Okręgi wyborcze do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Okręgi wyborcze do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej – jednostki podziału terytorialnego Polski utworzone w celu przeprowadzenia wyborów powszechnych do Sejmu RP. Obecną liczbę – 41 – i kształt okręgów wyborczych reguluje Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2011 r. nr 21, poz. 113 z późn. zm.). Wszystkie okręgi są wielomandatowe – wybiera się w nich od 7 do 20 posłów. Mandaty poselskie są rozdzielane między poszczególne listy okręgowe kandydatów. Nad przeprowadzaniem wyborów w poszczególnych okręgach czuwają okręgowe komisje wyborcze.

Zasady tworzenia okręgów

Okręgi wyborcze do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej obejmują obszar całości lub części województwa, przy czym ich granice nie mogą naruszać granic powiatów wchodzących w ich skład. Ustaleniu podziału terytorium kraju na okręgi wyborcze i liczby wybieranych w nich posłów służy norma przedstawicielstwa – iloraz liczby ludności Polski przez liczbę wszystkich posłów do Sejmu (na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej z 4 sierpnia 2011 wynosi ona 82 133 mieszkańców). W każdym okręgu wyborczym obsadzanych jest co najmniej 7 mandatów.

Na terenie gmin wchodzących w skład poszczególnych okręgów wyborczych tworzone są obwody głosowania. Ponadto tworzone mogą być obwody dla:

• obywateli polskich przebywających poza granicami kraju (siedziby odpowiednich komisji obwodowych określa minister spraw zagranicznych); przynależą one do okręgu wyborczego nr 19 (Warszawa);
• wyborców przebywających na polskich statkach morskich, które znajdują się w podróży w okresie obejmującym dzień wyborów, jeżeli przebywa na nich co najmniej 15 wyborców (tworzy je minister infrastruktury); przynależą one do okręgu wyborczego właściwego dla siedziby armatora.

Państwowa Komisja Wyborcza ma prawo przedkładania Sejmowi wniosków dotyczących propozycji zmian w podziale Polski na okręgi wyborcze i liczby posłów w nich wybieranych, jeżeli konieczność taka wynika ze zmian w zasadniczym podziale terytorialnym państwa lub ze zmiany liczby mieszkańców w okręgu wyborczym lub w kraju. Dokonywanie zmian granic powiatów pociągających za sobą zmiany granic okręgów wyborczych jest zakazane w okresie 12 miesięcy poprzedzających upływ kadencji Sejmu oraz po skróceniu kadencji Sejmu. Zmian w podziale na okręgi wyborcze można dokonać nie później niż na 3 miesiące przed dniem upływu terminu zarządzenia wyborów do Sejmu.

Ustalenie wyniku wyborów w okręgach

Mandaty w poszczególnych okręgach wyborczych przydzielane są według systemu proporcjonalnego między poszczególne listy okręgowe. Wystawiane są one przez komitety wyborcze partii politycznych i wyborców biorące udział w wyborach. Po zakończeniu głosowania, na podstawie protokołów w obwodach okręgowe komisje wyborcze ustalają wyniki głosowania na poszczególne listy okręgowe i sporządzają protokoły wyników głosowania w okręgu wyborczym. Następnie są one weryfikowane przez Państwową Komisję Wyborczą, która na podstawie wyników zbiorczych informuje o tym, które komitety wyborcze są uprawnione do udziału w podziale mandatów, czyli przekroczyły 5-procentowy próg wyborczy (z warunku tego wyłączone są komitety wyborcze organizacji mniejszości narodowych).

Podział mandatów w okręgach wyborczych między poszczególne listy okręgowe dokonywany jest przy pomocy metody d’Hondta. Mandaty przypadające danej liście uzyskują kandydaci w kolejności otrzymanej liczby głosów. Jeżeli dwóch lub więcej kandydatów otrzymało równą liczbę głosów uprawniającą do uzyskania mandatu z danej listy, o pierwszeństwie rozstrzyga większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów uzyskał więcej głosów, a przy dalszej równości, przeprowadzane jest przez przewodniczącego okręgowej komisji wyborczej losowanie.

Wykaz okręgów

Według danych Państwowej Komisji Wyborczej z 4 sierpnia 2011 najwięcej mieszkańców – 1 603 233 – zamieszkiwało obszar okręgu wyborczego nr 19 z siedzibą w Warszawie; wybierana jest tam również największa liczba posłów – 20 (przy czym liczba wyborców za granicą kraju nie wpływa na liczbę obsadzanych w okręgu mandatów). Najmniej mieszkańców – 600 225 – zamieszkiwało teren okręgu nr 28 z siedzibą w Częstochowie, gdzie wybiera się tylko 7 posłów. Najwięcej osób przypadało na mandat w okręgu nr 37 (Konin) – 85 970, zaś najmniej w okręgu nr 32 (Sosnowiec) – 77 804.

W poszczególnych województwach wybiera się następującą liczbę posłów:

województwo lubuskie – 12, województwo opolskie – 12, województwo podlaskie – 14, województwo świętokrzyskie – 16, województwo warmińsko-mazurskie – 18, województwo zachodniopomorskie – 20, województwo kujawsko-pomorskie – 25, województwo podkarpackie – 26,

województwo pomorskie – 26, województwo lubelskie – 27, województwo łódzkie – 31, województwo dolnośląskie – 34, województwo wielkopolskie – 40, województwo małopolskie – 41, województwo śląskie – 55, województwo mazowieckie – 63.

Okręgi wyborcze do Sejmu RP

OKW – okręgowa komisja wyborcza.
LM – liczba mieszkańców w okręgu według danych z 4 sierpnia 2011.
M – liczba mandatów obsadzanych w okręgu.
LM:M – liczba mieszkańców przypadająca na mandat w okręgu według danych z 4 sierpnia 2011.

Nr	Siedziba OKW	Obszar	LM	M	LM:M
1	Legnica	powiaty: bolesławiecki, głogowski, jaworski, karkonoski, kamiennogórski, legnicki, lubański, lubiński, lwówecki, polkowicki, zgorzelecki i złotoryjski; miasta na prawach powiatu: Jelenia Góra i Legnica	986 879	12	82 240
2	Wałbrzych	powiaty: dzierżoniowski, kłodzki, świdnicki, wałbrzyski i ząbkowicki; miasto na prawach powiatu: Wałbrzych	675 332	8	84 417
3	Wrocław	powiaty: górowski, milicki, oleśnicki, oławski, strzeliński, średzki, trzebnicki, wołowski i wrocławski; miasto na prawach powiatu: Wrocław	1 177 802	14	84 129
4	Bydgoszcz	powiaty: bydgoski, inowrocławski, mogileński, nakielski, sępoleński, świecki, tucholski i żniński; miasto na prawach powiatu: Bydgoszcz	1 003 261	12	83 605
5	Toruń	powiaty: aleksandrowski, brodnicki, chełmiński, golubsko-dobrzyński, grudziądzki, lipnowski, radziejowski, rypiński, toruński, wąbrzeski i włocławski; miasta na prawach powiatu: Grudziądz, Toruń i Włocławek	1 046 849	13	80 527
6	Lublin	powiaty: janowski, kraśnicki, lubartowski, lubelski, łęczyński, łukowski, opolski, puławski, rycki i świdnicki; miasto na prawach powiatu: Lublin	1 199 999	15	80 000
7	Chełm	powiaty: bialski, biłgorajski, chełmski, hrubieszowski, krasnostawski, parczewski, radzyński, tomaszowski, włodawski i zamojski; miasta na prawach powiatu: Biała Podlaska, Chełm i Zamość	974 707	12	81 226
8	Zielona Góra	województwo lubuskie	1 003 220	12	83 602
9	Łódź	powiaty: brzeziński i łódzki wschodni; miasto na prawach powiatu: Łódź	794 636	10	79 464
10	Piotrków Trybunalski	powiaty: bełchatowski, opoczyński, piotrkowski, radomszczański, rawski, skierniewicki i tomaszowski; miasta na prawach powiatu: Piotrków Trybunalski i Skierniewice	737 045	9	81 894
11	Sieradz	powiaty: kutnowski, łaski, łęczycki, łowicki, pabianicki, pajęczański, poddębicki, sieradzki, wieluński, wieruszowski, zduńskowolski i zgierski	972 481	12	81 040
12	Chrzanów	powiaty: chrzanowski, myślenicki, oświęcimski, suski i wadowicki	642 662	8	80 333
13	Kraków	powiaty: krakowski, miechowski i olkuski; miasto na prawach powiatu: Kraków	1 120 711	14	80 051
14	Nowy Sącz	powiaty: gorlicki, limanowski, nowosądecki, nowotarski i tatrzański; miasto na prawach powiatu: Nowy Sącz	784 316	10	78 432
15	Tarnów	powiaty: bocheński, brzeski, dąbrowski, proszowicki, tarnowski i wielicki; miasto na prawach powiatu: Tarnów	719 037	9	79 893
16	Płock	powiaty: ciechanowski, gostyniński, mławski, płocki, płoński, przasnyski, sierpecki, sochaczewski, żuromiński i żyrardowski; miasto na prawach powiatu: Płock	842 976	10	84 298
17	Radom	powiaty: białobrzeski, grójecki, kozienicki, lipski, przysuski, radomski, szydłowiecki i zwoleński; miasto na prawach powiatu: Radom	724 756	9	80 528
18	Siedlce	powiaty: garwoliński, łosicki, makowski, miński, ostrołęcki, ostrowski, pułtuski, siedlecki, sokołowski, węgrowski i wyszkowski; miasta na prawach powiatu: Ostrołęka i Siedlce	960 655	12	80 055
19	Warszawa	miasto na prawach powiatu: Warszawa, zagranica, statki	1 603 233	20	80 055
20	Warszawa	powiaty: grodziski, legionowski, nowodworski, otwocki, piaseczyński, pruszkowski, warszawski zachodni i wołomiński	986 074	12	82 173
21	Opole	województwo opolskie	1 001 827	12	83 486
22	Krosno	powiaty: bieszczadzki, brzozowski, jarosławski, jasielski, krośnieński, leski, lubaczowski, przemyski, przeworski i sanocki; miasta na prawach powiatu: Krosno i Przemyśl	893 055	11	81 187
23	Rzeszów	powiaty: dębicki, kolbuszowski, leżajski, łańcucki, mielecki, niżański, ropczycko-sędziszowski, rzeszowski, stalowowolski, strzyżowski i tarnobrzeski; miasta na prawach powiatu: Rzeszów i Tarnobrzeg	1 233 497	15	82 233
24	Białystok	województwo podlaskie	1 190 510	14	85 036
25	Gdańsk	powiaty: gdański, kwidzyński, malborski, nowodworski, starogardzki, sztumski i tczewski; miasta na prawach powiatu: Gdańsk i Sopot	1 026 157	12	85 513
26	Słupsk	powiaty: bytowski, chojnicki, człuchowski, kartuski, kościerski, lęborski, pucki, słupski i wejherowski; miasta na prawach powiatu: Gdynia i Słupsk	1 178 950	14	84 211
27	Bielsko-Biała	powiaty: bielski, cieszyński, pszczyński i żywiecki; miasto na prawach powiatu: Bielsko-Biała	756 208	9	84 023
28	Częstochowa	powiaty: częstochowski, kłobucki, lubliniecki i myszkowski; miasto na prawach powiatu: Częstochowa	600 225	7	85 746
29	Gliwice	powiaty: gliwicki i tarnogórski; miasta na prawach powiatu: Bytom, Gliwice i Zabrze	771 169	9	85 685
30	Rybnik	powiaty: mikołowski, raciborski, rybnicki i wodzisławski; miasta na prawach powiatu: Jastrzębie-Zdrój, Rybnik i Żory	718 360	9	79 818
31	Katowice	powiat bieruńsko-lędziński; miasta na prawach powiatu: Chorzów, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Świętochłowice i Tychy	980 996	12	81 750
32	Sosnowiec	powiaty: będziński i zawierciański; miasta na prawach powiatu: Dąbrowa Górnicza, Jaworzno i Sosnowiec	700 234	9	77 804
33	Kielce	województwo świętokrzyskie	1 283 669	16	80 229
34	Elbląg	powiaty: bartoszycki, braniewski, działdowski, elbląski, iławski, lidzbarski, nowomiejski i ostródzki; miasto na prawach powiatu: Elbląg	641 373	8	80 172
35	Olsztyn	powiaty: ełcki, giżycki, gołdapski, kętrzyński, mrągowski, nidzicki, olecki, olsztyński, piski, szczycieński i węgorzewski; miasto na prawach powiatu: Olsztyn	797 764	10	79 776
36	Kalisz	powiaty: gostyński, jarociński, kaliski, kępiński, kościański, krotoszyński, leszczyński, ostrowski, ostrzeszowski, pleszewski i rawicki; miasta na prawach powiatu: Kalisz i Leszno	999 418	12	83 285
37	Konin	powiaty: gnieźnieński, kolski, koniński, słupecki, średzki, śremski, turecki i wrzesiński; miasto na prawach powiatu: Konin	773 727	9	85 970
38	Piła	powiaty: chodzieski, czarnkowsko-trzcianecki, grodziski, międzychodzki, nowotomyski, obornicki, pilski, szamotulski, wągrowiecki, wolsztyński i złotowski	772 319	9	85 813
39	Poznań	powiat poznański; miasto na prawach powiatu: Poznań	834 183	10	83 418
40	Koszalin	powiaty: białogardzki, choszczeński, drawski, kołobrzeski, koszaliński, sławieński, szczecinecki, świdwiński i wałecki; miasto na prawach powiatu: Koszalin	644 377	8	80 547
41	Szczecin	powiaty: goleniowski, gryficki, gryfiński, kamieński, łobeski, myśliborski, policki, pyrzycki i stargardzki; miasta na prawach powiatu: Szczecin i Świnoujście	1 026 640	12	85 553

Wybory na podstawie poprzednich ordynacji

Wybory 1952

W wyborach do Sejmu wybierano 460 posłów w 67 okręgach wyborczych.

Wybory 1957

W wyborach do Sejmu wybierano 460 posłów w 116 okręgach wyborczych.

Wybory 1976

W wyborach do Sejmu wybierano 460 posłów w 71 okręgach wyborczych.

Wybory 1985

W wyborach do Sejmu wybierano 460 posłów w 74 okręgach wyborczych.

Wybory 1989

W wyborach do Sejmu wybierano 460 posłów, w tym 425 w 108 okręgach wyborczych, a 35 z tzw. listy krajowej. W okręgu wyborczym wybierano od 2 do 5 posłów, ich granice nie mogły przekraczać granic województw.

Wybory 1991

W wyborach w 1991 roku terytorium kraju podzielono na 37 okręgów wyborczych, gdzie wybierano 391 posłów. Istniała lista krajowa, z której wybierano 69 posłów. Obowiązująca metodą podziału głosów była metoda Hare’a – Niemeyera, nie istniał próg wyborczy.

Wybory 1993, 1997

W wyborach w 1993 i 1997 roku terytorium kraju podzielono na 52 okręgi wyborcze, gdzie wybierano 391 posłów. Istniała lista krajowa, z której wybierano 69 posłów. Okręg wyborczy obejmował obszar pojedynczego województwa, jedynie w województwach warszawskim i katowickim utworzono więcej niż jeden okręg wyborczy; granice okręgów nie mogły przekraczać granic gmin. Obowiązująca metodą podziału głosów była metoda d’Hondta, istniał próg wyborczy 5%, dla komitetów koalicyjnych 8%, a dla listy krajowej 7%.

Zobacz też

• okręgi wyborcze do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej