Ośmiotysięcznik

Szczyty górskie o wysokości ponad 8 tys. m

Ośmiotysięcznik – popularne wśród himalaistów, jak również miłośników gór i geografów, określenie szczytu, którego wierzchołek wznosi się na 8000 lub więcej metrów nad poziom morza. Ze względu na zastosowane kryterium minimalnej deniwelacji względnej wynoszące minimum 500 metrów[1] przyjmuje się, że na Ziemi znajduje się czternaście głównych ośmiotysięczników – 10 w Himalajach i 4 w Karakorum. Wśród nich wyróżnia się pięć tak zwanych wysokich ośmiotysięczników, czyli Mount Everest, K2, Kanczendzonga, Lhotse i Makalu, mających ponad lub prawie 8500 metrów. Niezwykłe znaczenie 8000 metrów występuje tylko w układzie metrycznym miar. W anglosaskim układzie miar wysokości szczytów podaje się w stopach i wtedy pojawiają się dwudziesto- i dwudziestopięciotysięczniki.

Rozmieszczenie ośmiotysięczników
Zdjęcie pasma Himalajów z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
Mount Everest

Czternastkę ośmiotysięczników nazywa się czasem niezbyt precyzyjnie Koroną Himalajów; prawidłowo jest to Korona Himalajów i Karakorum. Nie należy jej mylić z Koroną Ziemi, którą stanowią najwyższe szczyty górskie poszczególnych kontynentów.

Zdobywanie ośmiotysięczników jest trudne, ryzykowne i długotrwałe ze względu na panujące tam warunki i konieczność aklimatyzacji. Na wysokości 8000 metrów ciśnienie atmosferyczne, i tym samym ciśnienie cząstkowe tlenu, jest znacznie niższe niż na poziomie morza. Powoduje to zmniejszenie gradientu między tętnicami a komórkami mięśniowymi, a więc upośledza dostarczanie tlenu do intensywnie pracującego organizmu. Obszary leżące powyżej 8000 m n.p.m. nazywane są strefą śmierci, gdyż człowiek nie jest w stanie przeżyć na tej wysokości dłużej niż kilka dni. Nawet wyrównywanie niedoboru tlenu w organizmie przez korzystanie z butli tlenowej nie pozwala na dłuższe przebywanie w strefie śmierci. Bardzo niskie ciśnienie przyczynia się bowiem do zmniejszenia zdolności przyłączania tlenu do hemoglobiny, co z kolei powoduje obrzęk płuc, a nawet obrzęk mózgu. Inne objawy choroby wysokościowej mogą pojawić się już znacznie niżej. Dodatkowo powyżej 8000 metrów organizm nie potrafi przyswajać pożywienia i jego bilans energetyczny jest ujemny. To wszystko spowodowało, że pierwsze wejście człowieka na wierzchołek szczytu ośmiotysięcznego miało miejsce dopiero w 1950 roku (Annapurna). Wcześniej jednak osiągano i przekraczano granicę ośmiu tysięcy metrów, na przykład podczas prób zdobycia Everestu przez wyprawy brytyjskie w latach 20. XX wieku.

Pierwsze wejścia edytuj

Na jasnofioletowym tle oznaczono szczyty w Karakorum; pozostałe znajdują się w Himalajach.

Lp. Nazwa Wysokość
m n.p.m.
Pierwsze wejście Pierwsi zdobywcy Pierwsze wejście zimowe Pierwsi zdobywcy zimą
1 Mount Everest 8848[2][3] 1953-05-29 29 maja 1953(dts)   Edmund Hillary
  Tenzing Norgay
1980-02-17 17 lutego 1980(dts)   Krzysztof Wielicki
  Leszek Cichy
2 K2 8611 1954-07-31 31 lipca 1954(dts)   Achille Compagnoni
  Lino Lacedelli
2021-01-16 16 stycznia 2021(dts)   Nirmal Purja[4]
  Gelje Sherpa
  Mingma David Sherpa
  Mingma Tenzi Sherpa
  Dawa Tempa Sherpa
  Pem Chhiri Sherpa
  Mingma Gyalje Sherpa
  Kili Pemba Sherpa
  Dawa Tenjing Sherpa
  Sona Sherpa[5]
3 Kanczendzonga 8586 1955-05-25 25 maja 1955(dts)   George Band
  Joe Brown
1986-01-11 11 stycznia 1986(dts)   Jerzy Kukuczka
  Krzysztof Wielicki
4 Lhotse 8516 1956-05-18 18 maja 1956(dts)   Fritz Luchsinger
  Ernst Reiss
1988-12-31 31 grudnia 1988(dts)   Krzysztof Wielicki
5 Makalu 8463 1955-05-15 15 maja 1955(dts)   Lionel Terray
  Jean Couzy
2009-02-09 9 lutego 2009(dts)   Denis Urubko
  Simone Moro
6 Czo Oju 8201 1954-10-19 19 października 1954(dts)   Sepp Joechler
  Herbert Tichy
  Psan Dawa Lama
1985-02-12 12 lutego 1985(dts)   Maciej Berbeka
  Maciej Pawlikowski
7 Dhaulagiri 8167 1960-05-13 13 maja 1960(dts)   Kurt Diemberger
  Albin Schelbert
  Nawang Dorje
  Nima Dorje
  Peter Diener
  Ernst Forrer
1985-01-21 21 stycznia 1985(dts)   Andrzej Czok
  Jerzy Kukuczka[6]
8 Manaslu 8156 1956-05-09 9 maja 1956(dts)   Toshio Imanishi
  Gyalzen Norbu
1984-01-12 12 stycznia 1984(dts)   Maciej Berbeka
  Ryszard Gajewski
9 Nanga Parbat 8126 1953-07-03 3 lipca 1953(dts)   Hermann Buhl 2016-02-26 26 lutego 2016(dts)   Muhammad Ali
  Alex Txikon
  Simone Moro[7]
10 Annapurna I 8091 1950-06-03 3 czerwca 1950(dts)   Maurice Herzog
  Louis Lachenal
1987-02-03 3 lutego 1987(dts)   Artur Hajzer
  Jerzy Kukuczka
11 Gaszerbrum I 8068 1958-07-05 5 lipca 1958(dts)   Andrew Kauffman
  Pete Schoening
2012-03-09 9 marca 2012(dts)   Adam Bielecki
  Janusz Gołąb
12 Broad Peak 8047 1957-06-09 9 czerwca 1957(dts)   Hermann Buhl
  Kurt Diemberger
  Marcus Schmuck
  Fritz Wintersteller
2013-03-05 5 marca 2013(dts)   Maciej Berbeka
  Adam Bielecki
  Tomasz Kowalski
  Artur Małek
13 Gaszerbrum II 8035 1956-07-07 7 lipca 1956(dts)   Joseph Larch
  Fritz Moravec
  Hans Willenpart
2011-02-02 2 lutego 2011(dts)   Denis Urubko
  Simone Moro
  Cory Richards
14 Sziszapangma 8013 1964-05-02 2 maja 1964(dts)   Xu Jing
  Zhang Junyan
  Wang Fuzhou
  Wu Zongyue
  Chen Shan
  Sodnam Dorje
  Cheng Tianliang
  Migmar Zhaxi
  Dorje
  Yun Deng
2005-01-14 14 stycznia 2005(dts)   Piotr Morawski
  Simone Moro

Pierwsze wejścia kobiet edytuj

Lp. Nazwa Wysokość
m n.p.m.
Pierwsze wejście Pierwsze zdobywczynie Pierwsze wejście zimowe Pierwsze zdobywczynie zimą
1 Mount Everest 8848 16 maja 1975   Junko Tabei
2 K2 8611 23 czerwca 1986   Wanda Rutkiewicz
  Liliane Barrard[a]
3 Kanczendzonga 8586 18 maja 1998   Ginette Harrison
4 Lhotse 8516 10 maja 1996   Chantal Mauduit
5 Makalu 8463 18 maja 1990   Kitty Calhoun-Grissom
6 Czo Oju 8201 13 maja 1984   Věra Komárková
  Dina Stěrbova
10 lutego 1993   Marianne Chapuisat
7 Dhaulagiri 8167 6 maja 1982   Lutgaarde Vivijs
8 Manaslu 8156 4 maja 1974   Mieko Mori
  Naoko Nakaseko
  Masako Uchida
9 Nanga Parbat 8126 27 czerwca 1984   Liliane Barrard 25 stycznia 2018   Élisabeth Revol[8]
10 Annapurna I 8091 15 października 1978   Věra Komárková
  Irene Miller
11 Gaszerbrum I 8068 27 lipca 1982   Marie-José Valençot
12 Broad Peak 8047 30 czerwca 1983   Krystyna Palmowska
13 Gaszerbrum II 8035 12 sierpnia 1975   Halina Krüger-Syrokomska
  Anna Okopińska
14 Sziszapangma 8013 30 kwietnia 1981   Junko Tabei

Zdobywcy wszystkich głównych ośmiotysięczników edytuj

Źródło: Zestawienie na 8000ers.com. [dostęp 2023-07-01].

Lp. Imię i nazwisko Okres Kraj Uwagi
1 Reinhold Messner 1970–1986   Włochy 6 nowych dróg, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych, 2 samotnie
2 Jerzy Kukuczka 1979–1987   Polska 11 nowych dróg, 4 zimowe, 1 ze wspomaganiem tlenem z butli, 1 samotnie[9]
3 Erhard Loretan 1982–1995   Szwajcaria 2 nowe drogi, 1 zimowe, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
4 Carlos Carsolio 1985–1996   Meksyk 3 nowe drogi, 1 z tlenem
5 Krzysztof Wielicki 1980–1996   Polska 2 nowe drogi, 3 zimowe, 1 z tlenem, 6 samotnie
6 Juanito Oiarzabal 1985–1999   Hiszpania 1 nowa droga; za pierwszym razem Mount Everest zdobył z dodatkowym tlenem (1993), za drugim bez (2001)
7 Sergio Martini 1983–2000   Włochy 2 z tlenem
8 Park Young-seok 1993–2001   Korea Południowa 1 zimowe, 5 z tlenem
9 Um Hong-gil 1988–2001   Korea Południowa 3 z tlenem
10 Alberto Iñurrategi 1991–2002   Hiszpania 1 nowa droga, 1 zimowe, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
11 Han Wang-yong(inne języki) 1994–2003   Korea Południowa 3 z tlenem
12 Ed Viesturs 1989–2005   Stany Zjednoczone wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
13 Silvio Mondinelli 1993–2007   Włochy wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
14 Iván Vallejo 1997–2008   Ekwador wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
15 Denis Urubko 2000–2009   Kazachstan 3 nowe drogi, 1 zimowe, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
16 Ralf Dujmovits 1990–2009   Niemcy 1 z tlenem
17 Veikka Gustafsson 1993–2009   Finlandia wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
18 Andrew Lock(inne języki) 1993–2009   Australia 1 z tlenem
19 João Garcia 1993–2010   Portugalia 1 nowa droga, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
20 Piotr Pustelnik 1990–2010   Polska 1 samotne[10], 1 nowa droga, 7 z tlenem[11]
21 Edurne Pasaban 2001–2010   Hiszpania pierwsza kobieta, 2 z tlenem
22 Abele Blanc(inne języki) 1992–2011   Włochy 1 z tlenem; za pierwszym razem Mount Everest zdobył z dodatkowym tlenem (1992), za drugim bez (2010)
23 Mingma Sherpa(inne języki) 2000–2011   Nepal 5 z tlenem
24 Gerlinde Kaltenbrunner 1998–2011   Austria druga kobieta, pierwsza kobieta bez użycia butli tlenowych
25 Vasilij Pivcov(inne języki) 2001–2011   Kazachstan 1 z tlenem; ostatni szczyt (K2) wspólnie z Żumajewem
25 Maksut Żumajew 2001–2011   Kazachstan bez użycia butli tlenowych; ostatni szczyt (K2) wspólnie z Piwcowem
27 Kim Jae-soo(inne języki) 1990–2011   Korea Południowa 5 z tlenem
28 Mario Luciano Panzeri(inne języki) 1988–2012   Włochy wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
29 Hirotaka Takeuchi(inne języki) 1995–2012   Japonia 3 z tlenem
30 Chhang Dawa Sherpa(inne języki) 2001–2013   Nepal
31 Kim Chang-ho(inne języki) 2005–2013   Korea Południowa wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
32 Jorge Egocheaga 2002–2014   Hiszpania
33 Radek Jaroš(inne języki) 1998–2014   Czechy
34-35 Nives Meroi[12] 1998–2017   Włochy wszystkie wejścia bez wspomagania tlenem z mężem Romano Benet
34-35 Romano Benet(inne języki)[12] 1998–2017   Włochy wszystkie wejścia bez wspomagania tlenem z żoną Nives Meroi
36 Peter Hámor[13] 1998–2017   Słowacja
37 Azim Gheychisaz(inne języki)[14] 2008–2017   Iran Kontrowersja – nie wszyscy uznają zdobycie przez niego Manaslu
38 Ferran Latorre(inne języki)[15] 1999–2017   Hiszpania
39 Òscar Cadiach(inne języki)[16] 1984–2017   Hiszpania wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
40 Kim Mi-gon[17][18][19] 2000–2018   Korea Południowa
41 Sanu Sherpa(inne języki)[20] 2006–2019   Nepal
42 Nirmal Purja[21] 2014–2019   Wielka Brytania[4] Pierwszy ośmiotysięcznik Dhaulagiri zdobył w 2014 roku[22]. W 2019 roku wszedł na szczyty wszystkich 14 ośmiotysięczników z użyciem butli tlenowych w rekordowym czasie 189 dni
43 Mingma Gyabu Sherpa[23][24] 2010–2019   Nepal
44 Kim Hong-bin 2006[25]–2021   Korea Południowa Jako pierwszy niepełnosprawny zdobył wszystkie 14 ośmiotysięczników. Zmarł podczas zejścia ze szczytu Broad Peak’u, który zdobył jako swój ostatni ośmiotysięcznik 18 lipca 2021 roku[26][27][28].
45 Nima Gyalzen Sherpa 2004–2022[29]   Nepal
46 Dong Hong Juan 2015–2023[30]   Chiny
47 Kristin Harila(inne języki) 2022–2023[31][32]   Norwegia 27 lipca 2023 himalaistka Kristin Harila z Norwegii oraz jej przewodnik Tenjen Lama Sherpa z Nepalu wspięli się na K2 i tym samym w 92 dni zdobyli 14 najwyższych szczytów świata[33].
48 Sophie Lavaud(inne języki) 2012–2023[34][35][36][37]   Szwajcaria
  Francja
  Kanada
49 Tunç Fındık(inne języki) 2001–2023[36][37]   Turcja
50 Tenjen Lama Sherpa(inne języki) 2016–2023[38][39][40][33]   Nepal 27 lipca 2023 himalaistka Kristin Harila z Norwegii oraz jej przewodnik Tenjen Lama Sherpa z Nepalu wspięli się na K2 i tym samym w 92 dni zdobyli 14 najwyższych szczytów świata[33].
51 Gelje Sherpa 2017–2023[41][42][43]   Nepal

W latach 1997–2010 Koreanka Oh Eun-sun zdobyła rzekomo wszystkie ośmiotysięczniki, jednak w grudniu 2010 roku wykazano, że wejście na Kanczendzongę w 2009 nie miało miejsca. Tym sposobem pierwszą kobietą (a 21. osobą) z Koroną Himalajów i Karakorum została Edurne Pasaban, zdobywając Sziszapangmę 17 maja 2010[44][45].

Polska Korona Himalajów i Karakorum kobiet edytuj

 
K2 (drugi co do wysokości szczyt)

18 maja 2009, po wejściu Kingi Baranowskiej na Kanczendzongę, Polska została pierwszym krajem, którego przedstawicielki zdobyły wszystkie czternaście ośmiotysięczników[46].

Lp. Nazwa Imię i nazwisko Data zdobycia[46]
1. Gaszerbrum II Halina Krüger-Syrokomska
Anna Okopińska
12.08.1975
2. Mount Everest Wanda Rutkiewicz 16.10.1978
3. Broad Peak Krystyna Palmowska 30.06.1983
4. Nanga Parbat Anna Czerwińska
Krystyna Palmowska
Wanda Rutkiewicz
15.07.1985
5. K2 Wanda Rutkiewicz 23.06.1986
6. Sziszapangma Wanda Rutkiewicz 18.09.1987
7. Gaszerbrum I Ewa Panejko-Pankiewicz
Wanda Rutkiewicz
16.07.1990
8. Czo Oju Wanda Rutkiewicz 26.09.1991
9. Annapurna I Wanda Rutkiewicz 22.10.1991
10. Lhotse Anna Czerwińska 21.05.2001
11. Makalu Anna Czerwińska 25.05.2006
12. Dhaulagiri I Kinga Baranowska 01.05.2008
13. Manaslu Kinga Baranowska 05.10.2008
14. Kanczendzonga Kinga Baranowska 18.05.2009

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. Weszła na szczyt 30 minut później. Zginęła w drodze powrotnej.

Przypisy edytuj

  1. Sześć nowych ośmiotysięczników? Gazeta Wyborcza 22.08.2013.
  2. Mount Everest, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-10-03] (ang.).
  3. Obecnie podawane są trzy różne wysokości: 8844, 8848 i 8850 Ile ma naprawdę Mount Everest?. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-06)].
  4. a b Change of Particulars for Director. Companies House. [dostęp 2021-12-04]. (ang.).
  5. Climbers Make The First Winter Ascent of K2 and set World Record, skardu.pk, 16 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-16] (ang.).
  6. Xexplorers web: ExWeb series: The meaning of winter in 8000+ climbing. mounteverest.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-07)].
  7. Stanęli na szczycie! Nanga Parbat zdobyta w zimie po raz pierwszy. national-geographic.pl. [dostęp 2016-02-29].
  8. Jaki dowód ma Eli Revol na zdobycie z Tomkiem Mackiewiczem Nanga Parbat? „Podstawą jest zaufanie”. PolskieRadio.pl Sport, 30.01.2018 [dostęp 2018-03-01].
  9. Jerzy Kukuczka (1948–1989). pza.org.pl. [dostęp 2021-12-03].
  10. Strona Piotra Pustelnika.
  11. Tlen a sprawa polska. [dostęp 2010-05-14].
  12. a b Vinicio Stefanello: Nives Meroi and Romano Benet summit Annapurna, their 14th 8000er. planetmountain.com, 11 maja 2017. [dostęp 2021-05-06]. (ang.).
  13. Peter Hámor zdobywcą Korony Himalajów i Karakorum. portalgorski.pl. [dostęp 2017-05-16].
  14. Korona Himalajów i Karakorum – Azim Gheychisaz. portalgorski.pl [dostęp 2018-11-26].
  15. Korona Himalajów i Karakorum – Ferrán Latorre. portalgorski.pl [dostęp 2018-11-26].
  16. Òscar Cadiach, desde el C1 tras bajar del Broad Peak: “Estuvimos 24 horas sin agua”. desnivel.com. [dostęp 2021-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-24)]. (hiszp.).
  17. Climber Kim Mi-gon Becomes 7th Korean to Conquer World's 14 Highest Peaks. 2018-07-15. [dostęp 2023-07-01]. (ang.).
  18. South Korean Climbs Nanga Parbat, Completes 8,000ers. 2018-07-12. [dostęp 2023-07-01]. (ang.).
  19. Sukces azjatyckiego zespołu na Nandze Parbat!. 2018-07-12. [dostęp 2023-07-01]. (pol.).
  20. Sanu Sherpa becomes third Nepali to complete 14 peaks as Sergi Mingote scales 7 mountains in 444 days. 2019-10-03. [dostęp 2021-02-27]. (ang.).
  21. 14 ośmiotysięczników w 189 dni. Nirmal ‘Nims’ Purja zdobył Shisha Pangmę. [dostęp 2019-10-29]. (pol.).
  22. The Himalayan Database, wiosna 2014. [dostęp 2021-07-20]. (ang.).
  23. “Mission Achieved” on Shishapangma for Nims Purja. adventureblog.net, 2019-10-29. [dostęp 2021-02-27]. (ang.).
  24. Youngest person to climb all 8,000-m mountains. [w:] Guinness World Records [on-line]. guinnessworldrecords.com, 2019-10-29. [dostęp 2021-02-27]. (ang.).
  25. Stefan Nestler: Kim Hong-bin: Without fingers on 13 eight-thousanders. [w:] Adventure Mountain [on-line]. 2019-07-10. [dostęp 2021-07-20]. (ang.).
  26. Kolejna tragedia na Broad Peak. Kim Hong-bin dokonał wyczynu i wpadł do szczeliny. [w:] Polskie Radio 24.pl [on-line]. 2021-07-20. [dostęp 2021-07-20].
  27. Munir Ahmed: South Korean missing after fall while scaling Pakistani peak. [w:] Times Union [on-line]. 2021-07-20. [dostęp 2021-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-07-20)]. (ang.).
  28. Fingerless Korean goes missing after achieving the feat of climbing all 14 Himalayan peaks. [w:] The Korea Times [on-line]. 2021-07-20. [dostęp 2021-07-20]. (ang.).
  29. Nima Gyalzen Sherpa becomes the 6th Nepali in the 14 Peaks club. everestchronicle.com, 2022-08-11. [dostęp 2022-08-18]. (ang.).
  30. Angela Benavides, Dong Hong Juan Climbs Shishapangma; May Be the First Woman to Summit all 14 8,000'ers » Explorersweb, explorersweb.com, 26 kwietnia 2023 [dostęp 2023-05-04] (ang.).
  31. Kristin Harila completes 14 peaks as she scales Cho Oyu, thehimalayantimes.com, 3 maja 2023 [dostęp 2023-05-04] (ang.).
  32. Kristin Harila domyka rekordowo Koronę. Norweżka staje na Cho Oyu, wspinanie.pl, 3 maja 2023 [dostęp 2023-05-04] (pol.).
  33. a b c Padł rekord. Norweżka w trzy miesiące zdobyła 14 najwyższych szczytów świata. rp.pl, 2023-07-27. [dostęp 2023-07-28]. (pol.).
  34. Sophie Lavaud, first French mountaineer to climb all the peaks over 8,000 m on the planet – Liberation, [w:] Time News [online], 26 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-30] (ang.).
  35. Sophie Lavaud becomes first French person to climb world’s highest peaks, [w:] RFI [online], 26 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-30] (ang.).
  36. a b Angela Benavides, Nanga Parbat Summits » Explorersweb, [w:] Explorersweb [online], 26 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-30] (ang.).
  37. a b A 17-year-old Nepali teenager scales the ‘Killer Mountain’, [w:] Everest Chronicle [online], 26 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-30] (ang.).
  38. Seven Summit Treks Tenjen Sherpa (Lama), [w:] Seven Summit Treks [online] [dostęp 2023-11-02] (ang.).
  39. Alan Arnette: K2 2023 Coverage: Kristin Harila gets K2 for her Last 8000er. alanarnette.com, 2023-07-27. [dostęp 2023-07-27]. (ang.).
  40. Kristin Harila, Tenjen Sherpa world's fastest to climb 14 peaks in 92 days. [w:] The Himalayan Times [on-line]. 2023-07-27. [dostęp 2023-07-27]. (ang.).
  41. Dream Wanderlust, After K2 in Winter, Gelje Sherpa (28) aims to become the youngest to climb all 14 8Ks, DreamWanderlust.com, 2021 [dostęp 2023-11-02] (ang.).
  42. Gelje Sherpa joins the 14 peak club with summit on Cho Oyu; Nima Rinji sets youngest climber record, everestchronicle.com, 6 października 2023 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  43. Nepali and Pakistani Climbers Make History on Cho Oyu, whatthenepal.com data=2023-10-06 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  44. ExWeb Oh Eun-Sun report, final: Edurne Pasaban takes the throne (ang.).
  45. Oh-Eun Sun traci pierwszeństwo, Edurne Pasaban na tronie.
  46. a b Kinga Baranowka* is making History. [dostęp 2009-05-20]. (ang.). *) literówka w oryginale.

Linki zewnętrzne edytuj