Ogród zoologiczny

Ogród zoologiczny, zoo – urządzony i zagospodarowany teren wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nim związanymi, gdzie przetrzymywane są oraz eksponowane publicznie przez co najmniej 7 dni w roku żywe zwierzęta gatunków dziko występujących, z wyjątkiem:

• cyrków;
• sklepów ze zwierzętami;
• miejsc, w których eksponowanych jest publicznie nie więcej niż 15 gatunków tych zwierząt i łącznie nie więcej niż 50 gadów, ptaków i ssaków.

Żyrafy w Taronga Zoo (Sydney)

Wybieg słoni w Cincinnati Zoo

Zoo w Warszawie, koń Przewalskiego

Tiergarten Schönbrunn w Wiedniu – najstarszy działający ogród zoologiczny na świecie

Nosorożce białe w Nowym Zoo w Poznaniu

Zoo w Antwerpii

Brama wejściowa Ogrodu Zoologicznego we Wrocławiu

Brama wejściowa Ragunan Zoo w Indonezji

Charakterystyka

Prawie taka sama definicja zawarta jest w art. 2 Dyrektywy Rady 1999/22/WE z dnia 29 marca 1999 r.:

Do celów niniejszej dyrektywy „ogrody zoologiczne” oznaczają wszelkie stałe instytucje, gdzie zwierzęta dzikich gatunków przetrzymywane są w celach pokazywania ich publiczności przez 7 lub więcej dni w roku, z wyjątkiem cyrków, sklepów ze zwierzętami oraz instytucji wyłączonych z obowiązku spełniania wymagań niniejszej dyrektywy w związku z faktem, że nie pokazują one publiczności znacznej liczby zwierząt lub gatunków, i że wyłączenie takie nie będzie zagrażać celom niniejszej dyrektywy.

Dyrektywa Rady 1999/22/WE z dnia 29 marca 1999 r.

Ogród zoologiczny ma pełnić przede wszystkim rolę edukacyjną i rekreacyjną, jednakże nowoczesne placówki tego typu zazwyczaj mają też bazę naukową potrzebną do systematycznych badań nad hodowanymi gatunkami. Ogrody zoologiczne mogą odgrywać pewną rolę w zachowaniu gatunków, które wyginęły w warunkach naturalnych lub są na granicy wyginięcia, przykładem może być proces przywracania przyrodzie żubra, konia Przewalskiego czy jelenia milu.

Ogrody zoologiczne kształtowane są w trzech systemach rozmieszczenia zwierząt:

• zoogeograficznym,
• według systematyki gatunków,
• na zasadach krajobrazowo-siedliskowych.

Historia

Ogrody zoologiczne mają długą historię, sięgającą starożytności. Już 2000 lat p.n.e. znane były w Chinach, Egipcie i Asyrii, stanowiąc zwykle rozrywkę i obiekt dumy władców, podobnie zresztą jak w średniowieczu i w czasach późniejszych. Taki zwierzyniec miał też w Polsce król Jan III Sobieski. Usytuowany był w Wilanowie na Morysinie i trzymano w nim wiele gatunków egzotycznych.

Menażerie, czy objazdowe zwierzyńce, organizowano też w celach zarobkowych. Zwierzęta wożono i pokazywano zwykle tak długo, aż padały z przemęczenia i złych warunków w ciasnych klatkach. W XIX wieku powstało w Warszawie kilka prywatnych zwierzyńców, ale przestawały istnieć po „wyczerpaniu” zasobów, czyli po śmierci najbardziej atrakcyjnych okazów.

Najstarszym istniejącym ogrodem zoologicznym jest ogród Tiergarten Schönbrunn założony w 1752 w Wiedniu. Pierwszą placówką o charakterze ogrodu zoologicznego była paryska menażeria Jardin des Plantes otwarta w 1794 roku. Stanowiła ona uzupełnienie istniejącego tam Ogrodu Botanicznego. Pierwszy ogród zoologiczny w faktycznym tego słowa znaczeniu posiadał Londyn, powstało ono w 1828 roku – ZSL London Zoo. Efekty tych przedsięwzięć sprawiły, że ogrody zoologiczne miały wkrótce również inne duże miasta:

• Dublin w 1831 – Dublin Zoo
• Bristol w 1836 – Bristol Zoo
• Amsterdam w 1838 – Natura Artis Magistra
• Antwerpia w 1843 – Zoo w Antwerpii
• Berlin w 1844 – Ogród Zoologiczny w Berlinie
• Rotterdam w 1857 – Rotterdam Zoo
• Frankfurt nad Menem w 1858 – Frankfurt Zoo
• Kopenhaga w 1859 – Kopenhaga Zoo
• Melbourne w 1862 – Melbourne Zoo
• Moskwa w 1864 – Ogród Zoologiczny w Moskwie
• Wrocław w 1865 – Ogród Zoologiczny we Wrocławiu
• Budapeszt w 1866 – Ogród Zoologiczny w Budapeszcie
• Poznań w 1874 – Stare Zoo w Poznaniu
• Cincinnati w 1875 – Cincinnati Zoo
• Tokio w 1882 – Ueno Zoo
• Buenos Aires w 1888 – Buenos Aires Zoo
• Dallas w 1888 – Dallas Zoo
• Giza w 1891 – Giza Zoo

Początkowo, zgodnie z doświadczeniami objazdowych menażerii, zwierzęta trzymano w ciasnych klatkach, co bardzo odbijało się na ich zdrowiu i możliwościach rozrodu. Z czasem dyrektorzy ogrodów zoologicznych zdali sobie sprawę, że jednym z warunków sukcesu hodowlanego jest zapewnienie zwierzętom lepszych warunków: większych wybiegów i możliwości „ukrycia” przed oczami zwiedzających.

Ogrody zoologiczne w Polsce

Pierwszy polski ogród zoologiczny, mający charakter naukowo-dydaktyczny, założył w 1833 w Podhorodcach (od 1945 na Ukrainie) Stanisław Konstanty Pietruski.

Najstarszym ogrodem zoologicznym w Polsce jest Ogród Zoologiczny we Wrocławiu otwarty 10 lipca 1865. Wrocławskie ZOO posiada największą w Polsce liczbę zwierząt (około 12 000) oraz największą liczbę gatunków zwierząt (około 1 100).

Innym wiekowym ogrodem jest Stare Zoo w Poznaniu, założone w 1874, formalnie zarejestrowane w 1875.

Gdański Ogród Zoologiczny jest największą pod względem powierzchni placówką tego typu w kraju. Zajmuje powierzchnię 124 ha. Drugie pod względem wielkości Nowe Zoo w Poznaniu, zajmuje powierzchnię 121 ha.

Ideę ochrony gatunków poprzez działalność ogrodów zoologicznych na terenie Polski propagowali po II wojnie światowej m.in. Hanna i Antoni Gucwińscy, którzy na antenie Telewizji Polskiej prowadzili popularny program Z kamerą wśród zwierząt nagrywany we wrocławskim ZOO.

Najbardziej liczące się ogrody zoologiczne należą do Światowego Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych i Akwariów, europejskie ogrody dodatkowo do Europejskiego Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych i Akwariów. W Polsce do EAZA należy 11 ogrodów spełniających normy i wymogi EAZA – w Chorzowie, Gdańsku, Krakowie, Łodzi, Opolu, Płocku, Poznaniu, Toruniu, Warszawie, Wrocławiu i Zamościu. Istnieje także:

• Ogród Fauny Polskiej ZOO w Bydgoszczy, który jest jedynym zoo w Polsce ukierunkowanym głównie na ekspozycję krajową. Eksponowane są tam również zwierzęta egzotyczne.
• Ogród zoologiczny w Lubinie, który posiada największą kolekcję bażantów spośród wszystkich polskich ogrodów zoologicznych.

Zobacz też

• ogród botaniczny
• park safari
• azyl dla zwierząt