Order Krzyża Takowy

Order Krzyża Takowy
*Orden Takovskog krsta*
	; Awers krzyża IV klasy; (egz. sprzed 1882)
	; Baretka
Ustanowiono	22 maja 1865
Wycofano	1903
Dewiza	ЗА ВЕРУ, КЊАЗА И ОТЕЧЕСТВО (ZA WIARĘ, KSIĘCIA I OJCZYZNĘ)
Powyżej	Order Orła Białego
Poniżej	Order św. Sawy
	Multimedia w Wikimedia Commons

Order Krzyża Takowy, skr. Order Takowy (serb. Орден Таковског крста, serb.-chor. Orden Takovskog krsta) – serbskie odznaczenie nadawane w latach 1865–1903 za cywilne lub wojskowe zasługi dla państwa.

Historia edytuj

Order został ustanowiony 22 maja 1865 roku przez księcia Serbii Michała Obrenowicia na pamiątkę drugiego powstania serbskiego przeciwko Turkom, którym dowodził założyciel dynastii Obrenowiciów Miłosz Wielki. Powstanie zaczęło się 23 kwietnia 1815 od narady przywódców na cmentarzu małej serbskiej wioski Takowo i odniosło sukces, tworząc fundamenty władzy dynastii Obrenowiciów. Miłosz rozwinął w Takowie białą chorągiew z czerwonym krzyżem greckim i miał zawołać: „Ja tu stoję i wy tu stoicie, wojna Turkom!”. Na pamiątkę tego zdarzenia kniaź Michał ustanowił w 50-lecie powstania Krzyż Takowy (serb. Taкoвcки кpcт), złotą odznakę o kształcie późniejszego orderu, która nadana została żyjącym wówczas jeszcze weteranom powstania.

Bratanek i następca Michała, książę Milan IV (późniejszy pierwszy król Serbii Milan I Obrenowić) przekształcił go 12 lipca 1878 w order, który posiadał dwie klasy, krzyż złoty i krzyż srebrny. W tym samym roku nadał odznaczeniu nowe statuty, przemieniając go w trójklasowy order (krzyż komandorski oraz dwa powyższe stopnie), dalsze zmiany nastąpiły w latach do roku 1883, kiedy order otrzymał swą ostateczną organizację jako odznaczenie za zasługi wobec państwa według znanego schematu Legii Honorowej, z pięcioma klasami od Krzyża Wielkiego do srebrnego Krzyża Kawalerskiego oraz odmianę wojskową.

Po obaleniu dynastii Obrenowiciów w 1903 nowy król Piotr I Karadziordziewić nie potwierdził orderu, jako zbyt blisko związanego z historią domu Obrenowiciów.

Insygnia edytuj

Insygnia orderu to odznaka i gwiazda I i II klasy. Odznaka to emaliowany na biało krzyż maltański z kulkami na szczytach ramion, w awersie z nałożonym na niego złotym krzyżem św. Andrzeja i z monogramem księcia Milana Obrenovicia „MO”, w medalionie środkowym, otoczonym dewizą „ЗА ВЕРУ, КЊАЗА И ОТЕЧЕСТВО” (ZA WIARĘ, KSIĘCIA I OJCZYZNĘ) na błękitnej wstędze. Rewers odznaki był nieemaliowany, złoty (w V klasie srebrny), z dwugłowym orłem serbskim w medalionie środkowym. Odznaki I, II i III klasy były otoczone zielonym wieńcem laurowym. Zawieszką odznaki była emaliowana mitra książęca. Odznaka V klasy była nieemaliowana i pozbawiona mitry. Gwiazda I i II klasy była ośmiopromienna, z brylantowanego srebra, i nosiła na sobie odznakę orderu otoczoną wieńcem laurowym. Przy dekoracjach wojskowych (sa mačevima) dodawano dwa skrzyżowane złote miecze umieszczone pod zawieszką. Wstążka orderu była czerwona z szerokimi niebieskimi i białymi bordiurami. Krzyże IV i V klasy noszono na wstążce wiązanej na modłę austriacką w trójkąt.

Klasy i baretki edytuj

Klasy	Nazwa (pol.)	Nazwa (serb.)	Nazwa (serb.-chorw.)	Baretka cywilna	Baretka wojskowa
I klasa	Krzyż Wielki	Велики крст	Veliki Krst
II klasa	Wielki Oficer	Велики Официр	Veliki Oficir
III klasa	Komandor	Командир	Komandir
IV klasa	Oficer	Официр	Oficir
V klasa	Kawaler	Кавалир	Kavalir

Odznaczeni edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Orderem Krzyża Takowy.

Bibliografia edytuj

Maximilian Gritzner, Handbuch der Haus- und Verdienstorden, Lipsk 1883, s. 492-497
Arnhard Graf Klenau, Europäische Orden ab 1700, Monachium 1978
Zagranica. Belgrad. „Kuryer Krakowski”. Nr 30, Rok I, s. 2, 20 listopada 1876.