Order Sztandaru Pracy

odznaczenie państwowe PRL

Order Sztandaru Pracy, pierwotnie order „Sztandar Pracy” – polskie wysokie odznaczenie państwowe Polski Ludowej ustanowione ustawą z dnia 2 lipca 1949 roku ... w celu nagrodzenia wyjątkowych zasług położonych dla Narodu i Państwa...[1] Ostatni raz nadano go w 1991. Został zniesiony w 1992.

Order Sztandaru Pracy
Awers
Awers i rewers orderu I i II klasy
Baretka
Baretka orderu I klasy
Baretka
Baretka orderu II klasy
Ustanowiono

2 lipca 1949

Wycofano

16 października 1992

Wielkość

średnica 43 mm

Wydano

282 245

Powyżej

Order Krzyża Grunwaldu

Poniżej

Order Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

Projektant

Wojciech Jastrzębowski

Powiązane

sowieckie Order Czerwonego Sztandaru Pracy i Order Czerwonego Sztandaru

Wzorem dla tego odznaczenia były dwa sowieckie ordery: wojskowy Order Czerwonego Sztandaru i cywilny Order Czerwonego Sztandaru Pracy. Niedługo potem zaczęto ustanawiać podobne odznaczenia w pozostałych demoludach[2].

Autorem projektu był Wojciech Jastrzębowski, który wzorował się na kształcie pięcioramiennego krzyża francuskiej Legii Honorowej[2].

Zasady nadawania edytuj

Order Sztandaru Pracy dzielił się na dwie klasy I i II. Mógł być nadawany w każdej klasie wielokrotnie.

Orderem Sztandaru Pracy mogły być nagrodzone osoby oraz przedsiębiorstwa, instytucje, jednostki terytorialne za zasługi w następujących dziedzinach:

  • przemysłu, rolnictwa, komunikacji, budownictwa, handlu państwowego, spółdzielczości, finansów i innych działów gospodarki narodowej – przez usprawnienie lub ulepszenie metod pracy, racjonalizację pracy albo wybitne osiągnięcia w przodownictwie pracy,
  • oświaty, nauki, kultury i sztuki,
  • podniesienia obronności kraju,
  • podniesienia zdrowotności i kultury fizycznej Narodu,
  • służby publicznej

Ustawa z dnia 17 lutego 1960 o orderach i odznaczeniach nieco zmieniła zasady nadawania orderu, stanowiąc, że Order Sztandaru Pracy może być nadany osobom, które położyły wybitne zasługi dla budowy socjalizmu w Polsce Ludowej, zwłaszcza w dziedzinie:

  • gospodarki narodowej, w szczególności przez trwałe i znaczne przodownictwo w pracy, ulepszenie organizacji lub metod pracy, zwiększenie jej wydajności, wynalazczości, racjonalizatorstwo oraz wprowadzanie postępu technicznego,
  • działalności społecznej i służby państwowej,
  • oświaty, nauki, kultury i sztuki,
  • ochrony zdrowia i rozwoju kultury fizycznej,
  • umocnienia obronności państwa.

W dalszym ciągu mógł być również nadany przedsiębiorstwu, instytucji, jednostce terytorialnej, jednostce wojskowej[3]. Górnikom order mógł być przyznany za nieprzerwaną i wyróżniającą się pracę górniczą: po 20 latach – II klasy, po 25 latach – I klasy (za 7, 10 lub 15 lat można było otrzymać Krzyż Zasługi w stopniu odpowiednim dla stażu pracy: Brązowym, Srebrnym lub Złotym)[4][5][6][7][8].

Order był nadawany do 1952 roku przez Prezydenta RP, a następnie Radę Państwa (przez krótki okres od 1989 – ponownie przez Prezydenta). Ostatni raz nadano go w 1991. Ustawa z dnia 16 października 1992 roku zniosła ten order, uchylając przepisy ustawy z 17 lutego 1960 dotyczące Orderu Sztandaru Pracy[9].

Opis odznaki edytuj

 
Dokument nadania Orderu Sztandaru Pracy II klasy 5 Mazurskiej Brygadzie Saperów

Odznaką Orderu Sztandaru Pracy jest pięcioramienny krzyż gwiaździsty o średnicy 43 mm. Na awersie krzyża ramiona są emaliowane na biało w obramowaniu, między ramionami znajdują się pęki promieni. W środku krzyża znajduje się okrągła tarcza emaliowana na szafirowo, na której w ramce umieszczona jest postać robotnika trzymającego w prawej ręce czerwony sztandar, a w lewej ręce młot. Na rewersie w środku krzyża na okrągłej tarczy jest napis PRL (do 1952 roku RP). Obramowanie ramion krzyża, pęki promieni, ramka tarczy, postać robotnika, drzewce i obramowanie sztandaru, młot i rewers odznaki w klasie I są złocone, a w klasie II srebrzone.

Wstążka orderu ma szerokość 36 mm, jest koloru czerwonego z pąsowymi wąskimi paskami po bokach o szerokości 3 mm. Na baretce w klasie I umieszczona jest rozetka, co odróżnia ją od klasy II.

Order był piątym w precedencji polskich odznaczeń państwowych. Noszono go na lewej stronie piersi:

Obecnie ordery te mogą być noszone w kolejności ich otrzymania po aktualnych orderach państwowych, a przed medalami i innymi odznaczeniami[10].

Odznaczeni edytuj

Po raz pierwszy był nadany 22 lipca 1949[11], kiedy nadano 95 orderów klasy I i 246 klasy II, a ordery otrzymali wówczas m.in. pisarze Igor Newerly, Gustaw Morcinek, Zofia Nałkowska, Jerzy Andrzejewski i ekonomista prof. Edward Lipiński.

Łącznie przyznano 162 299 Orderów Sztandaru Pracy[12], w tym 1113 zbiorowości[13].

Wg danych Biura Odznaczeń Państwowych Kancelarii Rady Państwa oraz Biura Odznaczeń Kancelarii Prezydenta RP przyznano:

  • I klasę – 8011 razy, a po 1989 r. – 974 razy,
  • II klasę – 258 876 razy, a po 1989 r. – 14 394 razy;

łącznie – 282 255 orderów[14].

Około połowy nadanych orderów I klasy i zdecydowaną większość orderów II klasy otrzymali górnicy (zapis w Karcie Górnika uprawniał do II klasy po 20 latach pracy, a do I klasy po 25 latach pracy; jeszcze w 1991 nadano górnikom 2,5 tys. tych orderów[13]). Otrzymanie tego orderu, w realiach PRL, było ambicją wielu ludzi kończących karierę zawodową, zwłaszcza że wiązało się z nim uzyskiwanie dodatku do emerytury w wysokości 20% podstawy świadczenia (podobnie jak z niektórymi innymi polskimi wysokimi odznaczeniami zwanymi potocznie orderami chlebowymi).

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy.

Przypisy edytuj

  1. Ustawa z dnia 2 lipca 1949 r. o orderze „Sztandar Pracy” (Dz.U. z 1949 r. nr 41, poz. 301).
  2. a b Tadeusz Jeziorowski, Mariusz Skotnicki (red.): Blask orderów. T. III. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2019, s. 44-46.
  3. Ustawa z dnia 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach (Dz.U. z 1960 r. nr 10, poz. 66)
  4. Uchwała Rady Państwa z dnia 1 lipca 1960 r. w sprawie nadawania orderów i odznaczeń za nieprzerwaną i wyróżniającą się pracę w górnictwie, hutnictwie i w stoczniach (M.P. z 1960 r. nr 55, poz. 261)
  5. Zarządzenie nr 13 Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 lutego 1962 r. w sprawie stanowisk i okresów nieprzerwanej pracy uzasadniających przedstawienie do orderów lub odznaczeń pracowników zatrudnionych w górnictwie, hutnictwie i w stoczniach (M.P. z 1962 r. nr 20, poz. 84)
  6. Uchwała Rady Państwa z dnia 12 lutego 1972 r. zmieniająca uchwałę Rady Państwa z dnia 1 lipca 1960 r. w sprawie nadawania orderów i odznaczeń za nieprzerwaną i wyróżniającą się pracę w górnictwie, hutnictwie i w stoczniach (M.P. z 1972 r. nr 11, poz. 79)
  7. Uchwała Rady Państwa z dnia 6 stycznia 1977 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu nadawania orderów i odznaczeń (M.P. z 1977 r. nr 2, poz. 12)
  8. Uchwała Rady Państwa z dnia 3 czerwca 1982 r. zmieniająca uchwałę w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu nadawania orderów i odznaczeń (M.P. z 1982 r. nr 16, poz. 124)
  9. Art. 2 pkt. 1 ust. 1 ustawy z dnia 16 października 1992 r. Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 451).
  10. Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 452 § 16. 2.
  11. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 lipca 1949 r. w sprawie nadania Orderu „Sztandar Pracy”. (M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58).
  12. Juliusz Ćwieluch: Medalomania. Raport: Medale i ordery. Kto daje, komu i za co. polityka.pl, 20 listopada 2010. [dostęp 2012-05-04].
  13. a b Zbigniew Puchalski: Dzieje polskich znaków zaszczytnych. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 2000, s. 255.
  14. Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. I). Warszawa: 2008, s. 20.

Bibliografia edytuj

  • Wanda Bigoszewska: Polskie ordery i odznaczenia. Warszawa: Interpress, 1989. ISBN 83-223-2287-9.