Ojzer Warszawski
Ojzer Warszawski (jid. עוזר וואַרשאַווסקי; ur. 15 kwietnia 1898 w Sochaczewie, zm. 10 października 1944 w Auschwitz[1][2]) – żydowski prozaik, malarz i krytyk sztuki, piszący w języku jidysz[3], czołowy przedstawiciel naturalizmu w literaturze jidysz[2].
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
Życie i twórczość edytuj
Urodził się w rodzinie nauczyciela i sklepikarza. Podczas I wojny światowej rodzina przeniosła się do Warszawy. Tam Ojzer Warszawski był związany (choć nieformalnie) z awangardową grupą literacko-artystyczną „Hałastra”[2][4].
W 1920 r. zadebiutował powieścią Szmuglerzy (jid. שמוגלאַרס Szmuglars), która cieszyła się dużą popularnością i do roku 1926 doczekała się czterech wydań[5]. Akcja powieści toczy się pod koniec I wojny światowej, ukazując życie przemytników kursujących pomiędzy małym miasteczkiem a Warszawą i demoralizację ludności żydowskiej pod okupacją niemiecką[2][6]. Uznawana jest za najlepsze dzieło Warszawskiego, a jednocześnie za najważniejszą pozycję żydowskiego naturalizmu[6]. Dalsze jego utwory z tego okresu twórczości to głównie opowiadania, zamieszczane na łamach różnych czasopism jidyszowych[5].
W 1923 r. opuścił Polskę i w 1924 zamieszkał w Paryżu, gdzie poświęcił się przede wszystkim malarstwu i krytyce literackiej[5]. Tam powstały także dwie dalsze części trylogii powieściowej Warszawskiego, a mianowicie Mundur (jid. דער מונדיר Der mundir) oraz Żniwa (jid. שניט־צײַט Sznit-cajt), jednak nie zdobyły one takiej popularności, jak część pierwsza[5]. W późniejszym czasie publikował on głównie eseje na temat sztuki (m.in. dotyczące twórczości zaprzyjaźnionego z nim Marca Chagalla)[5].
Do twórczości literackiej powrócił na krótko przed wybuchem II wojny światowej i w trakcie jej trwania, jednak większość z tych utworów, mających postać obszernych notatek, nie ukazała się drukiem[2][7].
Podczas II wojny światowej ukrywał się na południu Francji, a później w Rzymie. Został jednak aresztowany przez włoskich faszystów i deportowany do Auschwitz, gdzie zginął w 1944 roku[6].
Tłumaczenia twórczości na język polski edytuj
- Ojzer Warszawski: Szmuglerzy. Powieść w trzech częściach. Tłum. Monika Adamczyk-Garbowska i Magdalena Ruta. Sochaczew – Lublin: Stowarzyszenie „Nad Bzurą” – Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2018. ISBN 978-83-927106-5-3.
Przypisy edytuj
- ↑ Diamant 2016 ↓.
- ↑ a b c d e Solarz 2003 ↓.
- ↑ Adamczyk-Garbowska i Ruta 2018 ↓, s. 5–7.
- ↑ Adamczyk-Garbowska i Ruta 2018 ↓, s. 5–6.
- ↑ a b c d e Adamczyk-Garbowska i Ruta 2018 ↓, s. 6.
- ↑ a b c Adamczyk-Garbowska i Ruta 2018 ↓, s. 7.
- ↑ Adamczyk-Garbowska i Ruta 2018 ↓, s. 6–7.
Bibliografia edytuj
- Monika Adamczyk-Garbowska, Magdalena Ruta: Ojzer Warszawski – powrót do Sochaczewa. W: Ojzer Warszawski: Szmuglerzy. Powieść w trzech częściach. Sochaczew – Lublin: Stowarzyszenie „Nad Bzurą” – Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2018, s. 5–14. ISBN 978-83-927106-5-3.
- Janusz Solarz: Warszawski Ojzer. W: Polski słownik judaistyczny. Dzieje – kultura – religia – ludzie. Oprac. Zofia Borzymińska i Rafał Żebrowski. T. 2: L–Ż. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 774, seria: Słowniki. ISBN 83-7255-175-8. [dostęp 2018-11-14].
- Zaynvl Diamant: Oyzer Varshavski. [w:] Yiddish Leksikon [on-line]. 2016-04-29. [dostęp 2018-11-19]. (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Sochaczevers – Their Role in Cultural and Spiritual Life (ang.)
- „Der Jidiszer Tam-tam” 17/1998 (jid.)
- Oryginał powieści Szmuglerzy (jid.)
- Publikacje Ojzera Warszawskiego w bibliotece Polona