Wikipedia

Płetwal

rodzaj ssaka

Płetwal[25] (Balaenoptera) – rodzaj ssaków z rodziny płetwalowatych (Balaenopteridae).

Płetwal
Balaenoptera
Lacépède, 1804[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – płetwal błękitny (B. musculus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

parzystokopytne

Podrząd

Whippomorpha

Infrarząd

walenie

Parvordo

fiszbinowce

Rodzina

płetwalowate

Rodzaj

płetwal

Typ nomenklatoryczny

Balaenoptera gibbar Lacépède, 1804 (= Balaena physalus Linnaeus, 1758)

Gatunki

16 gatunków (w tym 7 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Występowanie edytuj

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w oceanach całego świata[26][27][28].

Morfologia edytuj

Długość ciała 650–3260 cm; masa ciała 2000–150000 kg; samice są nieco większe i cięższe od samców[27][29].

Systematyka edytuj

Rodzaj zdefiniował w 1804 roku francuski przyrodnik Bernard Germain de Lacépède w publikacji swojego autorstwa dotyczącej historii naturalnej walenii[1]. Lacépède wymienił cztery gatumki – Balaenoptera acuto-rostrata Lacépède, 1804, Balaenoptera gibbar Lacépède, 1804 (= Balaena physalus Linnaeus, 1758), Balaenoptera rorqual Lacépède, 1804 (= Balaena physalus Linnaeus, 1758) i Balaenoptera jubartes Lacépède, 1804, 120 (= Balaena musculus Linnaeus, 1758) – z ktorych typem nomenklatorycznym jest (oryginalne oznaczenie monotypowe) Balaenoptera gibbar Lacépède, 1804 (= Balaena physalus Linnaeus, 1758) (płetwal zwyczajny).

Etymologia edytuj

  • Balaenoptera (Balenoptera, Balenopterus-): rodzaj Balaena Linnaeus, 1758 (wal); gr. πτερον pteron ‘płetwa’[30].
  • Catoptera (Cetoptera): gr. κητος kētos ‘wieloryb, potwór morski’; πτερον pteron ‘płetwa’[31].
  • Physalus (Physalis): gr. φύσαλος physalos ‘wieloryb’[32]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Balaena physalus Linnaeus, 1758.
  • Boops: gr. βους bous, βοος boos ‘byk, wół’; ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd, oblicze’[33]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Balaena boops Linnaeus, 1758 (= Balaena physalus Linnaeus, 1758).
  • Rorqual, Rorqualus i Rorqualis: fr. rorqual ‘wieloryb’, prawdopodobnie od szw. rörhval ‘okrągłogłowy kaszalot’, od rör ‘trzcina’; hval ‘wieloryb’[34]. Gatunek typowy: Balaena boops Linnaeus, 1758 (= Balaena physalus Linnaeus, 1758) (Rorqual) i Balaena musculus Linnaeus, 1758 (Rorqualus i Rorqualis).
  • Ptychocetus: gr. πτυξ ptux, πτυχος ptukhos ‘fałda, warstwa’, od πτυσσω ptussō ‘sfałdować’; κητoς kētos ‘wieloryb, potwór morski’[35].
  • Mysticetus: gr. μυστικος mustikos ‘sekretny, mistyczny’, od μυεω mueō ‘wtajemniczyć w tajemnice’, od μυω muō ‘zamknąć oczy’; κητος kētos ‘wieloryb’[36]. Gatunek typowy: Wagler wymienił trzy gatunki – Balaena rostrata Fabricius, 1780 (= Balaenoptera acuto-rostrata Lacépède, 1804), Balaena Boops Linnaeus, 1758 (= Balaena physalus Linnaeus, 1758) i Balaenoptera australis[h] Lesson, 1828 – nie wskazując gatunku typowego; typ nomenklatoryczny (późniejsze oznaczenie) Balaena boops Linnaeus, 1758 (= Balaena physalus Linnaeus, 1758).
  • Pterobalaena: gr. πτερον pteron ‘płetwa’; rodzaj Balaena Linnaeus, 1758 (wal)[37]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Balaena physalus Linnaeus, 1758.
  • Ogmobalaena: gr. ογμος ogmos ‘bruzda, rowek’; rodzaj Balaena Linnaeus, 1758 (wal)[38]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Balaena physalus Linnaeus, 1758.
  • Benedenia: Pierre Joseph van Beneden (1809–1894), belgijski zoolog i paleontolog[39]. Gatunek typowy: Benedenia knoxii J.E. Gray, 1864 (= Balaena physalus Linnaeus, 1758); młodszy homonim Benedenia Diesing, 1858 (Trematoda).
  • Sibbaldius: Robert Sibbald (1641-1722), szkocki lekarz i antykwariusz, autor „Balamologia Nova”, publikacji na temat wielorybów Szkocji[40]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sibbaldus borealis J.E. Gray, 1864[i] (= Balaena musculus Linnaeus, 1758).
  • Cuvierius: Georges Cuvier (1769-1832), francuski zoolog i paleontolog[41]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Physalus latirostris Flower, 1865 (= Balaena musculus Linnaeus, 1758).
  • Rudolphius: Karl Asmund Rudolphi (1771–1832), urodzony w Szwecji niemiecki botanik i przyrodnik[42]. Gatunek typowy: Balaenoptera laticeps J.E. Gray, 1846 (= Balaenoptera borealis Lesson, 1828).
  • Swinhoia: Robert Swinhoe (1836–1877), brytyjski przyrodnik[43]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Balaenoptera swinhoii J.E. Gray, 1866 (= Balaena physalus Linnaeus, 1758).
  • Fabricia: Otto Fabricius (1744–1822), duński zoolog[44]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Balaena rostrata Fabricius, 1780 (= Balaenoptera acuto-rostrata Lacépède, 1804).
  • Flowerius: William Henry Flower (1831–1899), angielski zoolog[45]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sibbaldus borealis J.E. Gray, 1864[i] (= Balaena musculus Linnaeus, 1758).
  • Agaphelus: gr. αγαν agan ‘bardzo’; αφελης aphelēs ‘gładki’, od przedrostka negatywnego α- a-; φελλευς phelleus ‘kamienista ziemia’[46]. Gatunek typowy: Cope wymienił dwa gatunki – Agaphelus glaucus Cope, 1868 (= Balænoptera robusta Lilljeborg, 1861) i Agaphelus gibbosus Cope, 1868 (= Balaenoptera acuto-rostrata Lacépède, 1804) – nie wskazując gatunku typowego; typ nomenklatoryczny (późniejsze oznaczenie) Agaphelus gibbosus Cope, 1868 (= Balaenoptera acuto-rostrata Lacépède, 1804).
  • Dactylaena: gr. δακτυλος daktulos ‘palec’; rodzaj Balaena Linnaeus, 1758 (wal)[47]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Balaenoptera huttoni J.E. Gray, 1874 (= Balaenoptera bonaërensis Burmeister, 1867).
  • Stenobalaena: gr. στηνος stēnos ‘wąski, cienki’; rodzaj Balaena Linnaeus, 1758 (wal)[48]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Stenobalaena xanthogaster J.E. Gray, 1874 (= Balaena physalus Linnaeus, 1758).
  • Eubalaenoptera: gr. ευ eu ‘dobry, typowy’; rodzaj Balaenoptera Lacépède, 1804 (płetwal)[49]. Gatunek typowy: Acloque wymienił cztery gatunki – Balaena rostrata Fabricius, 1780 (= Balaenoptera acuto-rostrata Lacépède, 1804), Balaena musculus Linnaeus, 1758, Physalus (Rorqualus) Sibbaldii J.E. Gray, 1847 (Balaena musculus Linnaeus, 1758) i Balaena borealis G. Fischer, 1829 (Balaena musculus Linnaeus, 1758) – nie wskazując gatunku typowego; typ nomenklatoryczny (późniejsze oznaczenie) Physalus (Rorqualus) sibbaldii J.E. Gray, 1847 (= Balaena musculus Linnaeus, 1758).

Podział systematyczny edytuj

Rodzaj Balaenoptera jest najwyraźniej parafiletyczny w odniesieniu do Megaptera i Eschrichtius, co sugeruje, że albo Balaenoptera należy podzielić na wiele rodzajów, albo że Megaptera i Eschrichtius powinny być umieszczone w obrębie Balaenoptera[50]. Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[51][29][26][25]:

Opisano również gatunki wymarłe[53]:

Uwagi edytuj

  1. ↑ a b Nieuzasadniona poprawka Balaenoptera Lacépède, 1804.
  2. ↑ a b Nowa nazwa dla Balaenoptera Lacépède, 1804.
  3. ↑ Młodszy homonim Physalus Lacépède, 1804 (Physeteridae).
  4. ↑ Młodszy homonim Boops G. Cuvier, 1814 (Actinopterygii).
  5. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Physalus J.E. Gray, 1821.
  6. ↑ Nowa nazwa dla Balaenoptera Lacépède, 1804.
  7. ↑ Młodszy homonim Fabricia Blainville, 1828 (Polychaeta).
  8. ↑ Podgatunek Megaptera novaeangliae.
  9. ↑ a b Nie Balaenoptera borealis Lesson, 1828.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b B.G. de Lacépède: Histoire naturelle des cétacées. Paris: Chez Plassan, 1804, s. xxxvi, 114. (fr.).
  2. ↑ A.M.C. Duméril: Zoologie analytique, ou, Méthode naturelle de classification des animaux: rendue plus facile a l’aide de tableaux synoptiques. Paris: Allais, libraire, 1806, s. 28. (fr.).
  3. ↑ Rafinesque 1815 ↓, s. 61.
  4. ↑ Rafinesque 1815 ↓, s. 219.
  5. ↑ a b J.E. Gray. On the natural arrangement of Vertebrose Animals. „London Medical Repository”. 15, s. 310, 1821. (ang.). 
  6. ↑ J. Fleming: The philosophy of zoology; or, A general view of the structure, functions, and classification of animals. Cz. 2. Edinburgh: A. Constable, 1822, s. 206. (ang.).
  7. ↑ G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation, pour servir de base a l’histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. Wyd. Nouvelle édition rev. et aug. T. 1. Paris: Chez Déterville, 1829, s. 298. (fr.).
  8. ↑ F. Cuvier: Zoologie = Mammalogie. W: C. Sonnini (red.): Dictionnaire des sciences naturelles, dans lequel on traite méthodiquement des différens êtres de la nature, considérés soit en eux-mêmes, d’après l’état actuel de nos connoissances, soit relativement à l’utilité qu’en peuvent retirer la médecine, l’agriculture, le commerce et les artes. Suivi d’une biographie des plus célèbres naturalistes. T. 59. Strasbourg & Paris: F. G. Levrault & Le Normant, 1829, s. 518. (fr.).
  9. ↑ J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 33. (niem.).
  10. ↑ F. Cuvier: De l’histoire naturelle des cétacés. Paris: Roret, 1836, s. 303, seria: Roret's Suite à Buffon. (fr.).
  11. ↑ R. Hamilton: Whales, etc. W: W. Jardine: The naturalist’s library. Cz. 26. Edinburgh: W. H. Lizars, 1837, s. 125. (ang.).
  12. ↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. xxxiv,174. (niem.).
  13. ↑ D.F. Eschricht: Zoologisch-anatomisch-physiologische untersuchungen über die nordischen Wallthiere. Leipzig: L. Voss, 1849, s. 56. (niem.).
  14. ↑ D.F. Eschricht. Undersögelser over Hvaldyrene. B. Om de langhaandede Rörhvaler eller Pukkelhvalerne. „Det Kongelige Danske videnskabernes selskabs skrifter Naturvidenskabelig og mathematisk afdeling”. Femte række. 1, s. 108, 1849. (duń.). 
  15. ↑ J.E. Gray. On the Cetacea which have been observed in the seas surrounding the British Islands. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 211, 1864. (ang.). 
  16. ↑ J.E. Gray. Three species as the types of distinct genera. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 391, 1864. (ang.). 
  17. ↑ Gray 1866 ↓, s. 114, 164.
  18. ↑ Gray 1866 ↓, s. 170.
  19. ↑ a b Gray 1866 ↓, s. 382.
  20. ↑ W. Lilljeborg. Two subfossil whales discovered in Sweden. „Nova acta Regiae Societatis Scientiarum Upsaliensis”. Seriei tertiae. 6 (2), s. 11, 1867. (ang.). 
  21. ↑ E.D. Cope. Some remains of extinct Cetacea from the Miocene bed of Maryland. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 20, s. 159, 1868. (ang.). 
  22. ↑ J.E. Gray. On the skeleton of the New-Zealand pike whale, Balænoptera Huttoni (Physalus antarcticus, Hutton). „The Annals and Magazine of Natural History”. Fourth series. 13 (78), s. 449, 1874. (ang.). 
  23. ↑ J.E. Gray. Notes on the sulphur-bottom whale of the New-Zealand whalers. With a note by Dr. J. E. Gray, F.R.S. &c. „The Annals and Magazine of Natural History”. Fourth series. 14 (82), s. 305, 1874. (ang.). 
  24. ↑ A.N.Ch. Acloque: Faune de France: contenant la description des espèces indigènes disposées en tableaux analytiques; et illustrée de figures représentant les types caractéristiques des genres. Paris: Librairie J.-B. Baillière et Fils, 19 rue Hautefeuille, près du boulevard Saint-Germain, 1900, s. 83. (fr.).
  25. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 186-187. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  26. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 282. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  27. ↑ a b T. Deméré: Family Balaenopteridae (Rorquals). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 285–297. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  28. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Balaenoptera. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-03-21]. (ang.).
  29. ↑ a b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 567–569. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  30. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 132.
  31. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 175.
  32. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 536.
  33. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 139.
  34. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 612.
  35. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 597.
  36. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 444.
  37. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 595.
  38. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 471.
  39. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 136.
  40. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 630.
  41. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 207.
  42. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 613.
  43. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 653.
  44. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 284.
  45. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 285.
  46. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 83.
  47. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 214.
  48. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 645.
  49. ↑ E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 98. (ang.).
  50. ↑ M.R. McGowen, G. Tsagkogeorga, S. Álvarez-Carretero, M. dos Reis, M. Struebig, R. Deaville, P.D. Jepson, S. Jarman, A. Polanowski, P.A. Morin & S.J. Rossiter. Phylogenomic Resolution of the Cetacean Tree of Life Using Target Sequence Capture. „Systematic Biology”. 69 (3), s. 479–501, 2020. DOI: 10.1093/sysbio/syz068. (ang.). 
  51. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-01-21]. (ang.).
  52. ↑ P.E. Rosel, L.A. Wilcox, T.K. Yamada & K.D. Mullin. A new species of baleen whale (Balaenoptera) from the Gulf of Mexico, with a review of its geographic distribution. „Marine Mammal Science”. 37 (2), s. 577–610, 2021. DOI: 10.1111/mms.12776. (ang.). 
  53. ↑ J.S. Zijlstra, Balaenoptera Lacépède, 1804, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-11-21] (ang.).
  54. ↑ E.D. Cope. An addition to the vertebrate fauna of the Miocene period, with a synopsis of the extinct Cetacea of the United States. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 19, s. 148, 1867. (ang.). 
  55. ↑ J.B. Fischer: Synopsis Mammalium. Stuttgardtiae: J. G. Cottae, 1830, s. 527. (łac.).
  56. ↑ E.D. Cope. On an extinct whale from California. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 24, s. 30, 1872. (ang.). 
  57. ↑ F. Sacco. Sopra una mandibola di Balenoptera dell’ Astigiana. „Atti della Reale Accademia delle scienze di Torino”. 25, s. 397, 1890. (wł.). 
  58. ↑ G.D. Hanna & M.E. McLellan. A new species of whale from the type locality of the Monterey Group. „Proceedings of the California Academy of Sciences”. 4th Series. 13 (14), s. 237–241, 1924. (ang.). 
  59. ↑ G. Pilleri: Balaenoptera siberi, ein neuer spätmiozäner Bartenwal aus der Pisco-Formation Perus. W: G. Pilleri (red.): Beiträge zur Paläontologie der Cetaceen Perus. Bern: Hirnanatomisches Institut Ostermundingen, 1989, s. 63–84. (niem.).
  60. ↑ E.D. Cope. Fourth contribution to the marine fauna of the Miocene period of the United States. „Proceedings of the American Philosophical Society held at Philadelphia for promoting useful knowledge”. 34 (147), s. 151, 1895. (ang.). 

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Płetwal&oldid=73504172”