Kalendarium historii nauki

Kalendarium historii nauki – zestawienie wybranych odkryć naukowych i wynalazków, a także terapii medycznych i wydarzeń z zakresu cybernetyki.

Mimo debaty trwającej wiele wieków, kontrowersyjną pozostaje natura twierdzeń matematycznych – przez jednych są one uważane za odkrywane, przez drugich – za tworzone.

Odkrycie jest często mylone z wynalazkiem, który jest nowym rozwiązaniem technicznym nie występującym w naturze takim jak np. żarówka lub tworzywo sztuczne. Odkrycie może być zarówno przypadkowe – dokonane przy okazji prowadzenia badań skierowanych w inną niż odkrycie stronę (np. w ten sposób odkryto promienie X) lub celowe – kiedy sukcesem kończy się program badawczy skierowany od razu na konkretny cel (np. odkrycie pełnej struktury ludzkiego genomu). Wynalazek zawsze powstaje z premedytacją.

Wielokrotnie w historii nauki zdarzały się niezależne, wielokrotne odkrycia tego samego zjawiska przez różnych naukowców. To samo tyczy się wynalazków.

Historia odkryć naukowych

Tabulae Rudolphinae: quibus astronomicae Johannes Kepler, 1571–1630

Geocentryczny układ Wszechświata według Klaudiusza Ptolemeusza

P.N.E.

• ok. 5000 p.n.e. – pierwsze obserwacje astronomiczne – Mezopotamia i Egipt
• ok. 3000 p.n.e. – arytmetyka i geometria – Mezopotamia
• ok. 2000 p.n.e. – opis gwiazdozbiorów – Babilonia
  • Podział roku na 365 dni – Egipt
• XIV w. p.n.e. – Farmacja – Egipt
• VI w. p.n.e. – Twierdzenie matematyczne – Tales z Miletu
• V–IV p.n.e. – medycyna – Hipokrates
• 325 p.n.e. – geometria aksjomatyczna – Euklides
• IV/III p.n.e. – botanika – Teofrast
• 384–322? p.n.e. – prostoliniowe rozchodzenie się światła Euklides
  • spadanie to ruch przyspieszony Arystoteles
• III w. p.n.e. – heliocentryzm – Arystarch z Samos
  • Odkrycia Archimedesa
    • prawo Archimedesa
    • prawa dźwigni
    • prawa równi pochyłej
    • hydrostatyka
    • statyka
    • rachunek nieskończony
• 260 p.n.e. – obliczenie obwodu Ziemi Eratostenes
• 130 p.n.e. – zjawisko precesji Hipparchos z Nikei

1–1000

• ok. 1 – załamanie światła Kleomenes
• ok. 100 – maszyny proste Heron z Aleksandrii
• 200 – geocentryczny układ budowy świata – Ptolemeusz – Aleksandria

1100

• 1054 – supernowa – Chiny

1200

• 1220 – zasada równowagi dźwigni – Jordanus
• 1250 – zjawisko magnetyzmu, własności magnesu – Piotr z Maricourt

1300

• 1325–1382 – związek między drogą, prędkością a przyspieszeniem – Oresmius

Mikołaj Kopernik

1500

• 1526 – Paracelsus: teoria chorób
• 1543 – Mikołaj Kopernik: Teoria heliocentryczna
• 1543 – Vesalius: anatomia człowieka
• 1552 – Miguel Servet: cyrkulacja płucna

1600

Galileusz

Blaise Pascal

• 1604 – Galileo Galilei: prawo swobodnego spadku; dowiódł, że arystotelesowska hipoteza, że cięższe ciała spadają szybciej jest nieprawdziwa
• 1607 – Galileusz konstruuje termoskop. Urządzenie to nie tylko mierzy temperaturę, ale powoduje zmianę w sposobie myślenia. Do tego momentu uważano ciepło i zimno za Arystotelesowskie elementy (płomień, woda, powietrze, i ziemia) (w 1714 fizyk niemiecki Daniel Fahrenheit skonstruował termometr rtęciowy).
• 1609 – Johannes Kepler: pierwsze dwa prawa Keplera
• 1610 – Galileo Galilei: Sidereus Nuncius: obserwacje
• 1614 – John Napier: użycie logarytmu w obliczeniach
• 1619 – trzecie prawo Keplera
• 1628 – William Harvey: cyrkulacja krwi (krążenie krwi)
• 1637 – René Descartes: dzieło o metodzie naukowej
• 1643 – Evangelista Torricelli, asystent Galileusza, buduje pierwszy barometr. Zmiany słupa rtęci obserwowane w urządzeniu Toricelliego pokazują po raz pierwszy, że ciśnienie atmosferyczne zmienia się w czasie.
• 1644 – René Descartes: geometria analityczna
• 1648 – Blaise Pascal odkrywa, że ciśnienie atmosferyczne spada z wysokością i twierdzi, że ponad atmosferą musi być próżnia.

1650

• 1662 – Robert Boyle: prawo gazów doskonałych
• 1665 – Philosophical Transactions of the Royal Society pierwsze recenzowane czasopismo naukowe
• 1666 – Newton: prawo powszechnego ciążenia; wszystkie obiekty oddziaływają na siebie grawitacyjnie
• 1666 – Gottfried Leibniz: rachunek różniczkowy
• 1672 – Regnier de Graaf odkrył w jajnikach kobiet i samic wielu ssaków kuliste twory obecnie zwane pęcherzykami Graafa
• 1675 – Leibniz, Newton: rachunek różniczkowy
• 1676 – Ole Rømer: pierwsze pomiary prędkości światła
• 1687 – Newton: zasady ruchu Newtona

1700

Benjamin Franklin

• 1714 – Gabriel Fahrenheit: termometr
• 1745 – Ewald Jürgen Georg von Kleist: butelka lejdejska
• 1750 – Joseph Black: ciepło utajone
• 1751 – Benjamin Franklin: opis wyładowań atmosferycznych
• 1757 – Albrecht von Haller: neurologia
• 1766 – Henry Cavendish: wodór
• 1771 – Karl Scheele: tlen
• 1785 – William Herschel: mgławica Stożek oraz pierwszy biały karzeł (40 Eridani)
• 1787 – Jacques Charles: prawo Charles’a prawo gazów doskonałych
• 1789 – Antoine Lavoisier: zasada zachowania masy
• 1791 – Luigi Galvani: opublikował „Komentarz o efektach elektrycznych ruchu mięśni” dot. odkrytego zjawiska pobudzenia elektrycznego narządów
• 1796 – Edward Jenner: szczepienie ochronne

1800

Dymitr Mendelejew

• 1800 – Alessandro Volta: bateria elektryczna
• 1801 – Thomas Young dokonał opisu astygmatyzmu
• 1805 – John Dalton: teoria atomowa w chemii
• 1808 – Étienne Louis Malus: polaryzacja światła
• 1811 – Amadeo Avogadro: prawo Avogadra
• 1811 – Bernard Courtois: jod
• 1815 – Augustin Jean Fresnel: interferencja i dyfrakcja światła
• 1818 – Jöns Jacob Berzelius: ciężar atomu
• 1819 – Hans Christian Oersted: elektromagnetyzm
• 1820 – Ampère Andrè Marie: odkrył wzajemne oddziaływanie przewodników, przez które przepływa prąd elektryczny (prawo Ampère’a)
• 1821 – Thomas Johann Seebeck: zjawisko Seebecka
• 1827 – Amadeo Avogadro: prawo Avogadra
• 1827 – Georg Ohm: opór elektryczny
• 1828 – Jöns Jacob Berzelius: pierwiastek chemiczny tor
• 1828 – Friedrich Wöhler: synteza mocznika, co spowodowało zmiany w myśleniu o witalizmie
• 1824 – Carnot: opisał cykl Carnota
• 1827 – Georg Ohm: Prawo Ohma (elektryczność)
• 1831 – Michael Faraday: indukcja elektromagnetyczna
• 1831 – Justus von Liebig: analiza elementarna
• 1831 – Robert Brown: jądro komórkowe
• 1833 – Anselme Payen: wyizolował pierwszy enzym enzyme
• 1833 – Friedlieb Ferdinand Runge: anilina
• 1834 – William Rowan Hamilton: sformułował zasadę najmniejszego działania (zasada Hamiltona)
• 1838 – Matthias Schleiden: wszystkie rośliny zbudowane są z komórek
• 1840 – Henriego Regnault: francuscy chemicy, odkryli Czterochlorek węgla (tetra)
• 1841 – Rudolf Albert von Koelliker: plemniki
• 1842 – Christian Doppler: efekt Dopplera, akustyka
• 1843 – James Prescott Joule: Zasada zachowania energii, pierwsze prawo termodynamiki

Hermann von Helmholtz
(1821–1894)

Heinrich Rudolf Hertz
(1857–1894)

• 1847 – Hermann von Helmholtz: zasada zachowania energii
• 1846 – William Morton: odkrycie anestezji
• 1848 – Lord Kelvin: temperatura zera bezwzględnego

1850

• 1851 – Rudolf Clausius podał jedno ze sformułowań II zasady termodynamiki
• 1852 – Robert Remak: podział komórki
• 1853 – Ignacy Łukasiewicz: benzyna i nafta; składniki ropy naftowej
• 1856 – William Perkin: barwnik anilinowy
• 1858 – Rudolf Virchow: komórki mogą powstać tylko z już istniejących komórek
• 1858/1859 – Charles Darwin i Alfred Russel Wallace: teoria ewolucji przez selekcję naturalną
• 1859 – Gustaw Robert Kirchhoff: prawo Kirchhoffa (promieniowanie), analiza spektralna
• 1861 – ignaz Semmelweis: aseptyka
• 1863 – Louis Pasteur: odkrył zjawisko pasteryzacji
• 1865 – Gregor Mendel: mendlowskie zasady genetyki (prawa Mendla)
• 1867 – Joseph Lister: antyseptyka
• 1869 – Dmitrij Iwanowicz Mendelejew: układ okresowy pierwiastków

James Clerk Maxwell
(1831–1879)

• 1873 – James Clerk Maxwell: teoria elektromagnetyzmu (równania Maxwella)
• 1873 – Van der Waals: równanie stanu gazu rzeczywistego
• 1876 – Josiah Willard Gibbs: podstawy termodynamiki chemicznej i przejść fazowych
• 1877 – Ludwig Boltzmann: statystyczna definicja entropii
• 1882 – Robert Koch: prątek gruźlicy
• 1883 – Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski: skroplenie powietrza
• 1885 – Ludwik Pasteur opracował szczepionkę przeciw wściekliźnie
• 1888 – Heinrich Rudolf Hertz odkrył przewidziane przez Maxwella fale elektromagnetyczne
• 1890 – James Alfred Ewing odkrył zjawisko histerezy
• 1892 – Emil von Behring: surowica przeciwbłonicza

Wilhelm Conrad Röntgen
(1845–1923)

• 1895 – Wilhelm Röntgen: promieniowanie rentgenowskie (promienie X)
• 1895 – Hendrik Lorentz: teoria elektronowa
• 1896 – Zygmunt Freud opracował zasady psychoanalizy
• 1896 – Henri Becquerel: zjawisko radioaktywności
• 1897 – Joseph John Thomson: elektron
• 1898 – Maria Skłodowska-Curie i Piotr Curie: polon i rad
• 1898 – Camillo Golgi: aparat Golgiego

1900

Max Planck

Niels Bohr

Albert Einstein

Sumio Iijima – odkrywca nanorurek węglowych

• 1900 – Max Planck: prawo Plancka, promieniowanie ciała doskonale czarnego
• 1904 – Theodor Boveri: chromosomy
• 1905 – Albert Einstein: szczególna teoria względności, wyjaśnienie ruchu Browna, i opisanie zjawiska fotoelektrycznego
• 1906 – Walther Nernst: trzecia zasada termodynamiki
• 1911 – Heike Kamerlingh Onnes: nadprzewodnictwo
• 1911 – Ernest Rutherford: budowa atomu
• 1911 – Kazimierz Funk: witaminy
• 1912 – Alfred Wegener: dryf kontynentalny
• 1912 – Max von Laue: dyfrakcja promieniowania rentgenowskiego
• 1913 – Henry Moseley: zdefiniował liczbę atomową
• 1913 – Niels Bohr: model Bohra, model atomu
• 1915 – Albert Einstein: ogólna teoria względności
• 1918 – Emmy Noether: twierdzenie Noether – zasady zachowania
• 1918 – Lise Meitner wspólnie z Otto Hahnem odkryła pierwiastek protaktyn.
• 1920 – Jan Łukasiewicz, Emil L. Post: logika wielowartościowa
• 1924 – Werner Heisenberg: mechanika kwantowa
• 1924 – Wolfgang Pauli: zasada Pauliego w mechanice kwantowej
• 1925 – Erwin Schrödinger: równanie Schrödingera w mechanice kwantowej
• 1925 – Ida Tacke Noddack: pierwiastek ren
• 1927 – Werner Heisenberg: zasada nieoznaczoności w mechanice kwantowej
• 1927 – Georges Lemaître: teoria big bangu powstania wszechświata
• 1928 – Paul Dirac: równanie Diraca w mechanice kwantowej
• 1928 – Alexander Fleming: penicylina
• 1929 – Edwin Hubble: prawo Hubble'a o rozszerzającym się wszechświecie
• 1930 – Pluton: planeta karłowata. Został odkryty w 1930 roku przez amerykańskiego astronoma Clyde’a Tombaugha
• 1931 – Harold Clayton Urey: ciężka woda (Nagroda Nobla1934)
• 1932 – Carl David Anderson: pozyton, pierwsza antycząstka
• 1932 – James Chadwick: neutron
• 1938 – Otto Hahn, F. Strassmann: rozszczepienie jądra atomowego
• 1938 – Setha Barnesa Nicholsona z Mount Wilson Observatory: Lizytea – księżyc Jowisza
• 1939 – Marguerite Perey: nowy pierwiastek frans
• 1943 – Oswald Avery: udowadnia, że DNA jest materiałem genetycznym chromosomu
• 1947 – William Shockley, John Bardeen and Walter Brattain: tranzystor (ostrzowy)
• 1948 – Norbert Wiener: podstawy cybernetyki
• 1948 – Claude Elwood Shannon: teoria informacji

1950

• 1952 – Marian Danysz, J. Pniewski: hiperjądro
• 1953 – Watson i Crick: struktura DNA, podstawa biologii molekularnej
• 1953 – M. Ventris, J. Chadwick odczytanie pisma linearnego B
• 1957 – J. Bardeen, L. Cooper, J. Schriffer: teoria nadprzewodnictwa
• 1958 – pasy Van Allena
• 1961 – Dorothy Mary Crowfoot Hodgkin za pomocą analizy rentgenostrukturalnej jako pierwsza odkryła, że witamina B₁₂ jest związkiem metaloorganicznym, gdyż zawiera bezpośrednie wiązanie chemiczne między atomem metalu kobaltu i atomem węgla
• 1964 – Arno Penzias oraz Robert Woodrow Wilson: doświadczalne potwierdzenie hipotezy Wielkiego Wybuchu
• 1965 – Richard Feynman: elektrodynamika kwantowa
• 1965 – Leonard Hayflick: ograniczenie na liczbę podziałów komórki: limit Hayflicka
• 1967 – Jocelyn Bell Burnell oraz Antony Hewish odkrywają pierwszy pulsar
• 1974 – R.A. Hulse, J.H. Taylor podwójny pulsar
• 1977 – Robert Edwards i Patrick Steptoe: pierwsze zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro) człowieka (Louise Brown)
• 1984 – Kary Mullis odkrywa Reakcję łańcuchową polimerazy (Polymerase Chain Reaction – PCR), podstawowe odkrycie w biologii molekularnej
• 1985 – Elizabeth Blackburn i Carol W. Greider są współodpowiedzialne za odkrycie telomerazy (w 2009 roku otrzymali Nagrodę Nobla z dziedziny medycyny)
• 1985 – Harold Kroto z Uniwersytetu Sussex, Richard Smalley – fulereny; (w 1996 roku otrzymali Nagrodę Nobla z dziedziny chemii)
• 1986 – nadprzewodnictwo w 30 kelwinach
• 1991 – Sumio Iijima: nanorurki węglowe
• 1992 – Aleksander Wolszczan: planety pozasłoneczne
• 1997 – Ian Wilmut klonuje owcę Dolly

2000

Przełom roku według Science:

• 2001 – nanoobwody
• 2002 – małe RNA
• 2003 – ciemna energia
• 2004 – Spirit ląduje na Marsie
• 2005 – genom szympansa, genom wirusa grypy hiszpanki i wpływ pojedynczego genu na powstanie nowych gatunków ryb
• 2006 – dowód hipotezy Poincarego
• 2007 – zmienność ludzkiego genomu
• 2008 – dyferencjacja
• 2009 – Ardipithecus ramidus
• 2010 – maszyna kwantowa

W 2010 roku Science opublikowało listę 10 najważniejszych odkryć dekady: rola śmieciowego DNA, precyzyjna kosmologia, prehistoryczne DNA, woda na Marsie, terapia genowa, mikrobiom człowieka, egzoplanety, rola reakcji zapalnej, metamateriały, globalne ocieplenie.

2010

Przełom roku według Science:

• 2011 – próba kliniczna HPTN 052
• 2012 – bozon Higgsa
• 2013 – immunoterapia nowotworowa

Zobacz też

• chronologia termodynamiki