Orłowa

miasto w Czechach

Orłowa (dawniej też Orłów[2], cz. Orlová, niem. Orlau) – miasto położone w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Karwina w Czechach, na Śląsku Cieszyńskim, ok. 10 km od granicy z Polską. Orłowa leży pośrodku Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego, ok. 10 km na wschód od centrum Ostrawy i 8 km na zachód od centrum Karwiny.

Orłowa
Orlová
Ilustracja
Rynek w starej części miasta
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Czechy

Kraj

 morawsko-śląski

Powiat

Karwina

Prawa miejskie

1922

Burmistrz

Jiří Michalík

Powierzchnia

24,67 km²

Wysokość

215 m n.p.m.

Populacja (2018)
• liczba ludności
• gęstość


29 108[1]
1 344,2 os./km²

Kod pocztowy

735 11 do 735 14

Podział miasta

4 dzielnice

Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego
Mapa konturowa kraju morawsko-śląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Orłowa”
Położenie na mapie Czech
Mapa konturowa Czech, po prawej znajduje się punkt z opisem „Orłowa”
Ziemia49°50′50″N 18°25′06″E/49,847222 18,418333
Strona internetowa

Podział administracyjny edytuj

Orłowa podzielona jest na 29 obrębów ewidencyjnych składających się na 4 części i gminy katastralne[3].

Dzielnice: LazyLutyněMěstoPoruba

Historia edytuj

Orłowa została po raz pierwszy wzmiankowana w dyplomie papieża Grzegorza IX wystawionym 7 grudnia 1227 roku na Lateranie dla benedyktynów tynieckich jako Orlova[4]. W 1229 papież ten wystawił kolejną bullę dla tynieckich benedyktynów zatwierdzający ich posiadłości w okolicy Orłowej, po raz kolejny wymieniając Orłową[4]. Prawdopodobne jest, że już wówczas benedyktyni wybudowali tu kaplicę[5]. Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach piastowskiego (polskiego) księstwa opolsko-raciborskiego.

W 1268 mocą dokumentu wystawionego przez Władysława opolskiego ufundowany został w Orłowej klasztor benedyktynów[a].

W 1290 w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w 1281/1282 rozdrobnienia feudalnego tegoż księstwa powstało nowe księstwo cieszyńskie, w granicach którego znalazła się również Orłowa i większość jej dóbr. Od 1327 księstwo cieszyńskie stanowiło lenno Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizownej formie Orlavia[6][7].

W roku 1560 nastąpiła ostateczna sekularyzacja dóbr zakonnych. Wieś została zakupiona przez ród Cyganów ze Słupska koło Gliwic, a w 1619 przez rodzinę Bludowskich[8], która w 1765 roku wybudowała tu zamek (rozebrany na skutek szkód górniczych w latach 70. XX wieku). Po wymarciu rodu Bludowskich w 1838 roku Orłową przejęła rodzina Mattencloit, która w 1844 wydała pierwszą zgodę na wydobywanie węgla na terenie wsi. Do tej pory Orłowa była typową wsią rolniczo-rzemieślniczą, w ciągu następnego stulecia jej charakter miał się jednak definitywnie zmienić.

Po zniesieniu poddaństwa miejscowość stanowiła gminę na Śląsku Austriackim, w powiecie sądowym Frysztat, najpierw w powiecie cieszyńskim, potem w samodzielnym powiecie politycznym Frysztat. W 1850 roku na terenie dzisiejszej Orłowej funkcjonowało już 16 szybów kopalnianych, natomiast jeszcze szybszy rozwój zapewniło wsi znalezienie się na trasie Kolei Koszycko-Bogumińskiej w 1869 roku. Postępowała urbanizacja i w 1908 Orłowa otrzymała ograniczone prawa miejskie. W tym okresie nastąpiło również kulturowe i polityczne ożywienie narodów słowiańskich w Austro-Węgrzech a Orłowa stała się miejscem tarcia żywiołów czeskiego i polskiego. Tradycyjnie zamieszkała była przez polskojęzycznych Lachów posługujących się odmianą gwary cieszyńskiej, dodatkowo była celem imigracji drobnomieszczańskiej z Czech i znacznej imigracji robotniczej z Galicji. Liczba mieszkańców wzrosła z 2955 w 1880 do 8334 w 1910. W 1880 i 1900 większość stanowili mieszkańcy polskojęzyczni (kolejno 2287 albo 79,8% i 3 919 albo 60,3%), zaś w latach 1890 i 1910 czeskojęzyczni (2199, 65,8% w 1890 i 4799, 58,5% w 1910). W tym czasie mniejszość niemieckojęzyczna wzrosła z 4,7% w 1890 do 7,3% w 1910 (w tym większość z około 374 żydów, 4,5% mieszkańców). Pod względem wyznaniowym większość stanowili katolicy (w 1910 73,6%)[9]. Proboszczami dawniej przyklasztornej miejscowej parafii byli zawsze benedyktyni z Czech, którzy wyjątkowo dążyli do czechizacji swoich wiernych[10]. Rozwój przemysłowy przeniósł się także na rozwój kulturalno-oświatowy, napędzany również narastającą pod koniec XIX wieku polsko-czeską rywalizacją. Środowiska polskie starały się otworzyć tu prywatną szkołę realną, czego rezygnacji domagali się działacze czescy. Jednocześnie w 1892 założyli oni staraniem fundacji SMOL własną szkołę, której prezes skomentował to Było dla nas jasne, że poprzez stratę Orłowej jest rozstrzygnięty los całego rewiru i tym samym Cieszyńskiego. Dlatego krok polski musiał być sparaliżowany, gdyby nawet miały być poniesione największe ofiary majątkowe[11]. Polskie Gimnazjum realne otwarte zostało pomimo problemów finansowych wiosną 1909. Działało tu szereg zarówno czeskich jak i polskich towarzystw kulturalnych i sportowych. Wówczas niespełna dwutysięczna (ponad 20%) mniejszość ewangelicka skupiona była przy wybudowanym w 1861 kościele i powstałym przy nim zborze.

Po I wojnie światowej doszło do polsko-czechosłowackiego sporu granicznego o Śląsk Cieszyński. Orłowa była już wówczas być może najważniejszym ośrodkiem czeskiego ruchu narodowego w regionie i według porozumienia lokalnych organów władzy została podporządkowana czechosłowackiej administracji. Stanowiła przez następnych kilka miesięcy jakby wysunięty w stronę eksklawy Dziećmorowic klin, w sąsiedztwie polskich Poręby, Dąbrowy i Karwiny. Po arbitralnym podziale Śląska Cieszyńskiego w 1920 roku Orłowa znalazła się definitywnie w granicach Czechosłowacji. W 1922 roku otrzymała pełne prawa miejskie, jednak jej rozwój zostaje zatrzymany, głównie za sprawą wielkiego światowego kryzysu gospodarczego w latach 30. W 1938 jako część Zaolzia Orłowa zostaje przyłączona do Polski i wchodzi w skład powiatu frysztackiego. Po zakończeniu II wojny światowej Orłowa decyzją władz ZSRR została włączona do Czechosłowacji, jednak nadal pozostawała mało znaczącym ośrodkiem miejskim, w dodatku nieustannie dotykanym przez szkody górnicze. W 1946 do Orłowej przyłączone zostają Łazy i Poręba, a w 1960 Lutynia Górna (d. Polska) (jako Lutynia)[12]. W 1963 na terenie dzielnicy Lutynia rozpoczęto realizację projektu rozbudowy Orłowej jako miasta-sypialni dla Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego. Ten charakter miasto zachowało do dzisiaj. W architekturze Orłowej dominują typowe dla II połowy XX wieku w tej części Europy bloki mieszkalne, zaś jedynym ocalałym zabytkiem jest neogotycki kościół Najświętszej Marii Panny.

Zabytki edytuj

Ludność edytuj

Całkowita populacja miejscowości (według spisu austriackiego) Orlau, Lazy, Poremba i Polnischleuten w 1869 liczyła 3875, w 1890 7806, w 1900 15820[13]. Najszybciej populacja rosła w Orłowie i Łazach, które w 1910 miały kolejno 8334 i 7896 mieszkańców. Według austriackiego spisu ludności z 1910 wymienione wcześniej cztery gminy zamieszkiwało łącznie 21116 osób, z czego 20855 było zameldowanych na stałe, 10241 (49,1%) było polsko-, 9765 (46,8%) czesko- a 846 (4,1%) niemieckojęzycznymi, 16380 (77,6%) było katolikami, 4137 (19,6%) protestantami, 537 (2,5%) wyznawcami judaizmu a 62 (0,3%) było innej religii lub wyznania[14].

Po II wojnie światowej południowe dzielnice stopniowo opustoszały, za to wzrosła liczba ludności w tych położonych w północnej części: Porębie, ale głównie w Lutyni, gdzie wybudowano nowe osiedla z wielkiej płyty. Obecnie w Lutyni i Porębie żyje łącznie 32125 osób, co stanowi 92,1% populacji miasta na 54,8% jego powierzchni (1350,79 ha), ich średnia gęstość zaludnienia wynosi 2378,2 os./km². W Łazach i Mieście mieszkają łącznie 2745 osoby na 45,2% powierzchni całej gminy, a gęstość zaludnienia tych dwóch dzielnic wynosi 245,9 os./km².

Według czeskiego spisu ludności w 2001 roku miasto zamieszkiwało 34856 osób z czego 29848 (85,6%) narodowości czeskiej, 2148 (6,2%) słowackiej, 1215 (3,5%) polskiej, 491 (1,4%) morawskiej, 188 (0,5%) śląskiej, resztę stanowili Niemcy, Romowie, Ukraińcy i Wietnamczycy. Pod względem religii 9819 (28,2%) stanowiły osoby wierzące, w tym największą grupą wyznaniową byli katolicy – 7548 (76,9% wierzących)[15].

Folklor edytuj

W miejscowości dominuje folklor górniczy. Orłowski strój ludowy różni się od cieszyńskiego, kobiecy jest uproszczony, a mężczyźni często wkładali mundur górniczy[16].

Sport edytuj

Swoją siedzibę miał tu polski klub piłkarski Piast Orłowa.

Znani ludzie urodzeni w Orłowej edytuj

Galeria edytuj

Uwagi edytuj

  1. Dokument ten znany jest dziś jedynie z odpisu, a przez niektórych historyków, jak Winfried Irgang, uznany został za falsyfikat. Z kolei np. Renata Dzichciarz po wnikliwej analizie zarzutów Irganga i odpisu rzeczonego dokumentu skonstatowała, iż dyplom ten w pełni zasługuje na zaufanie. Zob. I. Panic, 2010, s. 428, przypis 167

Miasta partnerskie edytuj

Przypisy edytuj

  1. Český statistický úřad: Počet obyvatel v obcích České republiky k 1.1.2018. 2018-01-01. [dostęp 2018-05-22]. (cz.).
  2. Orłów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 590.
  3. Územně identifikační registr ČR: Obce. [dostęp 2010-09-30]. (cz.).
  4. a b Idzi Panic: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 286, 294. ISBN 978-83-926929-3-5.
  5. I. Panic, 2010, s. 426
  6. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
  7. H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889
  8. Janusz Spyra, Szlachecka rodzina Bludowskich z Dolnych Bludowic herbu Kozioł i zabytki sztuki z nią związane, „Familia Silesiae”, 1, Cieszyn 1997, s. 14-26, ISBN 83-88204-00-9 (pol.).
  9. Kazimierz Piątkowski: Stosunki narodowościowe w Księstwie Cieszyńskiem. Cieszyn: Macierz Szkolna Księstwa Cieszyńskiego, 1918, s. 273, 290. (pol.).
  10. Śląsk Cieszyński od Wiosny Ludów do I wojny światowej w latach 1848-1918. Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2013, s. 308. ISBN 978-83-935147-3-1.
  11. Śląsk Cieszyński od Wiosny Ludów do I wojny światowej w latach 1848-1918. Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2013, s. 123. ISBN 978-83-935147-3-1.
  12. Historické údaje. mesto-orlova.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-23)]. (cz.)
  13. Český statistický úřad: Historický lexikon obcí ČR 1869 – 2005 – 1. díl. 20 sierpnia 2008. s. 718-719. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).
  14. Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien, Troppau 1912.
  15. Sčítaní lidu, domů a bytů 2001. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).
  16. Orlovský kroj. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).

Linki zewnętrzne edytuj