Opactwo Świętej Maryi Wniebowziętej w Monteveglio
Opactwo Świętej Maryi Wniebowziętej (wł. Abbazia di Santa Maria Assunta, Abbazia di Monteveglio) – średniowieczne kościół i opactwo położone na szczycie wzgórza nad Monteveglio, 25 km na zachód od Bolonii.
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Monteveglio |
| Wyznanie |
rzymskokatolicki |
| Rodzaj |
kościół |
| Wezwanie | |
| Dane świątyni | |
| Styl |
romański |
| Budulec |
cegła (laterizio) |
Położenie na mapie Włoch  | |
 44°28′08,49″N 11°05′31,22″E/44,469025 11,092006
| |
Historia edytuj
Osadnictwo rzymskie w tym rejonie rozpoczęło się po wybudowaniu w 187 p.n.e. Via Aemilia. W I w. n.e. wokół dzisiejszego opactwa wznoszą się rzymskie wille[1][2]. Przypuszcza się, że istniała tu wówczas rzymska świątynia, na której ruinach zbudowano później kościół. Dowodzić tego mogą liczne marmurowe pozostałości użyte w wielu miejscach kompleksu sakralnego[3].
Pierwsze pewne wzmianki na temat chrześcijańskiej świątyni datują się na rok 973. Dokument został wystawiony z okazji przekazania przez biskupa bolońskiego Alberta biskupowi parmeńskiemu Uberto i wspomina kościół z chrzcielnicą[4]. Niektóre źródła przesuwają datę jej budowy na V w. (okres bizantyjsko-longobardzki)[5], co czyni ją jedną z najstarszych świątyń romańskich w okolicach Bolonii[6][7]. W tamtym okresie udało jej się zachować niezależność od potężnego i wpływowego opactwa w Nonantoli[3].
W 1015 biskupem Parmy i opatem Nonantoli zostaje Zygfryd II z Canossy i Monteveglio staje się feudum rodu Attonich[1][4]. Między XI i XII w. zostaje wzniesione opactwo[8]. Zostało ufundowane przez Matyldę z Kanossy, być może jako wotum dziękczynne po ocaleniu od oblężenia przez wojska Henryka IV w 1092[6][9]. Pomiędzy tym rokiem a 1100 do opactwa przybyli kanonicy regularni św. Frygidiana z Lukki (Canonici Regolari di San Frediano di Lucca). Ich zasługą jest budowa kościoła[8]. Jako materiał zostały użyte cegły (wł. laterizio, łac. lateres) – ceniony materiał budowlany na terytorium bolońskim. Styl budowli naśladuje wzory toskańskie[3].
W 1198 w nieistniejącym już dziś wirydarzu opactwa mieszkańcy Monteveglio podpisali akt poddania się Bolonii[10].
Wraz z upadkiem znaczenia zamku obronnego, podupada również opactwo. Po 1455 kanonicy św. Frygidiana zostają zastąpieni przez kanoników regularnych laterańskich z Bolonii (Canonici Lateranensi di San Giovanni in Monte di Bologna). Rozpoczyna się kolejny okres świetności klasztoru. Zostają rozbudowane dwa wirydarze, wybudowano dzwonnicę oraz ozdobiono i wyposażono kościół. Na szczególną uwagę zasługuje obraz Lorenzo Costy przedstawiający Wniebowziętą. Oryginał obecnie jest przechowywany w Pinacoteca Nazionale w Bolonii, a w kościele pozostała kopia[3][7]. Na 1468 przypada apogeum świetności opactwa, któremu w tym czasie podlega 65 kościołów. Wzrost znaczenia kościoła widoczny jest również w rozszerzaniu się terenu, które należało do parafii[3] oraz w zmieniającej się tytulaturze przełożonego: archiprezbiter, przeor, a ostatecznie – w latach opat z przywilejem noszenia insygniów biskupich[10][11][12][a]. Przywilej ten opaci zachowali do 1796, a później, na mocy specjalnego przywileju papieskiego, w latach 1934-1977[10].
W ciągu wieków do opactwa należały: opactwo św. Fabiana[13], klasztor św. Apolinarego w Serravalle i klasztor w Fagnano oraz dwa szpitale. Przez prawie 300 lat opactwo zarządzało bolońskim szpitalem S. Maria della Carità. Do niego również należał boloński kościół S. Apollinare in Porta Nuova, zburzony w 1256[10].
25 marca 1527, za rządów opata Ludovico Landrianiego, opactwo było świadkiem oblężenia przez landsknechtów Karola V zdążających do Rzymu. Według tradycji żołnierze odstąpili od oblężenia, przymuszeni nagłą śnieżycą i wezbranymi wodami potoku Ghiaia. Do dziś wydarzenie to upamiętnia w pierwszą niedzielę czerwca (wg innych źródeł – 25 marca[4]) procesja dziękczynna, w której zanosi się do kościoła jako dar świecę[14][15].
Kompleks miał już za sobą lata świetności, kiedy w 1796 reforma Napoleona zakończyła jego istnienie[3][10].
W maju 1799 ówczesny archiprezbiter ks. Guiducci gości tu Ugo Foscolo, który incognito przechodzi w Monteveglio rekonwalescencję i zostaje aresztowany jako szpieg austriacki[4][16].
W latach 1925-1934 opactwo przechodzi gruntowny remont kierowany przez architekta Giuseppe Rivaniego. Odtwarza oryginalną architekturę i usuwa późniejsze struktury[8].
W latach sześćdziesiątych XX w. w murach opactwa przebywa La piccola famiglia dell'Annunziata – wspólnota założona w 1961 przez ks. Giuseppe Dossettiego[7][11].
Obecnie (2022) w opactwie przebywa wspólnota franciszkańska fratelli di san Francesco.
Architektura edytuj
Kościół edytuj
Kościół zachował romański układ przestrzenny z początków pobytu kanoników św. Frygidiana. Zorientowany wzdłuż osi wschód-zachód z oryginalną XII-wieczną fasadą skierowaną na zachód. Wnętrze położone na trzech poziomach: część dla wiernych, podwyższone prezbiterium, pod nim obniżona krypta[10]. Do wnętrza kościoła prowadzą 4 wejścia: główne w fasadzie, boczne w południowej ścianie i 2 łączące opactwo z kryptą i prezbiterium[4].
Część dla wiernych jest podzielona na 3 nawy kolumnami zakończonymi ostrymi łukami inspirowanymi sztuką arabską[1]. W prawej nawie znajduje się marmurowa tablica pamiątkowa poświęcona Matyldzie z Canossy[10]. Na dwóch kolumnach u szczytu nawy głównej znajdują się kapitele z grawerunkiem, z okresu obecności kanoników regularnych laterańskich. W posadzce nawy głównej znajduje się płyta nagrobna z XVII-wiecznym grawerunkiem. Nagrobek zamyka dostęp do cmentarza kanoników, znajdującego się pod posadzką kościoła[3].
Z nawy głównej barokowe schody prowadzą do prezbiterium, znajdującego się nad kryptą i oświetlonego monoforami zamkniętymi alabastrowymi płytami. W centrum prezbiterium zwieńczonego trzema apsydami znajduje się wsparty na pięciu kolumnach ołtarz z czerwonego marmuru z Werony. Po prawej stronie znajdują się XVIII-wieczne organy, a w ścianie po lewej tablica upamiętniająca oblężenie przez wojska Karola V[4].
Krypta podzielona jest na cztery nawy filarami i cylindrycznymi kolumnami. Różniące się od siebie bazy i kapitele kolumn świadczą o wielu przeróbkach na przestrzeni wieków. Kryptę zamykają trzy apsydiole, w których znajdują się trzy ołtarze sarkofagowe. Mensę centralnego ołtarza stanowi autentyczna rzymska płyta nagrobna. W posadzce przed nim jest umieszczona płyta nagrobna z okresu pobytu kanoników laterańskich. Monofory w apsydiolach są wykonane z alabastru i nigdy nie były wymieniane[3][10].
Chrzcielnica w prawej nawie krypty pochodzi z epoki Longobardów, podobnie jak jeden z kapiteli.
Dzwonnica wzniesiona w XV w. nie opiera się na żadnych fundamentach, lecz została zbudowana na północnej apsydzie[3].
Kościół jest praktycznie pozbawiony malowideł, z wyjątkiem kilku XVI-wiecznych fresków w krypcie. W sklepieniach i apsydach znajdują się dyskretne malowidła z XV i XVI w. o wyraźnym średniowiecznym charakterze. Prezbiterium jest ozdobione czerwonymi pasami i czarnymi motywami ornamentalnymi, częściowo oryginalnymi z XIII wieku, a częściowo wykonanymi ponownie podczas ostatniej renowacji[3].
Nad ołtarzem zawieszony jest drewniany krucyfiks z XV w. pokryty polichromią[4].
Opactwo edytuj
Z krypty i z prezbiterium można przejść do zakrystii, która jest częścią klasztoru. Znajduje się tu okazała szafa z 1487 inkrustowana figurami przedstawiającymi fontanny, kościoły, zamki, kwiaty i serce na kielichu. Znajduje się również XV-wieczny pulpit z rzeźbionego drewna, z herbami opactwa i zamku Monteveglio oraz zegar kolumnowy w jasnych kolorach[3]. Przechowuje się tu obraz (tempera na płótnie) Madonny z Dzieciątkiem zwanej „della Rondine”, nieznanego autora z końca XV wieku, który pierwotnie znajdował się w oratorium Bractwa Santa Maria della Rondine[4].
W środku klasztoru znajduje się czworoboczny XV-wieczny wirydarz z arkadami, ozdobiony dwiema ceglanymi studniami i łukami z kutego żelaza. Otaczają go dwupoziomowe krużganki, liczące sześć łuków z północy na południe i siedem ze wschodu na zachód. Na parterze znajdują się starożytne malowane tablice przypominające historię klasztoru, a na górnym poziomie cele zajmowane przez kanoników do końca XVIII wieku.
Po północnej stronie opactwa znajduje się jedyny zachowany portyk romańskiego krużganka, składający się z ośmiu nienaruszonych łuków. Był częścią pierwotnej struktury klasztoru i świadkiem podpisania aktu poddania się Bolonii w 1198. W pierwszej połowie XIX wieku trzy z czterech stron zostały rozebrane. Z oryginalnej konstrukcji pozostały jedynie kapitele, każdy w innym stylu. W ogrodzie znajduje się XVIII-wieczna murowana studnia z charakterystycznym daszkiem. Na piętrze, oprócz loggii, znajdują się cele kanoników, odrestaurowane z drewnianymi sufitami w XV-wiecznym stylu bolońskim[3].
Turystyka edytuj
Kościół i opactwo znajdują się dziś na terenie parku regionalnego (Parco Regionale Abbazia di Monteveglio). Wyznaczone szlaki turystyczne pozwalają na poznanie przyrody oraz historii tego terenu. Kościół można zwiedzać codziennie w okresie wiosenno-letnim, a wirydarz klasztorny w niedziele i święta[5].
Monteveglio jest również jednym z przystanków na szlaku Piccola Cassia – starożytnej drodze (z czasów kolonizacji rzymskiej) łączącej Nonantolę i S. Giovanni in Persiceto na Nizinie Padu z Via Cassia w okolicach Lukki i Pistoi[17].
Uwagi edytuj
- ↑ Niektóre źródła podają błędną informację o przyznaniu godności opactwa przez Grzegorza XV w 1628, co jest niemożliwe, gdyż ten papież zmarł w 1623.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Monteveglio [online], UNPLI Comitato Regionale Pro Loco Emilia-Romagna, 2 sierpnia 2017 [dostęp 2022-03-16] (wł.).
- ↑ Ente Parchi Bologna | Romani, Bizantini e Longobardi [online] [dostęp 2022-03-16] (wł.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l L'Abbazia di Monteveglio-approfondimenti [online], comune.valsamoggia.bo.it [dostęp 2022-03-16].
- ↑ a b c d e f g h Il borgo dell’Abbazia di Monteveglio [online], Vi do il tiro, 17 stycznia 2021 [dostęp 2022-03-17] (wł.).
- ↑ a b Il borgo di Monteveglio sulle colline bolognesi [online], Liberamente Traveller, 3 listopada 2021 [dostęp 2022-03-17] (wł.).
- ↑ a b Abbazia di Santa Maria Assunta a Monteveglio [online], romanico-emiliaromagna.com [dostęp 2022-03-16].
- ↑ a b c Abbazia di S. Maria Assunta | Monasteri [online], Monasteri Emilia-Romagna [dostęp 2022-03-16] (wł.).
- ↑ a b c Abbazia di Monteveglio [online], Valsamoggia turismo [dostęp 2022-03-16] (wł.).
- ↑ Ente Parchi Bologna | Medioevo [online] [dostęp 2022-03-16] (wł.).
- ↑ a b c d e f g h AppenninoBolognese.it - Benvenuto/a sul portale dedicato all'appennino bolognese [online], web.archive.org, 10 maja 2006 [dostęp 2022-03-17] [zarchiwizowane z adresu 2006-05-10].
- ↑ a b Parco Regionale Abbazia di Monteveglio: Punti d'interesse [online], parks.it [dostęp 2022-03-17].
- ↑ Borghi e castelli [online], Visitcollibolognesi [dostęp 2022-03-17] (wł.).
- ↑ Paola Foschi, Un mistero storiografico: la badia dei ss. Fabiano e Sebastiano del Lavino, [w:] Renzo Zagnoni (red.), Monasteri d’Appennino. Atti della giornata di studio (Capugnano, 11 settembre 2004), Porretta Terme–Pistoia 2006 (wł.).
- ↑ Cenni storici Monteveglio [online], Valsamoggia [dostęp 2022-03-17] (wł.).
- ↑ STORIA E CURIOSITA' [online], monteveglio.com [dostęp 2022-03-17].
- ↑ UN CERTO UGO FOSCOLO. [online], monteveglio.com [dostęp 2022-03-17].
- ↑ Piccola Cassia [online], piccolacassia.it [dostęp 2022-03-17].
Bibliografia edytuj
- Le valli del Samoggia e del Lavino nella storia. Itinerari luoghi personaggi, a cura di Michelangelo Abatantuono, Giancarlo Dalle Donne, Elisa Zanoli, Comunità montana Unione dei Comuni Valle del Samoggia, 2006
- G. Rivani, Il castello e l’abbazia di Monteveglio: memorando nei secoli, Bologna 1953
- Nono centenario dell’abbazia di Monteveglio 1092 – 1992, w: L’abbazia e la sua storia, atti del convegno di studi, 30 settembre – 11 ottobre 1992, Perugia 1995.
- Monteveglio e la sua storia, Renato Passeri, Parma 1978
- R. Zagnoni, La pieve di Santa Maria Assunta di Monteveglio dalle origini al secolo XIV (con un’appendice sulla pieve di San Giorgio di Samoggia), w: Architettura e paesaggio: forme, spazi e fruizione. L’abbazia di Monteveglio e il territorio al confine fra Bologna e Modena, Atti della giornata di studio, Monteveglio 3 giugno 2001, red. D. Cerami, Bologna 2002, s. 33-92
- L’Abbazia di Monteveglio e il suo teritorio nel Medioevo (secoli X-XIV). Paesaggio, insediamento e civiltà rurale, red. Dominico Cerami-Gruppo di Ricerca Storica Associazione Amici dell’Abbazia di Monteveglio, wyd. 2000
- Una storia per immagini del territorio Montevegliese attraverso i secoli, red. Fondazione Villa Ghigi, Parco Regionale dell’Abbazia di Monteveglio, 2003
- I restauri dell’abbazia di Monteveglio, Gruppo di Ricerca storica-architettonica – Associazione Amici dell’Abbazia di Monteveglio, czerwiec 2002
- L’Abbazia di Monteveglio dalla pieve medioevale ai giorni nostri, V. Lenzi, C. C. Conti, G. Baldazzi, Abbazia di Monteveglio 2008