Ortoestry

Ortoestry – organiczne związki chemiczne z grupy estrów, w których wszystkie atomy tlenu wyjściowego kwasu, także te, które były połączone wiązaniem podwójnym z atomem centralnym (X=O), uległy estryfikacji. Termin ten stosowany jest zwykle do estrów kwasów karboksylowych, jednak w ujęciu ogólnym dotyczy także innych kwasów, np. kwasu fosforowego^[1].

Model cząsteczki ortoestru kwasu karboksylowego (ortooctanu trietylowego)

Ortoestry kwasów karboksylowych edytuj

Ortoestry kwasów karboksylowych mogą być traktowane jako produkty wyczerpującej estryfikacji kwasów ortokarboksylowych (nietrwałych produktów przyłączenia cząsteczki wody do reszty karboksylowej; patrz też acetale). Charakteryzują się występowaniem trzech reszt alkoksylowych przyłączonych do jednego atomu węgla. Łatwo ulegają hydrolizie, zwłaszcza w środowisku kwasowym.

Otrzymywanie edytuj

Reakcja alkoholanów z chloroformem (który można tu uważać za chlorek kwasowy kwasu ortomrówkowego). Produktami są ortomrówczany alkilowe.
Reakcja nitryli z alkoholami (reakcja Pinnera):

RCN + 3R’OH + HCl → RC(OR’)₃ + NH₄Cl

Hydroliza edytuj

Podobnie jak acetale, ortoestry szybko hydrolizują w łagodnych warunkach kwasowych do estrów i alkoholi, są natomiast trwałe w środowisku zasadowym:

RC(OR’)₃ + H₂O → RCO₂R’ + 2R’OH

Reakcja zaczyna się od protonowania i eliminacji jednej z grup alkoksylowych. Następnie następuje addycja cząsteczki wody i eliminacja drugiej grupy alkoksylowej:

Zastosowanie edytuj

Tworzenie ortoestru jest wykorzystywane jako ochrona grup estrowych (→ grupy ochronne), kwasów karboksylowych^[2] i 1,2-dioli^[3]. Ponadto z ortoestrów można otrzymywać ketale oraz aldehydy.

Przypisy edytuj

↑ Ramirez, Fausto. Oxyphosphoranes. „Accounts of Chemical Research”. 1 (6), s. 168-174, 1968. DOI: 10.1021/ar50006a002.
↑ Theodora W. Greene, Peter G. M. Wuts: Protective groups in organic synthesis. John Wiley & Sons, 1999, s. 437-440. ISBN 0-471-16019-9.
↑ Theodora W. Greene, Peter G. M. Wuts: Protective groups in organic synthesis. John Wiley & Sons, 1999, s. 231-237. ISBN 0-471-16019-9.

Literatura edytuj

David A. Shirley "Chemia organiczna", str. 438-439, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1968.

[Ramirez1968-1] Ramirez, Fausto. Oxyphosphoranes. „Accounts of Chemical Research”. 1 (6), s. 168-174, 1968. DOI: 10.1021/ar50006a002.

[Greene437-2] Theodora W. Greene, Peter G. M. Wuts: Protective groups in organic synthesis. John Wiley & Sons, 1999, s. 437-440. ISBN 0-471-16019-9.

[Greene231-3] Theodora W. Greene, Peter G. M. Wuts: Protective groups in organic synthesis. John Wiley & Sons, 1999, s. 231-237. ISBN 0-471-16019-9.

[1]

[2]

[3]