Półrzeczki

wieś w województwie małopolskim

Półrzeczki (daw. Pułrzyczki[5], Podrzeczki[6]) – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Dobra[7][8].

Półrzeczki
wieś
Ilustracja
Górna część Półrzeczek, w tle Jasień
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

limanowski

Gmina

Dobra

Wysokość

560–1170[2] m n.p.m.

Liczba ludności (2021)

610[3]

Strefa numeracyjna

18

Kod pocztowy

34-643[4]

Tablice rejestracyjne

KLI

SIMC

0424266

Położenie na mapie gminy Dobra
Mapa konturowa gminy Dobra, na dole znajduje się punkt z opisem „Półrzeczki”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Półrzeczki”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Półrzeczki”
Położenie na mapie powiatu limanowskiego
Mapa konturowa powiatu limanowskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Półrzeczki”
Ziemia49°39′00″N 20°12′37″E/49,650000 20,210278[1]
Dolna część Półrzeczek (na granicy z Jurkowem)
Widok z Półrzeczek na Mogielicę. Na pierwszym planie tzw. krzasła.

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Powierzchnia miejscowości to 21,7 km 2 co stanowi 20,2% obszaru gminy (najwięcej pod względem powierzchni w gminie) oraz 2,27% powierzchni powiatu. Gęstość zaludnienia średnio wynosi 28 osób/km2 (najmniejsza w gminie).

Położenie edytuj

Miejscowość położona jest w Beskidzie Wyspowym w dolinie potoku Jurkówka, pomiędzy wzniesieniami Mogielicy, Krzystonowa, Jasienia, Kiczory (Kobylicy) i Kiczorki. Główna zabudowa wsi ciągnąca się (3,5 km) wzdłuż rzeki Łososiny leży 560–700 m n.p.m. Najwyżej położone osiedla (Cyrla, Gronie, Palenica) sięgają 800–820 m n.p.m.[9] Półrzeczki leżą na południowym krańcu gminy Dobra i są jej najwyżej położoną miejscowością. Do sołectwa prowadzi droga od Jurkowa, która kończy się w rejonie osiedla Bulak pod masywem Jasienia.

Najdalsze zabudowania znajdują się w ciasnym i stromym wąwozie potoku Dziadówka, wcinającym się głęboko w zbocza pod przełęczą pomiędzy Mogielicą a Krzystonowem[10].

Miejscowość obszarowo graniczy z Chyszówkami, Jurkowem, Wilczycami (gmina Dobra), Łętowym, Lubomierzem (gmina Mszana Dolna), Szczawą (gmina Kamienica) oraz Słopnicami (gmina Słopnice)[11].

Odległość z centrum wsi do: Mszany Dolnej – 15 km, Limanowej – 22 km, Rabki-Zdroju – 27 km, Nowego Sącza – 45 km, Krakowa – 70 km[9].

Integralne części wsi edytuj

Integralne części wsi Półrzeczki[7][8]
części wsi Bocony, Bolsęgi, Bulaki, Chomy, Cyrla, Do Rakoczego, Fudaleje, Gronie, Jarosze, Kaczory, Króle, Kuchty, Matacze, Miśki, Mordele, Mrózki, Mysze, Palenica, Pod Kuchtą, Polana, Potaśnia, Potoki, Rola, Rzepki, Sakta, Stefany, Stóse, Świstaki, Walczaki, Za Górką

Struktura powierzchni edytuj

Na powierzchnię Półrzeczek składają się :

  • użytki rolne: 19,5%
  • użytki leśne: 78,9%[12]

Użytki rolne stanowią najmniejszy udział w obszarze wsi w stosunku do wszystkich miejscowości w całej gminie. Grunty pod względem jakości należą do klas IV–VI (słabe). Lasy zajmują najwięcej terenu Półrzeczek (największa lesistość w gminie). Głównym gatunkiem drzewostanu jest buczyna karpacka, jodła i świerk, które porastają wznoszące się tu góry.

Historia edytuj

Powstanie Półrzeczek związane jest głównie z migracją osadników wołoskich w XV i XVI wieku. Grupa przybyszów zajmujących się pasterstwem dotarła w Beskid Wyspowy, wypasając swe stada na zboczach (polanach) Mogielicy i Jasienia. Uprawiający gospodarkę pasterską, którą prowadzili w surowych warunkach klimatycznych, zasiedlali niedostępne, wyżej położone obszary górskie (dom oznaczony numerem 1 znajdował się na Cyrli). Ich działania były wspierane przez okolicznych włodarzy (Pieniążków i Lubomirskich). Ślady osadnictwa wołoskiego można zaobserwować po dzień dzisiejszy w nazewnictwie geograficznym (Beskid, Kiczora), określeniach związanych z pasterstwem (bryndza, żętyca, bacówka), czy też w nazwach osiedli często wywodzących się od pierwszych osadników (Homy, Rakocze)[13].

Osiedle Białe (obecnie należące do Szczawy zamieszkałe przez grupę etnograficzną Białych Górali) położone w dolinie Kamienicy, po wschodniej stronie Krzystonowa stanowiło kiedyś część wsi Półrzeczki[13].

Z miejscowością związana była dr Janina Banachowska, pracująca i mieszkająca tu przez ponad 30 lat, autorka książki „Dochtórko, ratujcież” (2007) opisującej przygody wiejskiego lekarza w górskiej wsi, mentalność jej mieszkańców, czy zwyczaje panujące tu przed kilkudziesięcioma laty[14].

Obecnie we wsi znajduje się Szkoła Filialna im. Wincentego Pola, którą oddano do użytku w 2004 r. W roku 1982 rozpoczęto budowę murowanej kaplicy pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela[15]. Miejscowość jest siedzibą leśnictwa „Skalne” obejmującego obszar 950,65 ha. W Półrzeczkach znajduje się stacja meteo IMGW (na osiedlu Stefany, 655 m n.p.m.)[16]. We wsi zachowało się jeszcze – już nieliczne – dawne, drewniane budownictwo.

Ludność edytuj

Z etnograficznego punktu widzenia Półrzeczki (podobnie jak Jurków czy Chyszówki) zamieszkują Zagórzanie, których stolicą jest Mszana Dolna. Do dziś zachowali oni góralską gwarę, tradycje i zwyczaje[17][18].

Klimat edytuj

Panuje tu klimat typu górskiego. Charakteryzują go znaczne opady oraz gruba i długo utrzymująca się pokrywa śnieżna. Maksymalna suma dobowa 164,7 l/m2 zanotowana została 18 lipca 1970 r[19]. W maju 2014 w ciągu 3 dni spadło 269,4 l/m2[20]. W ostatnich latach : min temp -31 °C (luty 2012), max temp ok. 35 °C, pokrywa śnieżna 91 cm (styczeń 2019).

W Półrzeczkach można zaobserwować efekt opadu orograficznego, czyli zwiększone opady po nawietrznej, w tym przypadku zachodniej stronie pasma MogielicaJasień. Między 16 a 19 lipca 2018 na stacji telemetrycznej IMGW Półrzeczki (655 m) zanotowano 181,7 mm opadu, w Olszówce-Jasionów (735 m) 101,2 mm, w Roztoce (810 m) 137,4 mm[21]. 16 maja 2014 w jedną dobę spadło w Półrzeczkach 162,3 mm opadu a w Roztoce 93,8 mm[22].

Demografia edytuj

Liczba ludności w latach 1998–2011
Źródło: Wieś Półrzeczki w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-09-02] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

Turystyka edytuj

Miejscowość jest doskonałym punktem wypadowym do zwiedzania szczytów Beskidu Wyspowego.

Szlak turystyczny
  – z Półrzeczek do studenckiej bazy namiotowej Polana Wały na Polanie Wały pod Krzystonowem. Szlak łączy się z przebiegającym pobliskimi szczytami szlakiem żółtym.
Niebieski szlak rowerowy Półrzeczki-Chyszówki – trasa rozpoczyna się na ostatnim przystanku PKS Sakta w Półrzeczkach i biegnie drogami stokowymi pod grzbietem Jasienia, Krzystonowa i Mogielicy. Trasa liczy ok. 15 km i kończy się na przełęczy Rydza-Śmigłego w Chyszówkach[23].
Trasy Mogielica – wokół szczytu Mogielicy przygotowane jest ok. 21 km tras dla amatorów "biegówek", dodatkowo 2 km trasa na polanie Stumorgowej. Z Półrzeczek, osiedla Mrózki (parking Polany) ok. 3 km do głównej pętli tras Mogielica[24].

Ruch turystyczny wspomaga kursowanie busów na liniach z Półrzeczek: do Limanowej (przez Dobrą) oraz do Wieliczki (przez Wiśniową)[25].

Przypisy edytuj

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 109815
  2. https://www.geoportal.gov.pl
  3. Wieś Półrzeczki w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2023-01-14] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1031 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. Archiwum Narodowe w Krakowie, Search archives, 1845 [zarchiwizowane z adresu 2020-02-28].
  6. Słownik miejscowości i elity wiejskiej zachodniej Małopolski, gospodarka-galicji.pl [dostęp 2023-01-23].
  7. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  8. a b GUS. Rejestr TERYT
  9. a b Mapy Google, Mapy Google [dostęp 2020-01-31].
  10. Beskid Wyspowy 1:50 000. Mapa turystyczna. Kraków: Wyd. Compass, 2006. ISBN 83-89165-86-4.
  11. Mapy terytorialne – powiat limanowski, mapyonline.pl [dostęp 2020-01-31].
  12. https://gminadobra.pl > MPZP2016
  13. a b Jak w Jurkowie kościół zbudowano, ks. W.Węglarz SDS; 2013 Wyd. Salwator, ISBN 978-83-7580-362-4
  14. Dochtórko ratujcież, J.Banachowska; Wyd. Sanitas 2007, ISBN 83-911246-2-2
  15. Historia, parafiajurkow.pl [dostęp 2020-01-31] (pol.).
  16. Index, monitor.pogodynka.pl [dostęp 2020-01-31].
  17. Dariusz Gacek, Beskid Wyspowy. Przewodnik, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2012, ISBN 978-83-62460-25-0 [dostęp 2020-04-01] (pol.).
  18. Andrzej Matuszczyk, Beskid Wyspowy - ziemia ciągle obiecana: przewodnik, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2008, ISBN 978-83-89188-78-6 [dostęp 2020-04-01] (pol.).
  19. Index, monitor.pogodynka.pl [dostęp 2020-01-31].
  20. Pogoda na żywo: Piątek, 23.05, twojapogoda.pl [dostęp 2020-01-31] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-31] (pol.).
  21. 19 lipca, 2018, METEOprognoza [dostęp 2020-03-28] (pol.).
  22. Pogotowie: sytuacja stabilna, Limanowa.in [dostęp 2020-03-28].
  23. Przeglądaj turystyczne szlaki górskie, piesze, rowerowe, kajakowe i inne | TRAIL.PL, trail.pl [dostęp 2020-02-03].
  24. Góry dla Ciebie | Najciekawsze wycieczki górskie, ferraty, rowery, narty – Mogielica na narty biegowe, Góry dla Ciebie | Najciekawsze wycieczki górskie, ferraty, rowery, narty [dostęp 2020-02-03] (ang.).
  25. Biuletyny Informacji Publicznej, bip.malopolska.pl [dostęp 2022-03-19].