Wikipedia

Operacja Safari

samozatopienie floty duńskiej

Operacja Safari lub samozatopienie floty duńskiej – niemiecka operacja wojskowa w trakcie II wojny światowej podjęta 29 sierpnia 1943, mająca na celu likwidację odrębnej armii Danii i przejęcie jej okrętów, zakończona samozatopieniem większości okrętów duńskich przez załogi w bazach, ucieczką do Szwecji nielicznych okrętów i zajęciem baz floty wraz ze zdobyciem pozostałych mniejszych okrętów przez Niemcy.

Operacja Safari
II wojna światowa
Ilustracja
Zatopiony pancernik przybrzeżny „Peder Skram”
Czas

29 sierpnia 1943

Miejsce

Kopenhaga i inne

Terytorium

Dania

Przyczyna

chęć rozbrojenia duńskiej armii i przejęcia floty

Wynik

rozbrojenie duńskiej armii, likwidacja floty duńskiej

Strony konfliktu
 III Rzesza  Dania
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Kontekst polityczny i militarny edytuj

Po zajęciu przez Niemcy bez stawiania zorganizowanego oporu 9 kwietnia 1940, Dania trafiła pod faktyczną okupację niemiecką, przy zachowaniu pozorów suwerennego i neutralnego państwa[1]. Duńska Marynarka Wojenna nadal pozostawała w rękach rządu Danii, aczkolwiek Niemcy nałożyli na nią restrykcje i mieli nadzór nad ruchami jej okrętów, a samodzielnie mogła działać jedynie w Isefjordzie na Zelandii[2]. Jej zadania bojowe ograniczały się do trałowania min na wodach duńskich[2]. Niemcy zmusili Danię do rozbrojenia, a następnie w lutym 1941 do wypożyczenia im sześciu torpedowców o największej wartości bojowej typów Dragen i Glanten[2].

W 1943 w Danii swoją działalność wzmógł ruch oporu, dochodziło do strajków i sabotażu, ze szczególnym nasileniem tych aktów w sierpniu[2]. 28 sierpnia pełnomocnik Niemiec w tym kraju Werner Best skierował do rządu Danii ultimatum, domagając się m.in. zakazu strajków i zgromadzeń, wprowadzenia cenzury i kary śmierci za sabotaż[3]. Dania odrzuciła te żądania, wobec czego dowódca wojsk niemieckich w tym kraju Hermann von Hanneken przejął władzę wojskową i zarządził na 29 sierpnia wprowadzenie stanu wyjątkowego[3]. Jednocześnie Niemcy zdecydowali wdrożyć planowane już od czerwca 1943 rozbrojenie duńskiej armii i przejęcie okrętów jej marynarki, pod kryptonimem operacji Safari[3]. Rozkaz do przeprowadzenia operacji został wydany 29 sierpnia o godz. 0:15, a jej rozpoczęcie miało nastąpić o godzinie 4:00[4].

Jeszcze w maju 1943 dowódca marynarki duńskiej wiceadmirał Aage Helgesen Vedel sformułował tajne rozkazy zakazujące oddania okrętów Niemcom i przewidujące ich odejście do neutralnej Szwecji lub samozatopienie[5]. 27 sierpnia dowództwo marynarki nakazało flocie gotowość. Przewidując możliwość akcji niemieckiej, w nocy z 28 na 29 sierpnia nakazano podniesienie zwodzonych mostów prowadzących do portu w celu jej utrudnienia[5].

Przebieg operacji edytuj

 
Zatopione okręty podwodne i okręt-baza „Henrik Gerner”
 
Zatopiony w Kopenhadze trałowiec „Søhunden”
 
Trałowiec MS 1 po ucieczce do Szwecji
 
Trałowiec „Havørnen” osadzony na brzegu

Niemcy przystąpili do rozbrajania oddziałów duńskich 29 sierpnia przed 4. rano[6]. O godzinie 4:08 dowództwo floty poleciło przekazać okrętom stacjonującym w głównej bazie Holmen w Kopenhadze sygnał do samozatopienia[6]. W ucieczce z portu przeszkadzał silny deszcz utrudniający manewrowanie i kontrolowanie wyjścia z portu przez Niemców[6]. Od godziny 4:12 przez pół godziny duńskie okręty w Holmen były topione za pomocą przygotowanych ładunków wybuchowych, a niektóre podpalane[6]. Zatopiono 26 okrętów, w tym pancernik obrony wybrzeża „Peder Skram”; torpedowce: „Sælen”, „Makrelen”, „Nordkaperen”, „Hvalrossen”; okręty podwodne: „Rota”„Bellona”, „Flora”, „Daphne”, „Dryaden”, „Havfruen”, „Havmanden”, „Havkalen”, „Havhesten”; trałowce: „Søbjørnen”, „Søhunden”, „Søulven”, MS 4, MS 8; stawiacze min: „Lindormen”, „Laaland”, „Lougen”, „Sixtus”, „Kvintus”, „Lossen” i okręt „Skagerak”, a jeden okręt-bazę „Henrik Gerner” podpalono[6]. Spośród nich, torpedowiec „Sælen” podjął próbę wypłynięcia, ale została ona uznana za pozbawioną szans i został również zatopiony w zachodniej części portu[6]. Zatopiono też wycofany ze służby trałowiec „Søhunden”, a „Narhvalen” będący w remoncie został uszkodzony[7]. W tym czasie niemieccy żołnierze opanowywali nabrzeża, doszło też do strzelanin[6]. Do godziny 7. baza została zajęta, a duńscy oficerowie trafili do niewoli[6]. W Kopenhadze Niemcy zdobyli też okręty ochrony rybołówstwa „Beskyterren”[8] i „Hejmdal”[a].

W Kalundborgu na północnym zachodzie Zelandii stacjonowały trałowce „Søhesten”, MS 2 i kutry patrolowe P6, P26 i P27[6]. Jednostki te nie otrzymały rozkazu o samozatopieniu, prawdopodobnie z powodu zakłóceń w łączności, i około godziny 5. zostały zajęte przez niemieckich żołnierzy[9].

W Korsør na zachodzie Zelandii nad Wielkim Bełtem stacjonowały trałowce „Søløven”, „Søridderen”, „Springeren”, „Hajen” i kutry patrolowe P2, P9, P21 i P32[9]. W bazie tej znajdowały się już okręty i wojsko niemieckie, w związku z czym szybko w ciągu kilkunastu minut od godziny 4. Niemcy opanowali siłą okręty duńskie, używając przy tym granatów i broni maszynowej[9]. Na trałowcu „Søridderen” zginął przynajmniej jeden niemiecki oficer, który wszedł na pokład[9]. W okolicy o 10:45 trałowiec M 413 zdobył też okręt ochrony rybołówstwa „Ingolf”[10][b].

W pobliskim Skælskør przebywał mały trałowiec MS 1, który wyszedł w morze i, zamaskowany czarną farbą na jednostkę cywilną, płynąc na południe zdołał 31 sierpnia dotrzeć do Trelleborgu w Szwecji[9].

W Nyborgu na wyspie Fionia stacjonowały trałowce MS 5, MS 6 i kutry patrolowe P4, P7, P22 i P34[11]. Jednostki te również zostały o godzinie 4:15 opanowane siłą przez Niemców z użyciem granatów i broni maszynowej, przy tym z powodu nierozpoznania własnych sił w ciemności Niemcy stracili w potyczce od własnego ognia 7 ludzi[11].

W Rudkøbing na wyspie Langeland stacjonował trałowiec MS 9 i kutry patrolowe P14 i P19, z których MS 9 przedostał się 30 sierpnia do Szwecji, a kutry zostały potem zdobyte przez Niemców[11].

W Stubbekøbing na wyspie Falster stacjonował trałowiec (dawny torpedowiec) „Havørnen”, który podjął próbę rejsu do Szwecji, lecz został przechwycony przez niemiecki okręt, który uniemożliwił mu wyjście na otwarte morze i duński dowódca wyrzucił okręt na skały[9].

Okręt obrony wybrzeża „Niels Iuel” przebywał w Holbæk na Zelandii i podjął próbę przedarcia się do Szwecji, lecz przed opuszczeniem fiordu został uszkodzony bliskimi upadkami bomb przez samoloty niemieckie i został wyrzucony na brzeg oraz samozatopiony przez załogę, przy czym kilka osób z załogi odniosła rany, a jedna potem zmarła[12].

Na redzie Køge został o 5:45 zdobyty trałowiec MS 3 przez niemiecki trałowiec M 423[13]. W różnych portach Niemcy zdobyli łącznie 38 kutrów patrolowych P1 do P38 i dziewięć z serii K1 do K18 – były to małe jednostki odpowiadające konstrukcją kutrom rybackim, przy tym jednostki oznaczone K służyły także jako kutry trałowe[14][15]. Oprócz wskazanych wcześniej okrętów MS 1 i MS 9, do Szwecji ponadto przedostał się torpedowiec „Havkatten”, trałowiec MS 7 i dziewięć kutrów: K3, K6, K8, K10, K11, K12, K13, K15 i K17[16]. Zatopiony został ponadto okręt patrolowy ochrony rybołówstwa „Hvidbjörnen”, a według niektórych źródeł także „Hejmdal”[17].

Ogółem na 51 okrętów marynarki duńskiej (nie licząc kutrów patrolowych), 32 zostały zniszczone, 13 przedostało się do Szwecji, a reszta została zdobyta (głównie trałowce i kutry)[18]. Zatopione okrętów zostały na ogół podniesione przez Niemców, jednakże tylko nieliczne z nich zostały faktycznie wyremontowane i wcielone do służby.

Silniejszy opór duński Niemcy napotkali według raportu tylko w Skagen[4].

Dalsze losy okrętów duńskich edytuj

Niemcy wcielili do służby zdobyte trałowce: „Søløven” (jako MA 1, następnie Vs 1201 i Vs 63), „Søridderen” (MA 4, Vs 1202, Vs 64), „Søhesten” (MA 5, Vs 1203, Vs 65) i podniesiony „Søhunden” (MA 6, Vs 1204, Vs 66), natomiast podniesione „Søbjørnen” i „Søulven”, mimo przydzielenia im niemieckich numerów, złomowali[13]. Wcielili nadto małe trałowce MS 2, MS 3, MS 5, MS 6 (jako odpowiednio Vs 1211, Vs 119, Vs 1212, Vs 1213), a po podniesieniu i remoncie także MS 8 i MS 10[13]. Wszystkie wcielone trałowce przetrwały wojnę i zostały zwrócone Danii[13]. Trałowiec MS 4 został całkowicie zniszczony, natomiast pozostałe trzy MS 1, MS 7 i MS 9 dostały się do Szwecji[17].

Z zatopionych sześciu stawiaczy min, „Lossen”, „Lougen”, „Sixtus” i „Kvintus” zostały podniesione, lecz nie zakończono ich remontu, „Lindormen” wszedł do służby dopiero w listopadzie 1944 jako okręt patrolowy V 1601, a „Laaland” w październiku 1944 jako trałowiec[8]. Niemcy nie zakończyli również remontu okrętu warsztatowego „Henrik Gerner” i okrętu ochrony rybołówstwa „Hvidbjörnen”[8].

Okręty ochrony rybołówstwa „Freja” i „Hejmdal” weszły do służby jako okręt szkolny „Südpol” i okręt doświadczalny „Nerger”[19]. Okręt ochrony rybołówstwa „Ingolf” wszedł do służby jako okręt-baza „Sleipner”[10]. Okręt ochrony rybołówstwa „Beskyterren” wszedł do służby jako patrolowiec pod tą samą nazwą[8]. Okręt obrony wybrzeża „Niels Iuel” po podniesieniu i remoncie służył jako szkolny „Nordland”[20]. Pancernik obrony wybrzeża „Peder Skram” został podniesiony i po prowizorycznej naprawie przebudowany na stacjonarną baterię przeciwlotniczą „Adler”[21].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Gröner, Jung i Maass 1988 ↓, s. 184. Według Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946 ↓, s. 384 i Daszjan 2005 ↓, s. 10, „Hejmdal” został zatopiony, lecz nie potwierdza tego Gröner
  2. ↑ Według mniej szczegółowej publikacji Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946 ↓, s. 384, „Ingolf” został zatopiony w niewskazanym miejscu

Przypisy edytuj

  1. ↑ Gubała 2018 ↓, s. 35.
  2. ↑ a b c d Gubała 2018 ↓, s. 36.
  3. ↑ a b c Gubała 2018 ↓, s. 37.
  4. ↑ a b Reinhard Kramer. Zmienne dzieje stawiacza min Lossen i holownika Wismar. „Okręty Wojenne”. Nr 3/2004. XIV (65), s. 48, 2004. Tarnowskie Góry. 
  5. ↑ a b Gubała 2018 ↓, s. 38.
  6. ↑ a b c d e f g h i Gubała 2018 ↓, s. 39.
  7. ↑ Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946 ↓, s. 382.
  8. ↑ a b c d Gröner, Jung i Maass 1993 ↓, s. 394.
  9. ↑ a b c d e f Gubała 2018 ↓, s. 40.
  10. ↑ a b Gröner, Jung i Maass 1986 ↓, s. 39.
  11. ↑ a b c Gubała 2018 ↓, s. 41.
  12. ↑ Gubała 2018 ↓, s. 41-42.
  13. ↑ a b c d Gröner, Jung i Maass 1983 ↓, s. 185, 213
  14. ↑ Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946 ↓, s. 384.
  15. ↑ Gröner, Jung i Maass 1993 ↓, s. 314-315.
  16. ↑ Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946 ↓, s. 381.
  17. ↑ a b Daszjan 2005 ↓, s. 10-11.
  18. ↑ Gubała 2018 ↓, s. 43.
  19. ↑ Gröner, Jung i Maass 1988 ↓, s. 124, 184.
  20. ↑ Gröner, Jung i Maass 1988 ↓, s. 107.
  21. ↑ Gröner, Jung i Maass 1990 ↓, s. 214.

Bibliografia edytuj

  • A. Daszjan. Korabli Wtoroj mirowoj wojny – WMS Polszy i stran Skandinawii (Danii, Norwiegii, Szwiecyi i Finlandii). „Morskaja Kollekcyja”. Nr 3/2005, 2005. (ros.). 
  • Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Band 2: Torpedoboote, Zerstörer, Schnellboote, Minensuchboote, Minenräumboote. Koblencja: Bernard & Graefe Verlag, 1983. ISSN 3-7637-4801-6. (niem.).
  • Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Band 4: Hilfsschiffe I: Werkstattschiffe, Tender und Begleitchiffe, Tanker und Versorger. Koblencja: Bernard & Graefe Verlag, 1986. ISBN 3-7637-4803-2. (niem.).
  • Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Band 5: Hilfsschiffe II: Lazarettschiffe, Wohnschiffe, Schulschiffe, Forschungsfahrzeuge, Hafenbetriebsfahrzeuge (I). Koblencja: Bernard & Graefe Verlag, 1988. ISBN 3-7637-4804-0. (niem.).
  • Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Band 7: Landungsverbände (II): Landungsfahrzeuge i. e. S. (Teil 2), Landungsfähren, Landungsunterstützungsfahrzeuge, Transporter, Schiffe un Boote des Heeres, Schiffe un Boote der Seeflieger/Luftwaffe, Kolonialfahrzeuge. Koblencja: Bernard & Graefe Verlag, 1990. ISBN 3-7637-4807-5. (niem.).
  • Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Band 8/1: Flußfahrzeuge, Ujäger, Vorpostenboote, Hilfsminensucher, Küstenschutzverbände (Teil 1). Bonn: Bernard & Graefe Verlag, 1993. ISBN 3-7637-4807-5. (niem.).
  • Marcin Gubała. Samozatopienie floty duńskiej. „Morze”. Nr 1/2018. IV (28), s. 35-43, styczeń 2018. Warszawa. ISSN 2543-5469. 
  • Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Operacja_Safari&oldid=70708112”