Oklahoma
Oklahoma (wymowa:/ˌoʊkləˈhoʊmə/) – stan w Stanach Zjednoczonych leżący w środku południowej części kraju. Graniczy od północy ze stanami Kansas i Kolorado, od wschodu ze stanami Missouri i Arkansas, od południa z Teksasem, od zachodu z Nowym Meksykiem.
| |||||
| |||||
| 46. stan od 16 listopada 1907 | |||||
| |||||
| Dewiza: Labor omnia vincit | |||||
| Państwo |  Stany Zjednoczone
| ||||
| Stolica | Oklahoma City | ||||
| Kod ISO 3166-2 | US-OK | ||||
| Gubernator | Kevin Stitt (R) | ||||
| Powierzchnia | 181 037[1] km² | ||||
| Populacja (2020) • liczba ludności |
3 959 353 | ||||
| • gęstość | 21,3 os./km² | ||||
| Strefa czasowa | UTC-06:00 | ||||
| Języki urzędowe | de iure brak de facto angielski | ||||
Położenie na mapie USA
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Portal  Stany Zjednoczone
| |||||
Oklahoma
|
|
Ten artykuł jest częścią serii: |
Na terenie stanu dominują rozległe, równinne wyżyny. Równina wznosi się w kierunku zachodnim. Na wschodzie występują niewysokie pasma górskie, znane jako Kraina Ozark, z wyodrębnionym klimatem, także kulturowym.
Oklahoma zajmuje wysokie miejsce w kraju pod względem wartości produkcji minerałów, które obejmują ropę naftową i gaz ziemny[3].
Symbole stanuEdytuj
- Dewiza: Labor Omnia Vincit (w tłumaczeniu z łaciny: Praca wszystko zwycięża)
- Przydomek: Sooner State
- Znaczenie przydomka: od wyścigu do działek przez tzw. Sooners
- Znaczenie nazwy „Oklahoma”: stan czerwonych ludzi (z języka Czoktawów)
- Symbole: jemioła, judaszowiec, muchołówka
HistoriaEdytuj
- połowa XVI wieku – odkrycie obszaru dzisiejszego stanu przez Hiszpanów.
- 1682 – Terytorium wchodziło w skład francuskiej Luizjany.
- 1803 – Zakup Luizjany od Francji.
- 1819 – Władze federalne przeznaczały terytorium dzisiejszego stanu dla tak zwanych pięciu cywilizowanych plemion indiańskich z terenów wschodnich (Czirokezi, Czoktawowie, Czikasawowie, Seminole, Krikowie).
- 1837 – Proklamowanie Terytorium Indiańskiego.
- 1830-1842 – Przesiedlanie kolejnych plemion Indian na Terytorium Oklahomy.
- 23 marca 1889 – prezydent Benjamin Harrison ogłosił, że za 30 dni w południe większa część Terytorium Indiańskiego zostanie otwarta dla białych.
- 22 kwietnia 1889, godzina 12.00 – Nowi osadnicy przekroczyli granicę Terytorium (tzw. "wyścig po ziemię").
- 16 listopada 1907 – Oklahoma została przyjęta do Unii jako 46. stan.
- lata 30. XX wieku – Susza. W jej wyniku, oraz z powodu kryzysu gospodarczego, wielu farmerów opuściło stan.
- 19 kwietnia 1995 – największy zamach terrorystyczny na terenie Stanów Zjednoczonych przed atakiem na Nowy Jork i Waszyngton w dniu 11 września 2001 roku – Zamach terrorystyczny w Oklahoma City
System politycznyEdytuj
| Władzę ustawodawczą na szczeblu stanowym sprawuje dwuizbowa Legislatura Oklahomy, składająca się z liczącego 48 członków Senatu oraz Izby Reprezentantów, w której zasiada 101 deputowanych. Głównym organem władzy wykonawczej jest pochodzący z wyborów bezpośrednich gubernator, któremu podlegają urzędnicy i instytucje niższego szczebla. |
GeografiaEdytuj
Większość Oklahomy obejmują otwarte równiny i niskie wzgórza prerii. Wiele rzek, które przepływają przez Oklahomę, zostało spiętrzonych w celu utworzenia jezior, a stan ma więcej sztucznych jezior niż jakikolwiek inny stan w kraju[4]. Duże obszary leśne, takie jak góry Ouachita, są typowe dla wschodniej części stanu.
- Klimat: podzwrotnikowy, suma opadów zmniejsza się w kierunku zachodnim. Oklahoma znajduje się w pasie Alei Tornad[5]. Występują tutaj długie, gorące lata i krótsze zimy, które są mniej surowe niż te w stanach na północy[4].
- Główne rzeki: Arkansas, Canadian River, Red River
- Najwyższy szczyt: Black Mesa (1516 m n.p.m.)
- Liczba hrabstw: 77
- Największe hrabstwo: Oklahoma
- Liczba parków stanowych: 51
| Lp. | Miasto | Ludność (2017) |
|---|---|---|
| 1 | Oklahoma City | 643 648 |
| 2 | Tulsa | 401 800 |
| 3 | Norman | 122 843 |
| 4 | Broken Arrow | 108 303 |
| 5 | Lawton | 93 714 |
| 6 | Edmond | 91 950 |
| 7 | Moore | 61 523 |
| 8 | Midwest City | 57 308 |
| 9 | Enid | 50 122 |
| 10 | Stillwater | 49 829 |
DemografiaEdytuj
Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Oklahoma liczy 3 959 353 mieszkańców, co oznacza wzrost o 208 002 (5,5%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010[7]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 6,5% populacji, 24,1% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 16,1% to osoby mające 65 i więcej lat. 50,5% ludności stanu stanowią kobiety[8].
JęzykEdytuj
W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami są[9]:
- język angielski – 91,15%,
- język hiszpański – 5,89%.
Rasy i pochodzenieEdytuj
Według danych z 2019 roku 72,4% mieszkańców stanowi ludność biała (64,9% nie licząc Latynosów), 8,0% to rdzenna ludność Ameryki, 7,6% ma rasę mieszaną, 7,3% to czarni Amerykanie lub Afroamerykanie, 2,3% to Azjaci, 0,12% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 11,1% ludności stanu[10].
Do największych grup należą osoby pochodzenia niemieckiego (11,4%), irlandzkiego (9,3%), meksykańskiego (9,0%), „amerykańskiego” (7,9%), angielskiego (7,2%) i afroamerykańskiego. Do innych większych grup należą osoby pochodzenia szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (109,6 tys.), europejskiego (82,5 tys.), włoskiego (72,1 tys.), francuskiego (71,6 tys.) i holenderskiego (49 tys.). Liczbę Polaków oszacowano na 30 tys. (0,76%)[10].
Oklahoma posiada jeden z najwyższych odsetków populacji Indian w USA. Wśród nich największą grupą są Czirokezi[10].
ReligiaEdytuj
Struktura religijna w 2014 roku[11]:
- protestanci – 69%:
- ewangelikalni – 47% (gł. baptyści, bezdenominacyjni, zielonoświątkowcy i campbellici)[12]
- głównego nurtu – 18% (gł. metodyści)[12]
- historyczni czarni protestanci – 4%,
- brak religii – 18% (w tym: 3% agnostycy i 4% ateiści)
- katolicy – 8%
- mormoni – 1%
- pozostałe religie – 4% (w tym: świadkowie Jehowy, buddyści, muzułmanie, hindusi, żydzi, unitarianie uniwersaliści, prawosławni, scjentyści i bahaiści[13]).
Wśród większości protestanckiej przeważają południowi baptyści i zjednoczeni metodyści, a polityczny i kulturowy konserwatyzm, który jest wynikiem ich obecności, włączają Oklahomę do tzw. pasa biblijnego. Fundamentalizm tych grup był główną przyczyną utrzymywania przez Oklahomę zakazu sprzedaży alkoholu aż do 1959 roku[3].
GospodarkaEdytuj
.jpg)
Głównymi pracodawcami w Oklahomie są usługi, następnie handel hurtowy i detaliczny, produkcja, finanse, ubezpieczenia i nieruchomości, transport i usługi komunalne, budownictwo i górnictwo[3].
Energia i przemysłEdytuj
Oklahoma należy do piątki stanów USA o największej produkcji ropy naftowej i gazu ziemnego. Chociaż pola naftowe przeważają we wschodniej części stanu, a pola gazu ziemnego na zachodzie, to szyby naftowe znajdują się na obszarze całej Oklahomy. Wschodnia Oklahoma to także region wydobywczy węgla bitumicznego[4].
Ponad połowę energii elektrycznej w Oklahomie wytwarzanej jest przez elektrownie opalane gazem, a ponad jedną trzecią wytwarza energia wiatru. W 2019 roku Oklahoma zajęła drugie miejsce w kraju pod względem wytwarzania energii elektrycznej z wiatru. Przy kilku rzekach i dużych zbiornikach wodnych stan posiada także znaczne zasoby energii wodnej. W stanie nie ma elektrowni jądrowych[4].
Oklahoma jest jedynym stanem w USA, który produkuje jod i jednym z trzech, które produkują hel[5].
RolnictwoEdytuj
Trzy czwarte powierzchni stanu zajmują pola uprawne[5]. W stanie znajduje się 86 tysięcy farm (4 miejsce w kraju) o powierzchni 35,1 mln akrów[14].
Informacje uzupełniająceEdytuj
- Atrakcje turystyczne:
- Sporty motorowowodne na akwenie zbiornika sztucznego Lake Texoma na rzece Red River
- Park stanowy z siedliskiem bobrów Broken Bow State Park,
- tereny krainy Ozark na wschodzie stanu,
- profesjonalna koszykówka NBA w Oklahoma City
- sport uniwersytecki, szczególnie futbol amerykański i koszykówka mężczyzn w wykonaniu drużyn
- Wyścigi konne w Oklahoma City
PrzypisyEdytuj
- ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates (ang.). U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09].
- ↑ Oklahoma City (Metropolitan Statistical Area, Metropolitan Areas, USA) - Population Statistics, Charts, Map and Location, www.citypopulation.de [dostęp 2020-06-24].
- ↑ a b c Oklahoma, Encyclopedia Britannica [dostęp 2019-02-01] (ang.).
- ↑ a b c d Oklahoma - State Energy Profile Analysis - U.S. Energy Information Administration (EIA), www.eia.gov [dostęp 2019-02-01].
- ↑ a b c Sarah Clarke, 10 Things to Know About Oklahoma, US News, 2019 [dostęp 2020-06-24] (ang.).
- ↑ Biggest Cities in Oklahoma, www.biggestuscities.com [dostęp 2019-02-01].
- ↑ Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020, 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2021-08-17].
- ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Oklahoma; United States, www.census.gov [dostęp 2021-08-17] (ang.).
- ↑ Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-01-31].
- ↑ a b c 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02), data.census.gov [dostęp 2021-08-17].
- ↑ Adults in Oklahoma. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-16].
- ↑ a b W nawiasie zaznaczono grupy mające ponad 100 tys. członków.
- ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-16].
- ↑ Oklahoma Agriculture at a Glance, Oklahoma Farm Bureau Foundation for Agriculture [dostęp 2020-06-24] (ang.).
- ↑ Rachel Bertone, Oklahoma's Top 10 Agriculture Products, Farm Flavor, 1 lipca 2018 [dostęp 2019-02-01] (ang.).