Wikipedia

ORP S-3

ORP S-3 (oznaczenia brytyjskie MA/SB 45, MGB 45) − polski ścigacz artyleryjski z okresu II wojny światowej, jeden z dwóch okrętów typu British Power Boat 63′ wydzierżawionych od Wielkiej Brytanii przez Marynarkę Wojenną w 1940 roku. W literaturze znany też pod nieoficjalną nazwą „Wyżeł”. Uczestniczył w licznych patrolach i kilku potyczkach z niemieckimi lekkimi siłami morskimi w rejonie kanału La Manche od sierpnia 1940 roku. Pozostawał w służbie do maja 1943 roku. Po wojnie przebudowany na jacht motorowy.

S-3
Ilustracja
Bliźniaczy S-2 po przezbrojeniu
Klasa

ścigacz artyleryjski

Typ

BPB 63′

Historia
Stocznia

British Power Boat, Hythe Anglia

Zamówiony dla  Svenska marinen
Nazwa

T 2 (lub T 1)

 Marynarka Wojenna
Nazwa

S-3
(MA/SB 45, MGB 45)

Wejście do służby

28 lipca 1940

Wycofanie ze służby

17 maja 1943

 Wielka Brytania
Nazwa

„Freeelance”

Wejście do służby

1945

Los okrętu

przebudowany na jacht motorowy

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

24 ts standardowa
31 ts pełna

Długość

19,2 m

Szerokość

5 m

Zanurzenie

1,3 m

Napęd
2 silniki Rolls-Royce Merlin o mocy po 1100 KM
Prędkość

40 węzłów (na próbach)

Uzbrojenie
1 działko kal. 20 mm Oerlikon
4 km-y kal. 7,7 mm Lewis
4 bomby głębinowe
(początkowe)
Załoga

11 osób

Historia edytuj

Na początku 1939 roku Polska zamówiła w brytyjskiej stoczni J. Samuel White w Cowes dwa ścigacze torpedowe. Nie zdążyły jednak zostać zbudowane przed wybuchem II wojny światowej, po czym zamówienie zostało przejęte przez marynarkę brytyjską Royal Navy[1]. Po zawarciu 18 listopada 1939 roku polsko-brytyjskiej umowy morskiej, Kierownictwo Marynarki Wojennej podjęło decyzję o ukończeniu zamówionych ścigaczy dla Marynarki Wojennej odtworzonej w Wielkiej Brytanii[2]. Latem 1940 roku ustalono jednak, że Polska przejmie tylko jeden z zamówionych okrętów, S-1, natomiast Admiralicja brytyjska zaoferowała w zamian dwa mniejsze bliźniacze ścigacze, późniejsze S-2 i S-3[1]. Według niektórych informacji przyczyną tego miało być uszkodzenie drugiego budowanego w Cowes ścigacza (MA/SB 47) przez lotnictwo[3].

Przekazane jednostki były budowane na zamówienie Szwecji w stoczni British Power Boat w Hythe pod oznaczeniami T 1 i T 2 i również przejęte po wybuchu wojny przez Royal Navy jako MA/SB 44 i 45[4]. Ich projektantem był twórca łodzi wyścigowych Hubert Scott-Paine i razem z czterema dalszymi kutrami budowanymi dla Norwegii przedstawiały typ określany jako ścigacz BPB 63′ (63-stopowy) trzeciej serii[1]. Pierwotnie miały być ścigaczami torpedowymi, lecz Brytyjczycy zdecydowali wykorzystać je do celów przeciwpodwodnych (MA/SB, Motor Anti/Submarine Boat), pozostawiając na nich tylko lekkie uzbrojenie artyleryjskie oraz bomby głębinowe. Nie wyposażono ich jednak w przewidziane hydrolokatory do poszukiwania okrętów podwodnych i w styczniu 1941 roku przeklasyfikowano je na kutry artyleryjskie (MGB, Motor Gun Boat)[3].

Ścigacz, oznaczony tymczasowo jako nr III, otrzymał ostatecznie w polskiej służbie oznaczenie S-3[a]. Równolegle nosił oznaczenie brytyjskie MA/SB 45, a od stycznia 1941 roku, po zmianie systemu oznaczeń, MGB 45[3]. Według części literatury ścigacz nosił także polską nazwę „Wyżeł”, lecz nie była ona oficjalna i nie wiadomo, czy w ogóle była szerzej używana[b]. Spotykana jest też informacja o oznaczeniu MGB 205, ale brak jest jego potwierdzenia[c]. 11 lipca 1940 roku wyznaczono dowódcę S-3, którym został podporucznik marynarki Andrzej Jaraczewski, a 28 lipca ścigacz wcielono do służby[5]. W odróżnieniu od ścigaczy S-1 i S-2, S-3 nie przeszedł w późniejszym terminie na własność Marynarki Wojennej, a jedynie pozostał dzierżawiony[1].

Opis konstrukcji edytuj

Długość całkowita okrętu wynosiła 19,2 m (63 stopy), szerokość 5 m, a średnie zanurzenie 1,3 m[6]. Wyporność standardowa wynosiła 24 tony angielskie (ts), pełna około 31 ts[6]. Napęd stanowiły dwa lotnicze silniki benzynowe Rolls-Royce Merlin, o mocy 1100 KM każdy[6]. Prędkość maksymalna na próbach wynosiła 40 węzłów, w służbie nie przekraczała 35 węzłów[6]. Etatowa załoga składała się z 11 osób, w tym dwóch oficerów oraz dziewięciu podoficerów i marynarzy[6].

W pierwotnej konfiguracji po ukończeniu uzbrojenie ścigacza stanowiło pojedyncze działko automatyczne Oerlikon kalibru 20 mm na pokładzie rufowym oraz cztery karabiny maszynowe Lewis kalibru 7,7 mm, umieszczone po dwa w wieżyczkach na śródokręciu, po bokach nadbudówki[7]. Ponadto okręt miał początkowo zabierać do dziesięciu bomb głębinowych (prawdopodobnie zamiast działka), ale w chwili wejścia do służby ich liczbę ograniczono do czterech, a w sierpniu 1940 roku do dwóch[8].

Jesienią 1941 roku podczas remontu S-3 został przezbrojony[7]. Pozostawiono działko Oerlikona na pokładzie rufowym, natomiast zdemontowano wieżyczki z karabinami maszynowymi. W zamian okręt otrzymał zdwojony wielkokalibrowy karabin maszynowy Vickers kal. 12,7 mm w wieżyczce typu Frazer-Nash, umieszczonej w osi symetrii kadłuba na nadbudówce, oraz dwa podwójne karabiny maszynowe Lewis kal. 7,7 mm na podstawach kolumnowych na burtach na wysokości stanowiska dowodzenia[7]. Ponadto, dzięki wzmocnieniom pokładu rufowego, miał możliwość postawienia do 18 małych min morskich po 30 kg[8]. Miny te, określane jako typ „R” były pływające, połączone linami o długości 33 m. Tworzyły zagrodę stawianą na kursie wrogich statków, tonącą po około godzinie[9].

Służba edytuj

S-3, razem z bliźniaczym S-2, wszedł po przyjęciu do służby 28 lipca 1940 roku w skład 3. Flotylli MA/SB (od 1941 roku: MGB) stacjonującej w Dartmouth, a następnie Fowey[3]. Do podstawowych zadań działających na kanale La Manche ścigaczy należała ochrona własnych konwojów przybrzeżnych i patrole ofensywne w kierunku wybrzeży okupowanej Francji[7]. W 1940 roku, w związku z groźbą inwazji na Anglię, S-2 i S-3 były intensywnie wykorzystywane także do patroli rozpoznawczych[7]. Wchodząc do akcji od 14 sierpnia, S-3 odbył w tym miesiącu siedem patroli[10]. Między innymi dzięki dbałości o silniki przez polską załogę, do września miał najwięcej godzin w ruchu (150) spośród ścigaczy Flotylli od czasu jej powstania[7].

Przez kolejne niemal trzy lata S-3 działał na wodach przybrzeżnych, kilkakrotnie wchodząc w kontakt bojowy z przeciwnikiem. Ulegał jednak także stosunkowo licznym awariom i uszkodzeniom bojowym, poczynając od wejścia na mieliznę North Goodwin na wschód od Dover w nocy 3/4 września 1940 roku razem ze ścigaczem S-2. Oba ścigacze zostały unieruchomione na czas odpływu, przy czym S-3 uszkodził jeden z wałów napędowych i śrubę, i według części relacji musiał być odholowany do bazy[d]. Z powodu naprawy uszkodzeń, nie brał udziału w osłonie bombardowania Cherbourga 23 września[e]. 25 listopada 1940 roku za ścigaczem detonowała u wejścia do Fowey mina magnetyczna, powodując poważne uszkodzenia kadłuba, w tym złamanie stępki (według innych źródeł było to 25 października)[f]. Od zniszczenia okręt uratowała duża prędkość, utrzymywana po ucieczce przed ostrzałem przez niemiecki samolot kilka minut wcześniej, jednakże trzech członków załogi doznało potłuczeń[11]. Do służby po remoncie S-3 powrócił dopiero w czerwcu 1941 roku[7]. Już jednak 17 czerwca przy powrocie z patrolu wszedł we mgle z dużą prędkością ok. 35 węzłów na skały koło Falmouth, uszkadzając dziób[11]. Remont trwał od 20 czerwca do grudnia 1941 roku[11]. W czasie remontu ścigacz przezbrojono, dodając wielkokalibrowe karabiny maszynowe i miny[7].

16 stycznia 1942 roku wraz ze ścigaczem MGB 8 zaatakował w nocy niemiecki patrolowiec na redzie portu Boulogne. MGB 8 obrzucił patrolowiec bombą głębinową, a S-3 osłaniał go, ostrzeliwując niemiecki okręt z broni maszynowej, lecz od bliskich wybuchów doznał rozszczelnienia dziobu[12]. Od 1 lutego do 17 kwietnia ponownie był remontowany[12]. W nocy z 8 na 9 czerwca 1942 roku uczestniczył z dwoma ścigaczami w starciu z niemieckimi trawlerami koło Dunkierki[12]. 21 czerwca 1942 roku wyszedł na patrol ze ścigaczem S-2, lecz musiał zawrócić z powodu awarii silnika i nie wziął udziału w starciu samotnego S-2 z sześcioma niemieckimi kutrami torpedowymi[13]. W nocy 20/21 lipca oba polskie ścigacze zostały ostrzelane przez baterie nadbrzeżne w Dunkierce, bez strat[14].

7 sierpnia 1942 roku S-3 wziął udział w ataku na konwój niemiecki wraz z S-2, MGB 41 i działającymi osobno trzema ścigaczami torpedowymi. W jego trakcie polskie ścigacze walczyły z czterema niemieckimi kutrami torpedowymi, a S-3 osłaniał ścigacz S-2 z uszkodzonym napędem[15]. Polskie ścigacze prawdopodobnie uszkodziły jeden niemiecki[15]. 22 września S-3 i dwa brytyjskie ścigacze były atakowane przez trzy myśliwce Messerschmitt Bf 109, przy czym jeden samolot został prawdopodobnie zestrzelony lub uszkodzony; na S-3 nie było ofiar[8][14]. W nocy 5/6 października 1942 roku S-3 z S-2 i trzema ścigaczami stawiały miny na kursie konwoju z Boulogne do Dunkierki, prawdopodobnie uszkadzając jednostki konwoju, co stwierdzono po ośmiu wybuchach[14]. Podobny był przebieg wydarzeń w nocy 11/12 października, przy tym usłyszano jeden wybuch, a ścigacze były ostrzelane z brzegu[g].

Z uwagi na zużycie, S-3 został wycofany z polskiej służby 16 maja 1943 roku, a następnie zwrócony Brytyjczykom 20 maja 1943 roku w Dover[14]. Mimo uszkodzeń spędził 251 dni w morzu, biorąc udział w 97 patrolach i operacjach, w tym pięciu potyczkach[16][h]. Polska załoga obsadziła wkrótce wydzierżawiony od Royal Navy MGB 113, pod polskim oznaczeniem S-4[16].

Dawny S-3 został sprzedany w 1945 roku w ręce prywatne, został przebudowany na jacht motorowy „Freelance”, który istniał jeszcze w 2014 roku[17]. W 1977 roku brał udział w paradzie z okazji 25-lecia panowania Elżbiety II; obecny wówczas na pokładzie był jego dawny dowódca Andrzej Jaraczewski[16]. Wymieniono na nim w toku eksploatacji silniki na bardziej ekonomiczne[16].

Dowódcy edytuj

Stopień, nazwisko początek koniec
ppor. mar. Andrzej Jaraczewski
od 3 maja 1941 por. mar.[18] 		11 lipca 1940 25 września 1941[19]
ppor. mar. Maciej Bocheński 26 września 1941 marzec 1943?[19]
ppor. mar. Roman Dulla (po.) 12 stycznia 1943 16 kwietnia 1943[19]
ppor. mar. Ludwik Antoszewicz 16 kwietnia 1943 16 maja 1943[19]

W skład załogi wchodził m.in. jako oficer wachtowy ppor. mar. Tadeusz Lesisz (11 lipca – 9 grudnia 1940)[20].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Z przypisu 13 w Borowiak 2015 ↓, s. 108 wynika, że sposób numeracji na oznaczenia „S” zmieniono w końcu 1940 roku. Należy zaznaczyć, że w korespondencji nazwy ścigaczy zwykle zapisywano w formie: S.1, S.2, S.3 (por. Borowiak 2015 ↓, s. 117, 178). Przy tym, w styczniu 1941 roku Kierownictwo Marynarki Wojennej wskazało, że przed oznaczeniami ścigaczy nie należy używać skrótu ORP (op. cit., s. 128).
  2. ↑ Starsza literatura podaje, że ścigacz nosił nazwę „Wyżeł” (np. Pertek 1976 ↓, s. 339), lecz nie ulega wątpliwości w nowszych źródłach, że nie została ona oficjalnie nadana i ewentualnie była nieoficjalna (Borowiak 2015 ↓, s. 176). Według Borowiaka (s. 128), por. mar. Tadeusz Dąbrowski (dowódca grupy ścigaczy) wnioskował o przemianowanie S-1, S-2 i S-3 na „Ogar”, „Wilczur” i „Wyżeł”, lecz w styczniu 1941 roku nie wyraziło na to zgody Kierownictwo Marynarki Wojennej. Według natomiast wspomnień dowódcy S-1 i S-3 kpt. Jaraczewskiego, załogi na pewno nie używały i prawdopodobnie nawet nie znały takich nazw ścigaczy (Twardowski 2014 ↓, s. 7)
  3. ↑ Np. podaje tak Pertek 1976 ↓, s. 596, lecz brak jest potwierdzenia w nowszych źródłach, a według Twardowski 2014 ↓, s. 6-7 nie było ścigaczy artyleryjskich o oznaczeniach MGB 204-205
  4. ↑ Relacje są sprzeczne, czy S-3 następnego dnia został odholowany przez S-2, czy powrócił na jednym silniku. Borowiak 2015 ↓, s. 176-177
  5. ↑ Tak podaje Twardowski 2014 ↓, s. 7, wymieniając ścigacze przeznaczone do osłony pancernika „Revenge”, natomiast w starszych źródłach jest informacja o osłonie bombardowania Cherbourga przez S-3 (np. Pertek 1976 ↓, s. 282, powtarza to Borowiak 2015 ↓, s. 147 )
  6. ↑ Data 25 listopada 1941 roku według Borowiak 2015 ↓, s. 181 za raportem dowódcy, natomiast inne publikacje, w tym Twardowski 2014 ↓, s. 7 i 12 podają 25 października 1941 roku
  7. ↑ Borowiak 2015 ↓, s. 196-197 – przy tym w innym miejscu autor ten opisuje te same wydarzenia pod datą 11/12 czerwca 1942 roku (s. 155), a Twardowski 2014 ↓, s. 8 podobne wydarzenia pod datą 14 czerwca.
  8. ↑ S-3 w literaturze ma obiegową opinię „pechowego” okrętu z uwagi na liczne uszkodzenia (Twardowski 2014 ↓, s. 7, Borowiak 2015 ↓, s. 175) – niemniej, biorąc pod uwagę, że był intensywnie wykorzystywany i nie został zatopiony, ani nie są znane straty w jego załodze, opinia taka wydaje się krzywdząca.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d Twardowski 2014 ↓, s. 4.
  2. ↑ Borowiak 2015 ↓, s. 101-102.
  3. ↑ a b c d Twardowski 2014 ↓, s. 6-7.
  4. ↑ Harald Fock: Fast Fighting Boats 1870-1945. Maryland: Naval Institute Press, 1978, s. 138. ISBN 0-87021-820-4.
  5. ↑ Twardowski 2014 ↓, s. 7, 11.
  6. ↑ a b c d e Twardowski 2014 ↓, s. 3.
  7. ↑ a b c d e f g h Twardowski 2014 ↓, s. 7.
  8. ↑ a b c Twardowski 2014 ↓, s. 8.
  9. ↑ Borowiak 2015 ↓, s. 155-156.
  10. ↑ Twardowski 2014 ↓, s. 12.
  11. ↑ a b c Borowiak 2015 ↓, s. 182-186.
  12. ↑ a b c Borowiak 2015 ↓, s. 191-193.
  13. ↑ Borowiak 2015 ↓, s. 194-195.
  14. ↑ a b c d Borowiak 2015 ↓, s. 196-197.
  15. ↑ a b Borowiak 2015 ↓, s. 168-171.
  16. ↑ a b c d Twardowski 2014 ↓, s. 9.
  17. ↑ Borowiak 2015 ↓, s. 235-236.
  18. ↑ Borowiak 2015 ↓, s. 179.
  19. ↑ a b c d Twardowski 2014 ↓, s. 11.
  20. ↑ Borowiak 2015 ↓, s. 176.

Bibliografia edytuj

  • Mariusz Borowiak: Ścigacze Polskiej Marynarki Wojennej w II wojnie światowej. Warszawa: Alma-Press, 2015. ISBN 978-83-7020-611-6.
  • Jerzy Pertek: Wielkie dni małej floty. Wyd. 8. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1976.
  • Marek Twardowski. Polskie ścigacze w II wojnie światowej. „Morze, Statki i Okręty”. Wyd. specjalne 2/2014. XIX (144), 2014. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=ORP_S-3&oldid=68920053”