Wikipedia

ORP Gardno (1983)

polski okręt wojenny

ORP Gardno (631) – polski trałowiec redowy o wyporności 191 ton z okresu zimnej wojny, pierwsza seryjna jednostka projektu 207P. Okręt został zwodowany 23 czerwca 1983 roku w Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni, a do służby w Marynarce Wojennej przyjęto go 31 marca 1984 roku. Intensywnie eksploatowana jednostka, oznaczona znakiem burtowym 631, służyła początkowo w 13. Dywizjonie Trałowców 9. Flotylli Obrony Wybrzeża w Helu, a następnie została przeniesiona do 12. Dywizjonu Trałowców 8. Flotylli Obrony Wybrzeża w Świnoujściu. Podczas długoletniej służby ORP „Gardno” uczestniczył w wielu manewrach i ćwiczeniach sił przeciwminowych NATO i Sił Zbrojnych RP. Okręt nadal służy w polskiej flocie (stan na 2018 rok).

ORP Gardno (631)
Ilustracja
Trałowiec ORP „Gardno” w 2013 r.
Klasa

trałowiec

Typ

Gardno

Projekt

207P

Oznaczenie NATO

Notec class

Historia
Stocznia

Stocznia Marynarki Wojennej, Gdynia

Położenie stępki

4 maja 1982

Wodowanie

23 czerwca 1983

 Marynarka Wojenna (PRL)
Wejście do służby

31 marca 1984

 Marynarka Wojenna
Los okrętu

w służbie (2018)

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

standardowa: 191 ton
pełna: 206 t

Długość

całkowita: 38,47 metra
36,5 m między pionami

Szerokość

całkowita: 7,34 m

Zanurzenie

średnie: 1,64 m

Napęd
2 silniki wysokoprężne M401 A1 o łącznej mocy 2000 KM
2 śruby
Prędkość

14,6 węzła

Zasięg

793 Mm przy prędkości 14 węzłów

Sensory
początkowo:
sonar MG-79
radar TRN-823
system „swój-obcy” Chrom-K
obecnie:
radar nawigacyjny Sperry Marine BridgeMaster E256/6
radiostacja HF Sailor 5000
odbiornik HF EKD 500
radiostacja UKF/VHF Rohde & Schwarz M3SR, 440/RS i 6115/2 Brzęczka
stacja hydroakustyczna MG-89DSP
Uzbrojenie
początkowo:
2 działka kal. 25 mm 2M-3M (1 x II)
2 zrzutnie bg lub 6-24 miny
obecnie:
zestaw artyleryjsko – rakietowy ZU-23-2MR Wróbel II
2 wyrzutnie rakiet bliskiego zasięgu PPZR Grom
2 tory minowe dla 6 min wz. 08/39 (OS) lub 24 min JaM
miejsce pod instalację dwóch zrzutni na 24 bomby głębinowe (2 x 12)[1]
Wyposażenie
trał kontaktowy MMTK-1M
trał magnetyczny TEM-PE-1M
trał akustyczny MTA-H
Załoga

30

Multimedia w Wikimedia Commons

Projekt i budowa edytuj

Osobny artykuł: Trałowce projektu 207.
 
Sylwetka trałowca proj. 207

Prace koncepcyjne nad małomagnetycznym trałowcem rozpoczęły się w Dowództwie Marynarki Wojennej pod koniec lat 60. XX wieku[2][3]. Według przyjętych w 1968 roku założeń okręty miały mieć drewniane kadłuby, podobnie jak w przyjętych jako wzorcowe amerykańskich trałowcach typu Bluebird oraz brytyjskich trałowcach typu Ton i Ham[3]. Wkrótce podjęto jednak decyzję o wykorzystaniu do budowy kadłuba tworzyw sztucznych – laminatów poliestrowo-szklanych[2][3]. Jednostki miały być zdolne do prowadzenia trałowań kontaktowych i niekontaktowych na wodach przybrzeżnych i otwartych Bałtyku i Morza Północnego, a także do stawiania niewielkich zagród minowych i zwalczania okrętów podwodnych[4][5].

Projektowanie nowego typu trałowców redowych rozpoczęto w 1970 roku w Biurze Projektowo-Konstrukcyjnym Stoczni Północnej i jednocześnie w Biurze Projektowym Stoczni Marynarki Wojennej. Głównym konstruktorem okrętów (pod jawnym kryptonimem „Indyk” i numerem projektu 207) był mgr inż. Roman Kraszewski, a następnie mgr inż. Janusz Jasiński, zaś nadzór wojskowy nad budową sprawował kmdr Kazimierz Perzanowski[2][3]. Trudność budowy dużego kadłuba z laminatów spowodowała, że musiano nawiązać współpracę z Instytutem Budowy Okrętów w Zagrzebiu oraz wykonać pełnowymiarowy model części kadłuba trałowca – blok doświadczalny składający się z dwóch przedziałów wodoszczelnych z zainstalowanym silnikiem głównym, zespołem prądotwórczym wraz z koniecznymi instalacjami i wyposażeniem (żurawik, relingi, włazy, tory minowe itp.)[6][7][a]. W drugiej połowie lat 70., przy pomocy jugosłowiańskich specjalistów i sprzętu, na bloku przeprowadzono badania wytrzymałości kadłuba na wybuchy podwodne i określono wielkości pól fizycznych emitowanych przez urządzenia okrętowe[6].

W 1979 roku przystąpiono do budowy jednostki doświadczalnej projektu 207D[b] (przyszłego „Gopła”), na podstawie projektu technicznego powstałego w Instytucie Okrętowym Politechniki Gdańskiej i Biurze Projektowo-Konstrukcyjnym Stoczni Północnej[10]. Jednostkę przekazano Marynarce Wojennej w grudniu 1981 roku i poddano trwającym rok próbom i badaniom eksploatacyjnym, po zakończeniu których podjęto decyzję o budowie prototypu – ORP „Gardno”[10][11].

Trałowiec zbudowany został w Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni (numer stoczniowy 207P/2)[2][4]. Stępkę okrętu położono 4 maja 1982 roku[4], a zwodowany został 23 czerwca 1983 roku[4][12][c]. Przekazanie jednostki Marynarce Wojennej odbyło się 20 grudnia 1983 roku, a uroczyste podniesienie bandery nastąpiło 31 marca 1984 roku[4][14]. Trałowiec otrzymał nazwę pochodzącą od jeziora Gardno[12]. Matką chrzestną jednostki była Krystyna Fabisz[4]. Koszt budowy okrętu proj. 207P wynosił w 1986 roku 645 mln zł, w tym 115,6 mln zł w dewizach (1,27 mln rubli)[13].

Dane taktyczno-techniczne edytuj

Okręt jest przybrzeżnym trałowcem[12][15]. Długość całkowita wynosi 38,47 metra (36,5 metra między pionami), szerokość całkowita 7,34 metra i średnie zanurzenie 1,64 metra[4][5]. Wysokość boczna wynosi 3,82 metra[6]. Kadłub jednostki został wykonany z laminatów poliestrowo-szklanych (LPS), składających się w ok. 60% ze spoiwa poliestrowego (żywica ANE D21M) i w około 40% ze zbrojenia z włókna szklanego, mat z pasm ciętych oraz tkanin i taśm rowingowych z pasm ciągłych[5]. Grubość poszycia wynosi 40 mm na stępce i mocowaniach, 30-32 mm na środku dna, 25-28 mm na reszcie dna i burtach oraz 22-23 mm na pokładzie[5]. Osiem grodzi o grubości 12-18 mm dzieli kadłub na dziewięć przedziałów wodoszczelnych[5][d]. Wyporność standardowa wynosi 191 ton, normalna 199 ton, zaś pełna 206 ton[4][16][e].

Okręt napędzany jest przez dwa nienawrotne, turbodoładowane 12-cylindrowe czterosuwowe silniki wysokoprężne w układzie V M401 A1 o maksymalnej mocy 1000 KM przy 1500 obr./min każdy (produkcji radzieckiej), poruszające poprzez sprzęgła hydrokinetyczne, przekładnie redukcyjno-nawrotne SWV 25 i wały napędowe dwiema pięciołopatowymi śrubami o stałym skoku, pracującymi w stałych dyszach Korta[6][17]. Siłownia okrętu przystosowana jest do bezwachtowej obsługi[18]. Maksymalna prędkość okrętu wynosi 14,6 węzła (ekonomiczna – 10 węzłów)[4][6]. Okręt może zabrać 15,5 tony paliwa, co zapewnia zasięg wynoszący 793 Mm przy prędkości 14 węzłów (lub 1100 Mm przy 9 węzłach)[14][16]. Na rufie znajdują się dwa podwieszane, częściowo zrównoważone stery o powierzchni 1,25 m² każdy, poruszane maszynką sterową US 16TS2[5][10]. Energię elektryczną zapewniają dwa generatory główne 43ZPM-52H3 o mocy 115 kVA każdy, trójfazowego prądu zmiennego 3 x 400 V/50 Hz (składające się z prądnicy i silnika o mocy 122 KM) oraz generator trałowy 52H6 prądu stałego 115 V[6]. Jednostka zabiera też 0,73 tony oleju, 3000 litrów wody i 460 kg prowiantu, co zapewnia autonomiczność wynoszącą 5 dób[6][16]. Jednostka może wykonywać zadania trałowe przy stanie morza 3 i sile wiatru 4-5 B[18].

 
Zestaw artyleryjski 2M-3M kal. 25 mm.

Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowił początkowo podwójny zestaw działek automatycznych 2M-3M kal. 25 mm, umieszczony przed nadbudówką na osi symetrii okrętu[4][10]. Ponadto okręt posiada dwa pokładowe tory minowe, na których może zamiennie przenosić: 6 min wz. 08/39, 24 typu JaM lub dwie zrzutnie bomb głębinowych, z łącznym zapasem 24 pocisków B-1[4][10]. Wyposażenie trałowe stanowią: trał kontaktowy MMTK-1, elektromagnetyczny TEM-PE-1 i akustyczny MTA-1[4][10]. Wyposażenie radioelektroniczne obejmowało radziecki sonar podkilowy MG-79 (z żyrostabilizatorem S-3M i urządzeniem podnośno-opuszczającym POU-18), radar nawigacyjny TRN-823, system rozpoznawczy „swój-obcy” typu Chrom-K, radiostację UKF R-625, radiostację KF R-615, odbiornik radiowy EKD 315, radionamiernik ARC-1402 i system określania pozycji Gałs[10][16]. Jednostka wyposażona była też w wyrzutnie dla czterech świec dymnych MDSz, żyrokompas GKU-2, kompas magnetyczny UKP-10M, echosondę 4301, log IEŁ-2M i radiotelefon FM 309/2[10][16].

Jednostka została wyposażona w urządzenia filtrowentylacyjne i demagnetyzacyjne[19].

Załoga okrętu składa się z 30 osób – 4 oficerów, 6 podoficerów i 20 marynarzy[6][16].

Służba edytuj

 
Zestaw ZU-23-2M Wróbel na pokładzie ORP „Gardno”

ORP „Gardno” z oznaczeniem burtowym 631 wszedł w skład 13. Dywizjonu Trałowców 9. Flotylli Obrony Wybrzeża, stacjonując na Helu, a jego pierwszym dowódcą został kpt. mar. Marian Kazubek[4]. W październiku 1985 roku okręt został przeniesiony do 12. Dywizjonu Trałowców 8. Flotylli Obrony Wybrzeża w Świnoujściu[4][20]. W dniach 25-30 sierpnia 1995 roku trałowce OORP „Gardno”, „Necko”, „Nakło” i zbiornikowiec ORP „Bałtyk” wzięły udział w polsko-holenderskich ćwiczeniach na Morzu Północnym[21]. Od 31 października do 6 listopada 1998 roku okręt (wraz z bliźniaczym ORP „Resko”) uczestniczył w międzynarodowych ćwiczeniach sił przeciwminowych Baltic Endeavour ’98, pod dowództwem kmdr. ppor. Andrzeja Wojtkowiaka[22]. W roku 2000 jednostka uczestniczyła w polsko-niemiecko-francuskich manewrach obrony przeciwminowej Baltica 2000 (maj)[23], ćwiczeniach przeciwminowych Open Spirit 2000 (5 września – oczyszczanie toru podejściowego do portu w Rydze, pod dowództwem kmdr. ppor. Andrzeja Wojtkowiaka)[24][25], a także w manewrach Baltic Endeavour 2000 na wodach Zatoki Kilońskiej (23-28 października, razem z „Jamno”)[26][27]. W dniach 9-13 października 2002 roku ORP „Gardno” wraz z bliźniaczymi trałowcami „Necko”, „Nakło” i „Drużno” brał udział w operacji przeciwminowej w Zatoce Pomorskiej z okrętami duńskimi (Passex 2002)[28][29].

Od 21 do 24 lutego 2005 roku jednostka (wraz z trałowcami „Bukowo” i „Dąbie”, okrętem transportowo-minowym „Lublin” i okrętem ratowniczym „Semko”) uczestniczyła w manewrach Passex 2005, zaś 7 marca w polsko-niemieckich ćwiczeniach obrony przeciwminowej na Zatoce Pomorskiej (razem z OORP „Dąbie” i „Sarbsko”)[30][31]. 4 maja „Gardno”, „Dąbie”, „Sarbsko” oraz okręt wsparcia logistycznego „Kontradmirał Xawery Czernicki” wzięły udział wspólnie z okrętami niemieckimi i francuskimi w manewrach obrony przeciwminowej Baltica 2005[32][33]. We wrześniu 2006 roku okręt wziął udział w ćwiczeniach Anakonda 2006[4][34]. 31 sierpnia 2007 roku dowódcą jednostki został kmdr ppor. Aleksander Urbanowicz[35]. W grudniu 2007 roku Gdyński Terenowy Oddział Techniki Morskiej Departamentu Zaopatrywania Sił Zbrojnych zawarł umowę ze Stocznią Marynarki Wojennej na remont eksploatacyjny i dokowy okrętu (wraz z bliźniaczymi trałowcami „Mielno”, „Wicko” i „Nakło”) na łączną kwotę 31,5 mln zł[36].

31 marca 2009 roku, podczas remontu stoczniowego, załoga okrętu obchodziła jubileusz 25-lecia służby ORP „Gardno” w Marynarce Wojennej (w uroczystości uczestniczyła m.in. matka chrzestna jednostki, Krystyna Fabisz)[35][f]. W czerwcu 2011 roku trałowce „Gardno”, „Nakło” i „Drużno” uczestniczyły w międzynarodowych ćwiczeniach BALTOPS 2011, a dokładnie rok później OORP „Gardno”, „Jamno” i „Mielno” wzięły udział w kolejnej edycji tych ćwiczeń[37][38]. W czerwcu 2013 roku trałowiec także uczestniczył w ćwiczeniach Baltops, tym razem w towarzystwie okrętu podwodnego „Orzeł”, okrętu dowodzenia siłami obrony przeciwminowej „Kontradmirał Xawery Czernicki” i bliźniaczych jednostek „Gopło”, „Mamry”, „Wdzydze”, „Bukowo” i „Hańcza”[39]. Oprócz współdziałania z okrętami obcych marynarek, ORP „Gardno” brał udział w licznych manewrach i ćwiczeniach 8. Flotylli Obrony Wybrzeża i Sił Zbrojnych RP, m.in. Wargacz-12 (maj 2012 roku) czy Anakonda-12 (wrzesień 2012 roku)[40][41].

Podczas długoletniej służby modernizacji poddano uzbrojenie i wyposażenie radioelektroniczne okrętu: w połowie lat 80. stanowisko 2M-3M kal. 25 mm zastąpiono podwójnym zestawem działek przeciwlotniczych ZU-23-2M Wróbel (z zapasem amunicji wynoszącym 1592 naboje), a radar TRN-823 został zastąpiony nowszym SRN-302[10][42]. W pierwszej dekadzie XXI wieku dokonano niemal zupełnej wymiany wyposażenia radioelektronicznego, które w 2012 roku składało się z sonaru MG-79, radaru nawigacyjnego BridgeMaster E256/6/N, radiostacji i odbiorników HF Sailor 5000, Rohde & Schwarz EK 896, EKD 300 i EKD 500 oraz radiostacji VHF Rohde & Schwarz XT M3SR 4400 i RS 6115/2 Brzęczka[4][43].

W marcu 2017 roku Komenda Portu Wojennego Świnoujście ogłosiła zwycięzcę przetargu na remont bieżący i dokowy ORP „Gardno”, którym została Stocznia Remontowa Nauta (zakres podstawowy 3,3 mln zł, opcja 1,8 mln zł, gwarancja 2 lata)[44]. Jednostka nadal służy w polskiej flocie, a jej dowódcą jest od 3 listopada 2016 roku kmdr ppor. Bartłomiej Radwański (stan na 2018 rok)[45][46].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Blok doświadczalny miał masę 35 ton, długość 9,81 m, szerokość 6,72 m i wysokość 4,1 m[6][8].
  2. ↑ D – doświadczalny[9].
  3. ↑ Według J. Ciślaka i J. Janika budowę okrętu rozpoczęto 4 października 1982 roku[2][13].
  4. ↑ Jednostkę cechuje niezatapialność dwuprzedziałowa[5].
  5. ↑ Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995 podaje wyporność standardową 203 tony i pełną 225 ton[15], zaś według J. Ciślaka i Jane’s Fighting Ships wyporność pełna wynosi 216 ton[6][12].
  6. ↑ W ciągu 25 lat służby okręt pokonał dystans ponad 83 tys. Mm[35].

Przypisy edytuj

  1. ↑ https://www.gdanskstrefa.com/jednostki-polskiej-marynarki-wojennej-orp-mielno-635/?cn-reloaded=1
  2. ↑ a b c d e Ciślak 1995 ↓, s. 95.
  3. ↑ a b c d Janik 2013a ↓, s. 24.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Koszela 2017 ↓, s. 282.
  5. ↑ a b c d e f g Janik 2013b ↓, s. 16.
  6. ↑ a b c d e f g h i j Ciślak 1995 ↓, s. 96.
  7. ↑ Janik 2013a ↓, s. 26-27.
  8. ↑ Janik 2013a ↓, s. 27.
  9. ↑ Janik 2013a ↓, s. 29.
  10. ↑ a b c d e f g h i Ciślak 1995 ↓, s. 97.
  11. ↑ Janik 2013a ↓, s. 31.
  12. ↑ a b c d Saunders 2009 ↓, s. 622.
  13. ↑ a b Janik 2013a ↓, s. 33.
  14. ↑ a b Pietlewannyj 2009 ↓, s. 141.
  15. ↑ a b Gardiner i Chumbley 1996 ↓, s. 316.
  16. ↑ a b c d e f Janik 2013b ↓, s. 17.
  17. ↑ Janik 2013b ↓, s. 16-17.
  18. ↑ a b Ciślak 1995 ↓, s. 99.
  19. ↑ Ciślak 1995 ↓, s. 98.
  20. ↑ Janik 2013a ↓, s. 32.
  21. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 180.
  22. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 219.
  23. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 241.
  24. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 247.
  25. ↑ MSiO 5 2000 ↓, s. 4.
  26. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 250.
  27. ↑ MSiO 6 2000 ↓, s. 6.
  28. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 292.
  29. ↑ MSiO 6 2002 ↓, s. 9.
  30. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 340-341.
  31. ↑ MSiO 2 2005 ↓, s. 10-11.
  32. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 344.
  33. ↑ MSiO 3 2005 ↓, s. 9.
  34. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 365.
  35. ↑ a b c MSiO 5 2009 ↓, s. 17.
  36. ↑ MSiO 2 2008 ↓, s. 31.
  37. ↑ mw.mil.pl 2013a ↓.
  38. ↑ Chała 2012 ↓, s. 5.
  39. ↑ mw.mil.pl 2013b ↓.
  40. ↑ mw.mil.pl 2012a ↓.
  41. ↑ mw.mil.pl 2012b ↓.
  42. ↑ Janik 2013b ↓, s. 19.
  43. ↑ Janik 2013b ↓, s. 23.
  44. ↑ Morze 4 2017 ↓, s. 6.
  45. ↑ 8fow.wp.mil.pl 2016 ↓.
  46. ↑ 8fow.wp.mil.pl 2018 ↓.

Bibliografia edytuj

  • ANAKONDA-12 operacje morskie. MARYNARKA WOJENNA RP. [dostęp 2018-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-30)].
  • BALTOPS 2013 – faza portowa. MARYNARKA WOJENNA RP. [dostęp 2018-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-30)].
  • Marcin Chała. BALTOPS 2012, czyli Gdynia i okręty. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7-8 (125), 2012. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Jarosław Ciślak: Polska Marynarka Wojenna 1995: okręty, samoloty i śmigłowce, uzbrojenie, organizacja. Wyd. I. Warszawa: Lampart & Bellona, 1995, seria: Ilustrowana Encyklopedia Techniki Wojskowej, 6. ISBN 83-86776-08-0.
  • Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1996. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
  • Janusz Janik. „INDYK” z Gdyni. 30 lat trałowców projektu 207. Cz. 1. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 1 (130), 2013. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Janusz Janik. „INDYK” z Gdyni. 30 lat trałowców projektu 207. Cz. 2. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 2 (131), 2013. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Witold Koszela: Okręty Floty Polskiej. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-68-9.
  • Kronika Polskiej Marynarki Wojennej. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 5 (24), 2000. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Kronika Polskiej Marynarki Wojennej. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 6 (25), 2000. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Kronika Polskiej Marynarki Wojennej. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 6 (37), 2002. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Kronika Polskiej Marynarki Wojennej. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2 (50), 2005. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Kronika Polskiej Marynarki Wojennej. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 3 (51), 2005. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Kronika Polskiej Marynarki Wojennej. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 2 (74), 2008. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Kronika Polskiej Marynarki Wojennej. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 5 (89), 2009. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Nowy dowódca ORP GARDNO. 8. FLOTYLLA OBRONY WYBRZEŻA. [dostęp 2018-01-30].
  • Łukasz Pacholski. Remonty okrętów 8. FOW. „Morze”. Nr 4, 2017. ZBiAM. ISSN 2543-5469. 
  • M.B. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Sankt Petersburg: Galeja Print, 2009. ISBN 978-5-8172-0127-7. (ros.).
  • Polskie okręty obrony przeciwminowej. MARYNARKA WOJENNA RP. [dostęp 2018-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-30)].
  • Stephen Saunders (red.): Jane’s Fighting Ships 2009-2010. London: Jane’s Information Group Ltd, 2009. ISBN 0-7106-2888-9. (ang.).
  • Mieczysław Serafin: Polska Marynarka Wojenna 1945-2007. Kronika wydarzeń. Gdynia: Zespół Redakcyjno-Wydawniczy Marynarki Wojennej, 2008. ISBN 978-83-88698-03-3.
  • Trałowce typu Gardno (proj. 207P). 8. FLOTYLLA OBRONY WYBRZEŻA. [dostęp 2018-01-30].
  • „Wargacz-12” na Zatoce Pomorskiej. MARYNARKA WOJENNA RP. [dostęp 2018-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-30)].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=ORP_Gardno_(1983)&oldid=73468971”