Operacja rostowsko-nowoczerkaska
Operacja rostowsko-nowoczerkaska – działania bojowe wojsk Frontu Południowego oraz Frontu Południowo-Wschodniego Armii Czerwonej przeciwko Siłom Zbrojnym Południa Rosji, w styczniu 1920 r. Ich celem było zmuszenie białych do opuszczenia Rostowa nad Donem i Nowoczerkaska, a w dalszej perspektywie całkowite rozbicie białej armii gen. Antona Denikina.
wojna domowa w Rosji | |||
Czas |
styczeń 1920 | ||
---|---|---|---|
Miejsce | |||
Przyczyna |
dążenie czerwonych do wyparcia białych znad Donu i rozbicia trzonu sił gen. Antona Denikina | ||
Wynik |
zwycięstwo czerwonych | ||
Strony konfliktu | |||
| |||
Dowódcy | |||
|
Tło wydarzeń
edytujW końcu października 1919 r. Armia Czerwona powstrzymała marsz Sił Zbrojnych Południa Rosji na Moskwę i przeszła do skutecznej kontrofensywy. 20 października czerwoni odzyskali Orzeł, zmuszając Armię Ochotniczą do wycofania się w kierunku południowym, 24 października czerwony korpus konnicy pod dowództwem Siemiona Budionnego rozbił korpusy białych Kozaków dońskich i kubańskich pod Woroneżem i wkroczył do miasta[1]. Następnie czerwoni przystąpili do przeprawy przez Chopior i Don[1]. Wreszcie 15 listopada zwycięstwem kawalerii Budionnego zakończyła się zacięta bitwa o węzeł kolejowy Kastornoje[1].
Dwa dni później Armia Czerwona zdobyła Kursk[1]. Po tej serii klęsk siły białych pod dowództwem gen. Antona Denikina definitywnie straciły inicjatywę w wojnie domowej, upadło ich morale, zaczął się odwrót. Jeszcze do 11-12 grudnia, tj. do utraty Charkowa, miał on zorganizowany charakter, następnie jednak stał się całkowicie bezładny[2]. Denikin opracował plan obronny, zakładający utrzymanie Kijowa i Carycyna oraz wykorzystanie Dniepru i Donu[1]. Pod wrażeniem sukcesów kawalerii czerwonych głównodowodzący Sił Zbrojnych Południa Rosji postanowił również skoncentrować posiadaną kawalerię, a na czele tak zreorganizowanej Armii Ochotniczej postawić oficera kawalerii Piotra Wrangla zamiast Władimira Maj-Majewskiego, który skompromitował się wcześniejszymi klęskami pod Orłem i Tułą[3], a także alkoholizmem, przyzwalaniem na grabieże, gwałty i akty terroru, co zniechęcało do białych ludność cywilną[4].
Wrangel natychmiast popadł w konflikty z innymi białymi dowódcami, gdyż skupił się na krytyce ich wcześniejszych poczynań i zaniedbań, zamiast zgodnie z oczekiwaniami Denikina starać się zreorganizować siły i przygotować aktywną obronę. Wrangel pozbawił stanowisk dotychczasowych dowódców kawalerii kubańskiej i dońskiej - Andrieja Szkurę i Konstantina Mamontowa, łącząc ich osłabione formacje w jedną, pod dowództwem Siergieja Ułagaja. Odsunięcie popularnego Mamontowa przyczyniło się do dalszego upadku morale wśród Kozaków, do tego stopnia, że zaczęli oni odmawiać walki z czerwoną kawalerią[3]. Następnie Wrangel skłócił się również z Denikinem, na tle dalszych planów działań. Biali nie zdołali utrzymać ani Kijowa (zajętego przez czerwonych 16 grudnia[5]), ani Carycyna (do którego Armia Czerwona wkroczyła w pierwszych dniach stycznia[6]). Wówczas Wrangel zasugerował odwrót całości Sił Zbrojnych Południa Rosji na Krym, gdzie białym w obronie pomogłyby warunki geograficzne oraz przychylne nastawienie ludności[3]. Denikin zamierzał jednak pozostać na obszarach zamieszkiwanych przez swoich kozackich sojuszników[3], co traktował jako sprawę honorową[7].
Przebieg operacji
edytujSiły Zbrojne Południa Rosji przystąpiły do wykonywania planu Denikina, pod koniec grudnia 1919 r. rozpoczynając odwrót w kierunku Rostowa nad Donem[7]. W trakcie marszu część jego żołnierzy dezerterowała[7] lub przechodziła na stronę przeciwnika[8]. 24 grudnia, po kolejnych nieporozumieniach z Wranglem, głównodowodzący Sił Zbrojnych Południa Rosji pozbawił go stanowiska, przemianował Armię Ochotniczą na Korpus Ochotniczy i podporządkował go Armii Dońskiej. Jej dowódcą został Aleksandr Kutiepow, natomiast Wranglowi powierzono pobór i szkolenie nowych ochotników na Kubaniu[7]. Nie dało to spodziewanych efektów. W końcu grudnia 1919 r. kawaleria dowodzona przez Ułagaja została rozbita, zanim jeszcze zakończono jej koncentrację[9].
Na przełomie grudnia 1919 r. i stycznia 1920 r. pościg Armii Czerwonej za wycofującymi się białymi przyspieszył[7]. 3 stycznia 1920 r. rozpoczęła się operacja mająca na celu zajęcie Rostowa nad Donem i Nowoczerkaska. Brały w niej udział jednostki Frontu Południowego (dowodzonego przez Aleksandra Jegorowa) oraz Frontu Południowo-Wschodniego (pod dowództwem Wasilija Szorina)[10]. Działania obronne prowadziły natomiast Korpus Ochotniczy Kutiepowa oraz pozostałe jednostki Armii Dońskiej pod dowództwem Władimira Sidorina[10].
6 stycznia Armia Czerwona zajęła Mariupol i Taganrog, docierając do wybrzeża Morza Czarnego oraz odcinając trzon Sił Zbrojnych Południa Rosji od oddziałów gen. Nikołaja Szyllinga, broniących Odessy i dojścia do Krymu[7]. Dzień później 1 Armia Konna, licząca 15 tys. żołnierzy i wspierana przez 8 pociągów pancernych, zbliżyła się do Rostowa nad Donem[5]. Jej atak został zatrzymany w odległości 30 km na północ od miasta przez korpus kawalerii białych pod dowództwem Siergieja Toporkowa[10]. W tym samym czasie jednak korpus kawalerii czerwonych pod dowództwem Borisa Dumienki opanował Nowoczerkask i zagroził wyjściem na tyły sił Toporkowa. W tej sytuacji obrońcy drogi do Rostowa nad Donem wycofali się i zwrócili w kierunku Nowoczerkaska[10]. 8 stycznia 1 Armia Konna przełamała dotychczasową linię obrony białych, a następnie wkroczyła do miasta. Następnego dnia korniłowska dywizja piechoty przeprowadziła udany kontratak, zmuszając czerwonych do opuszczenia Rostowa[10]. Sukces ten był jednak niemożliwy do utrzymania[10]. Armia Czerwona opanowała Rostów jeszcze tego samego dnia, 9 stycznia[7] lub 10 stycznia[10]. W Rostowie czerwoni wzięli do niewoli 11 tys. jeńców, zdobyli 33 działa, 170 karabinów maszynowych i siedem czołgów[11]. Żołnierze Armii Konnej w kolejnych dniach dopuścili się w mieście licznych grabieży, plądrowania i pijaństwa. W chaosie, jaki opanował miasto, do działań tych przyłączyli się również czerwonoarmiści z innych jednostek, pozostali w Rostowie i niewykryci dawni żołnierze białych oraz pospolici przestępcy. Porządek przywróciło dopiero ogłoszenie przez dowództwo armii, że każdy przyłapany na grabieżach zostanie rozstrzelany, a także wyprowadzenie jednostek Armii Konnej poza Rostów[12].
W rezultacie operacji rostowsko-nowoczerkaskiej siły białych zostały trwale rozdzielone. Ich dowództwo z Denikinem wycofało się do Tichorieckiej[7], co umożliwił fakt, iż nieoczekiwana odwilż i pękanie lodu na Donie wymusiło na jednostkach Armii Czerwonej opóźnienie przeprawy[5]. Dowódca Sił Zbrojnych Południa Rosji miał nadal nadzieję na reorganizację swoich sił oraz na udaną kontrofensywę, tym bardziej, że przeciwnik od końca października posuwał się na południe w nadmiernie szybkim tempie, narażając się na brak żywności i zaopatrzenia[7]; ponadto w kawalerii Budionnego wybuchła epidemia tyfusu[6]. Plany dowódcy Sił Zbrojnych Południa Rosji udaremniło jednak fatalne morale jego żołnierzy, niepowodzenia w pozyskiwaniu nowych ochotników do walki z bolszewikami, niechęć Kozaków kubańskich do dalszego wspierania Denikina[13].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e P. Kenez, Red Advance..., s. 218.
- ↑ J. D. Smele, The "Russian"..., s. 134.
- ↑ a b c d P. Kenez, Red Advance..., s. 220.
- ↑ P. Kenez, Red Advance..., s. 34.
- ↑ a b c J. D. Smele, The "Russian"..., s. 135.
- ↑ a b J. D. Smele, The "Russian"..., s. 137.
- ↑ a b c d e f g h i P. Kenez, Red Advance..., s. 222.
- ↑ J. D. Smele, The "Russian"..., s. 136.
- ↑ E. Mawdsley, Wojna..., s. 277.
- ↑ a b c d e f g Ростово-Новочеркасская операция [online], www.hrono.ru [dostęp 2018-10-11] .
- ↑ A. Smoliński, O czerwoną..., s. 173.
- ↑ A. Smoliński, O czerwoną..., s. 173-175.
- ↑ P. Kenez, Red Advance..., s. 223, 226 i 228.
Bibliografia
edytuj- P. Kenez, Red Advance, White Defeat. Civil War in South Russia 1919-1920, New Academia Publishing, Washington DC 2004, ISBN 0-9744934-5-7.
- Evan Mawdsley , Wojna domowa w Rosji 1917–1920, Monika Popławska (tłum.), Warszawa: Bellona, 2010, ISBN 978-83-11-11638-2, OCLC 750846354 .
- J. D. Smele, The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2015, ISBN 978-1-84904-721-0.
- A. Smoliński, O czerwoną Rosję, czerwoną Europę i czerwony świat. Studia o potencjale militarnym Sowietów w latach 1918-1941, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2015, ISBN 978-83-231-3519-7.