Obóz janowski
Obóz janowski, KZ Janowska – niemiecki obóz koncentracyjny we Lwowie.
| ||
 Obóz janowski. Więźniowie przy pracy | ||
| Typ | obóz koncentracyjny | |
| Odpowiedzialny |  III Rzesza
| |
| Rozpoczęcie działalności | 31 października 1941 | |
| Zakończenie działalności | lipiec 1944 | |
| Terytorium | Komisariat Rzeszy Ukraina | |
| Miejsce | Lwów | |
| Liczba więźniów | 100–200 tysięcy | |
| Narodowość więźniów | Żydzi, Ukraińcy, Polacy | |
| Liczba ofiar | 40–100 tysięcy | |
Położenie na mapie Lwowa   Obóz janowski | ||
| 49°51′15″N 23°59′24″E/49,854167 23,990000 | ||
HistoriaEdytuj
Po zajęciu Lwowa 30 czerwca 1941 i dokonanych w pierwszych dniach okupacji pogromach ludności żydowskiej, Niemcy nakazali wydzielenie i odgrodzenie getta – dzielnicy żydowskiej, w której mieli zamieszkać wszyscy Żydzi. Tworzenie ogrodzenia wokół obszaru getta ukończono w październiku 1941 roku[1].
Oprócz getta przy ul. Janowskiej 134, na terenie fabryki budowy maszyn młyńskich Steinhausa, hitlerowscy okupanci założyli zakłady zbrojeniowe, znacznie powiększone we wrześniu 1941. Pracowali w nich skoszarowani od 31 października 1941 robotnicy żydowscy. W listopadzie oficjalnie budowany obóz pracy podporządkowano SS oraz DAW – Deutsche Ausrüstungswerke, a komendantem został Fritz Gebauer[1].Natychmiast po utworzeniu obozu zaczęto oprócz Żydów kierować do niego więźniów politycznych oraz radzieckich jeńców wojennych. Od wiosny 1942 do obozu kierowano także transporty Żydów z innych rejonów i z zagranicy. Obóz janowski był obozem tranzytowym, z niego kierowano więźniów do obozu zagłady w Bełżcu.
Zimą 1942 obóz znacznie rozbudowano, zaś od wiosny 1943 utworzono także obóz kobiecy. W szczytowym momencie w obozie janowskim znajdowało się 30 tys. kobiet i mężczyzn[1]. W obozie pracowali również Polacy i Ukraińcy. Byli oddzieleni od Żydów i zwykle po odbyciu kilkumiesięcznej kary wypuszczani na wolność[1].
Obóz składał się z kilku części. Pierwszą zajmowały budynki administracyjne, domy oficerów oraz kwatery ukraińskich strażników służących wcześniej w Armii Czerwonej. W centrum części administracyjnej znajdowała się willa Obersturmführera Gustava Willhausa, który przejął nadzór nad obozem wiosną 1942 r.[1] W drugiej części obozu znajdowały się baraki więźniów, kuchnia, plac apelowy. Za pagórkami znajdowało się miejsce wykonywania egzekucji oraz zakopywania ofiar. W trzeciej części obozu umieszczono warsztaty zbrojeniowe administrowane przez Hauptsturmführera SS Fritza Gebauera.
W lipcu 1943 r. Willhaus został przeniesiony, a jego miejsce zajął z Hauptsturmführer SS Franz Warzog[1].
Wstępem do likwidacji obozu miała być akcja zacierania śladów zbrodni. W obozie utworzono tzw. Sonderkommando 1005, którego zadaniem było wydobywanie ciał pomordowanych, palenie ich i mielenie popiołów. W dniu 19 listopada 1943 członkowie Sonderkommando 1005 zorientowali się, że obóz janowski jest otaczany przez Niemców, w związku z czym zaatakowali SS-manów i ukraińskich strażników-kolaborantów, dzięki czemu kilkudziesięciu z więźniów udało się uciec[1]. Pozostałych Niemcy w większości wymordowali, po czym obóz w lipcu 1944 roku zlikwidowano po zatarciu śladów dokonywanych w nim zbrodni[1].
Przez okres działania obozu wg szacunków radzieckich zginęło w nim do 200 tysięcy ludzi, w większości zamordowanych lub zmarłych z chorób i głodu[2], wg innych szacunków zginęło w obozie janowskim kilkadziesiąt tysięcy osób, a w getcie lwowskim około 100 tys. osób[1].
Obóz opisany przez Stanisława Lema w książce „Eden” jako opis obozu zagłady na innej planecie przypuszczalnie odnosi się do obozu janowskiego[3].
WięźniowieEdytuj
- Maurycy Allerhand – polski prawnik, zginął w obozie
- Adolf Beck – polski neurofizjolog, popełnił samobójstwo
- Janina Hescheles Altman – późniejsza polsko-żydowska autorka i izraelska chemiczka - autorka dzienników z obozu; zbiegła z obozu
- Michał Maksymilian Borwicz – późniejszy pisarz i publicysta; zbiegł z obozu
- Dawid Kahane - późniejszy naczelny rabin Wojska Polskiego; zbiegł z obozu
- Fryderyk Kleinman – polski malarz
- Emanuel Szlechter – polski scenarzysta i autor tekstów, m.in. piosenki "Umówiłem się z nią na dziewiątą", zamordowany z żoną i dziećmi
- Maurycy Szymel – poeta, zamordowany
- Debora Vogel – pisarka, zamordowana razem z mężem architektem Szulimem Barenblüthem
- Szymon Wiesenthal – późniejszy łowca nazistów
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c d e f g h i 75 lat temu wybuchł bunt więźniów w obozie przy ul. Janowskiej we Lwowie, „dzieje.pl” [dostęp 2018-11-19] (pol.).
- ↑ A. Redzik, Janowskie piekło, [w:] Michał Maksymilian Borwicz, Uniwersytet zbirów. Rzecz o obozie janowskim we Lwowie 1941-1944, Kraków: Wysoki Zamek 2014, s. 235. ISBN 978-83-939586-3-4
- ↑ Wyborcza.pl, wyborcza.pl [dostęp 2017-11-25].
BibliografiaEdytuj
- Michał Maksymilian Borwicz: Uniwersytet zbirów, Kraków 1946, wyd. przez Centralną Żydowską Komisję Historyczną przy C. K. Żydów Polskich – oddział w Krakowie; 2 wydanie: Michał Maksymilian Borwicz, Uniwersytet zbirów. Rzecz o Obozie Janowskim we Lwowie 1941-1944, Kraków: Wysoki Zamek 2014. ISBN 978-83-939586-3-4
- Janina Hescheles: Oczyma dwunastoletniej dziewczyny. Pamiętnik Janiny Hescheles (= Trough the Eyes of a 12-Year-Old Girl). Centralny Komitet Żydów Polskich, Kraków 1946
- A. Redzik, Janowskie piekło, [w:] Michał Maksymilian Borwicz, Uniwersytet zbirów. Rzecz o Obozie Janowskim we Lwowie 1941-1944, Kraków: Wysoki Zamek 2014, s. 220-238. ISBN 978-83-939586-3-4
- Leszek Allerhand, Żydzi Lwowa. Opowieść, przedmowa Adam Redzik, zredagował i uzupełnił Janusz Kanimir, Kraków-Warszawa 2010; ISBN 978-83-931113-0-5; ISBN 978-83-931222-0-2
- Maurycy Allerhand, Leszek Allerhand, Zapiski z tamtego świata. Zagłada we Lwowie w dzienniku Profesora i wspomnieniach jego wnuka, posłowie Adam Redzik, red. Adam Redzik, Jacek Tokarski, Kraków: Instytut Allerhanda, Wydawnictwo Wysoki Zamek 2011, ss. 168; ISBN 978-83-931222-1-9; ISBN 978-83-931373-8-1
- Kurt I. Levin – Przeżyłem. Saga Świętego Jura spisana w roku 1946
- Енциклопедія українознавства, tom 10, s. 3974, Lwów 2000, ISBN 5-7707-4048-5