Olawa
Oława (Olawa, Oliwa[a]) – polski herb szlachecki, noszący zawołanie Oława[1]. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480[2].
 Herb Olawa | |
| Typ herbu | |
|---|---|
| Zawołanie |
Oława |
| Alternatywne nazwy |
Olawa, Oliwa |
| Pierwsza wzmianka |
1384 (zapis sądowy) |
Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi krakowskiej[1].
Opis herbu edytuj
Opis historyczny edytuj
Jan Długosz blazonuje herb następująco[2]:
Olywa in medio clipei lylium album cum radicibus, quod due rosę ambiunt rubee ex utraąue parte, in campo viridi.
Po przetłumaczeniu:
Oliwa pośrodku tarczy ma białą lilię z korzeniami, która z dwóch stron otoczona jest czerwonymi różami w polu zielonym nosi.
Opis współczesny edytuj
Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco[b]:
Na tarczy w polu zielonym między dwiema różami pięciolistnymi czerwonymi, lilia srebrna o pięciu korzonkach
W klejnocie pól lwa ukoronowanego.
Labry herbowe zielone, podbite srebrem.
Geneza edytuj
Najwcześniejsze wzmianki edytuj
Najstarsza wzmianka pisana o tym herbie pochodzi z 1384 roku[1]. Według Ewarysta Andrzeja Kuropatnickiego, herb ten został "nabyty" około roku 1157 nieopodal Gdańska[3].
Według Kaspra Niesieckiego, herb ten miał przysługiwać Onoldowi, biskupowi kruszwickiemu, który wstąpił na ten urząd w roku 1157, a zmarł w 1160 roku[4].
Herb nie pojawia się na pieczęciach średniowiecznych[5].
Legenda edytuj
Kasper Niesiecki, na podstawie dzieł Bartosza Paprockiego oraz Szymona Okolskiego twierdzi, że herb ten otrzymał jeden mąż, który wykazał się walecznością w starciu z Prusakami. Wydarzenie to miało się dziać pod Oliwą, w miejscu gdzie obecnie stoi klasztor i opactwo oliwskie. Z tego powodu pewien hetman pieczętujący się herbem Gozdawa w nagrodę podarował mu herb na wzór samej Gozdawy[4].
Herbowni edytuj
Lista Tadeusza Gajla edytuj
Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)[6]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla[7] (15 nazwisk[8]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Oława. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Oława[8]:
Tadeusz Gajl, Herbarz Polski
|
Galeria edytuj
-
Herb Oława jako fresk na zamku w Baranowie Sandomierskim
Zobacz też edytuj
Uwagi edytuj
- ↑ Nazwy alternatywne, czyli nazwy, którymi przeróżni historycy nazywali ten herb na przestrzeni wieków.
- ↑ Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Alfred Znamierowski, Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 140, ISBN 83-7391-166-9.
- ↑ a b Długosz 1885 ↓.
- ↑ Kuropatnicki 1789 ↓, s. 37.
- ↑ a b Niesiecki 1841 ↓, s. 84.
- ↑ Ostrowski 1906 ↓, s. 240.
- ↑ Dzieje zasobu ↓, Linki zewnętrzne.
- ↑ Gajl 2007 ↓, Bibliografia.
- ↑ a b Gajl ↓, Linki zewnętrzne.
Linki zewnętrzne edytuj
- Tadeusz Gajl: Nazwiska. gajl.wielcy.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
- Dzieje zasobu. agad.gov.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
Bibliografia edytuj
- Ewaryst Andrzej Kuropatnicki, Wiadomość o Kleynocie Szlacheckim oraz Herbach domów Szlacheckich w Koronie Polskiey, i Wielkim Xięstwie Litewskim, Warszawa: Nakład i druk Mickała Grolla, 1789.
- Kasper Niesiecki, Herbarz polski, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. VII, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 585.
- Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 27.
- Juliusz Ostrowski, Księga herbowa rodów polskich, cz. II, Gł. skł.: Bolcewicz, 1906, s. 388.