Orkady

Orkady
Orkney Islands
	Jednostka administracyjna
	Flaga
Państwo	Wielka Brytania
Kraj	Szkocja
Ośrodek administracyjny	Kirkwall
Kod ISO 3166-2	GB-ORK
Powierzchnia	990 km²
Populacja (2011); • liczba ludności	; 21 420
• gęstość	22 os./km²
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa
	Portal Szkocja

Orkady (ang. Orkney Islands, wym. [ˌ ɔ ː k n ɪ ˈ a ɪ l ə n dz ]; gael. Àrcaibh) – archipelag na północ od wybrzeży Szkocji, na granicy Morza Północnego i otwartego Oceanu Atlantyckiego. W jego skład wchodzi 67 wysp o łącznej powierzchni 990 km². Około 20 z nich jest zamieszkanych.

Wyspy są zbudowane z paleozoicznych piaskowców. Mają powierzchnię pagórkowatą z licznymi formami polodowcowymi. Najwyższe wzniesienie wysp wynosi 477 m n.p.m.

Klimat umiarkowany morski. Powierzchnia bezleśna, pokryta wrzosowiskami i torfowiskami. Występują liczne jeziora. Ludność (21 420 – 2011^[1]) zajmuje się hodowlą owiec, bydła i drobiu oraz rybołówstwem, a także obsługą wydobycia ropy naftowej ze złóż w szelfie Morza Północnego. Główne miasto to Kirkwall leżący na wyspie Mainland. Administracyjnie Orkady są częścią Wielkiej Brytanii.

Historia Edytuj

Orkady są zamieszkane od co najmniej 5500 lat. Wśród reliktów z czasów neolitu znajdziemy m.in. krąg kamienny Ring of Brodgar oraz grobowiec Maes Howe^[2]. Prawdopodobnie od około 300 r. p.n.e. wyspy, podobnie jak północną część Szkocji, zamieszkiwali Piktowie^[2].

Rzymski historyk Tacyt twierdził, że jego teść Agrykola podbił Orkady w 84 r. Najprawdopodobniej była to próba symbolicznego przedstawienia rzymskiej dominacji nad całą Brytanią, niezgodne z rzeczywistością^[2].

Pod koniec VIII wieku rozpoczęły się najazdy wikingów na Wyspy Brytyjskie. Niektóre teorie sugerują, że rozpoczynały się one na Orkadach i Szetlandach, które miały być bazą wypadową najeźdźców. Jednak nowsze badania sugerują, że archipelagi zostały zdobyte przez wikingów około 840 roku. Nie wiadomo co się stało z ich poprzednimi mieszkańcami, którzy mogli zostać wybici lub zasymilowani. Niektóre wikińskie źródła twierdzą, że wyspy były niezamieszkane przed ich przybyciem^[2].

Po normańskiej kolonizacji, jako hrabstwo pod władzą jarla, Orkady podlegały królom Norwegii. Ich mieszkańcy posługiwali się skandynawskim językiem norn. Język ten przetrwał na Orkadach aż do XVIII wieku, kiedy został zastąpiony przez scots^[3].

W 1472 r. wyspy zostały włączone do Szkocji. W okresie I i II wojny światowej w zatoce Scapa Flow znajdowała się duża baza brytyjskiej floty wojennej, którą zamknięto w 1956 r.

Wyspy Edytuj

Mainland (Pomona)

Wyspy północne Edytuj

Północna grupa wysp jest najbardziej rozległa i zawiera dużą liczbę wysp średniej wielkości, połączonych z Mainland siecią promów. Większość z nich znanych jest jako „holms” – bardzo małych wysepek (od holms w nazwie).

Wyspy zamieszkane Edytuj

Inne Edytuj

Mniejsze wyspy i wysepki, wchodzące w skład grupy: Calf of Eday, Damsay, Eynhallow, Faray, Helliar Holm, Holm of Faray, Holm of Huip, Holm of Papa, Holm of Scockness, Kili Holm, Linga Holm, Muckle Green Holm, Rusk Holm i Sweyn Holm.

Wyspy południowe Edytuj

Południowa grupa wysp skupia się wokół Scapa Flow. Wzgórze Ward Hill na Hoy jest najwyższym wzniesieniem w archipelagu Orkadów, podczas gdy South Ronaldsay, Burray i Lamb Holm połączone są z Mainland przez sieć grobli komunikacyjnych zwanych barierami Churchilla. Grupa wysepek Pentland Skerries leży bardziej na południe, bliżej stałego lądu Szkocji.

Wyspy zamieszkane Edytuj

Inne Edytuj

Pozostałe wyspy południowe to: Calf of Flotta, Cava, Copinsay, Corn Holm, Fara, Glims Holm, Hunda, Lamb Holm, Rysa Little, Switha i Swona.

Zobacz też Edytuj

Skara Brae

Przypisy Edytuj

↑ ^a ^b ^c Table 8a: Land area and population density by administrative area, mid-2011. General Register Office for Scotland. [dostęp 2013-09-21]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d LarsL. Dittmer LarsL., Development and Demise of Orkney Norn - a peace of Scandinavian Culture in Great Britain, 18 stycznia 2006, ISBN 978-3-638-45771-2 [dostęp 2023-02-01] (ang.).
↑ Robert McCollR.M. Millar Robert McCollR.M., The death of Orkney Norn and the genesis of Orkney Scots, „Scottish Language”, 29, 2010, s. 16–37 [dostęp 2023-02-01] (ang.).

Linki zewnętrzne Edytuj

[gro-1] Table 8a: Land area and population density by administrative area, mid-2011. General Register Office for Scotland. [dostęp 2013-09-21]. (ang.).

[:0-2] LarsL. Dittmer LarsL., Development and Demise of Orkney Norn - a peace of Scandinavian Culture in Great Britain, 18 stycznia 2006, ISBN 978-3-638-45771-2 [dostęp 2023-02-01] (ang.).

[3] Robert McCollR.M. Millar Robert McCollR.M., The death of Orkney Norn and the genesis of Orkney Scots, „Scottish Language”, 29, 2010, s. 16–37 [dostęp 2023-02-01] (ang.).

[1]

[2]

[3]