Pałac Na Wyspie

pałac w Łazienkach Królewskich w Warszawie

Pałac Na Wyspie, pałac Na Wodzie, pałac Łazienkowskiklasycystyczny pałac w Łazienkach Królewskich w Warszawie.

Pałac Na Wyspie
Zabytek: nr rej. 2/2 z 1 lipca 1965
Ilustracja
Pałac Na Wyspie, elewacja południowa (2016)
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Agrykola 1

Styl architektoniczny

klasycyzm

Architekt

Dominik Merlini
Jan Chrystian Kamsetzer

Rozpoczęcie budowy

po 1683

Ukończenie budowy

1689

Ważniejsze przebudowy

1788–1793

Zniszczono

1944

Odbudowano

1945–1960

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się ikonka pałacu z opisem „Pałac Na Wyspie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się ikonka pałacu z opisem „Pałac Na Wyspie”
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się ikonka pałacu z opisem „Pałac Na Wyspie”
Ziemia52°12′53″N 21°02′08″E/52,214722 21,035556
Strona internetowa

Pierwotnie barokowy pawilon Łaźni (Hippokrene), zbudowany według projektu Tylmana z Gameren w 1683–1689 dla marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, przebudowany w 1772–1793 przez Dominika Merliniego i Jana Chrystiana Kamsetzera dla króla Stanisława Augusta Poniatowskiego[1].

Zespół pałacowy leży na sztucznej wyspie otoczonej przez staw. Jest połączony z lądem dwoma mostami zwieńczonymi kolumnami. Przy jeziorze znajduje się również Amfiteatr, a przed przebudową pałacu, w roku 1767, utworzono ogród francuski.

Historia

edytuj
 
Łazienka Stanisława Herakliusza Lubomirskiego proj. Tylman z Gameren, widok od północy

Pałac został rozbudowany na życzenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w latach 1772–1793 przez przebudowę barokowego pawilonu Łaźni, zaprojektowanego i zbudowanego w latach 1683–1689 przez Tylmana van Gameren dla marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. W latach 1788–1793 pałac rozbudowano w stylu klasycystycznym według projektu Dominika Merliniego. Autorami dekoracji malarskiej i rzeźbiarskiej byli m.in. Marcello Bacciarelli i Jan Bogumił Plersch.

Pałac był od 1775 letnią rezydencją króla. W lecie, od 1784 roku, w sali jadalnej, która dawniej pełniła funkcję sypialni, odbywały się organizowane przez władcę obiady czwartkowe[1][2]. Wszelkie większe przyjęcia, zwłaszcza tańce i bale, organizowano w sali balowej[3]. Na piętrze budynku znajdowały się apartamenty Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz pokoje jego kamerdynera Franciszka Ryxa[4]. Władca miał tam gabinet, bibliotekę, garderobę i sypialnię. Na piętrze wydzielone zostały również mieszkanie dla bibliotekarza oraz przestrzeń dla osobistego strażnika monarchy[5][6].

Po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego był własnością kolejno księcia Józefa Poniatowskiego i jego siostry księżnej Marii Teresy Poniatowskiej. W 1817 pałac wraz z Łazienkami został sprzedany carowi Aleksandrowi I za kwotę 1 mln 80 tys. zł[7]. W 1846 w wyniku przebudowy zachodniego pawilonu w pałacu powstała cerkiew św. Aleksandra Newskiego zaprojektowana przez Andrzeja Gołońskiego[8].

Podczas dwudziestolecia międzywojennego był, wraz z parkiem, własnością Państwowych Zbiorów Sztuki.

Jesienią 1944 roku sprzęty znajdujące się w pałacu zostały wywiezione przez stacjonujących w nim Niemców do III Rzeszy. Po upadku powstania warszawskiego Niemcy oblali wnętrza pałacu Na Wyspie benzyną i podpalili[9]. W pożarze uległy zniszczeniu najstarsze i najcenniejsze pomieszczenia – pokój kąpielowy wyłożony holenderskimi płytkami ceramicznymi, wnętrze pochodzące z XVII w. z pierwotnej wersji pałacu projektu Tylmana z Gameren, oraz Sala Salomona, gdzie zniszczeniu uległy malowidła Marcello Bacciarellego. W ścianach spalonego budynku nawiercono ok. 1000 otworów na dynamit[9]. Niemcy nie zdołali jednak wysadzić pałacu w powietrze.

Odbudowę pałacu, pod kierownictwem architekta Jana Dąbrowskiego rozpoczęto po zakończeniu wojny, a zakończono w 1965[10]. Pierwszy etap odbudowy zakończono w maju 1960 i udostępniono zwiedzającym sale na parterze[11]. Bogate wnętrze zostało zrekonstruowane. Nie odtworzono zniszczonego w pożarze 1944 malowidła Jana Bogumiła Plerscha na plafonie przedstawiającego Dianę w kąpieli i podglądającego ją Akteona oraz malowideł Marcello Bacciarellego w Sali Salomona. W lutym 1960 kustoszem pałacu został Marek Kwiatkowski[10].

Pałac został włączony w charakterze oddziału do Muzeum Narodowego, a od roku 1995 jest samodzielną instytucją.

W latach 2012–2015 prowadzono w pałacu prace renowacyjne. Wzmocniono wtedy m.in. zapadające się tarasy nad stawem wbijając w dno 150 dębowych pali usztywnionych żelbetową opaską. Położono nowe blaszane pokrycie dachu, wymieniono wszystkie instalacje oraz poddano konserwacji rzeźby znajdujące się na attykach. Remont objął wszystkie pomieszczenia zabytku, m.in. w Sali Balowej odsłonięto XVII-wieczne malowidła Jana Bogumiła Plerscha[12].

Pomieszczenia

edytuj
 
Galeria Obrazów
  • Gabinet Portretowy
  • Galeria Obrazów
  • Kaplica
  • Pokój Bachusa
  • Pokój kąpielowy
  • Przedsionek
  • Przedpokój
  • Rotunda
  • Sala Balowa
  • Sala Jadalna
  • Sala Salomona

Galeria

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Wielka Encyklopedia PWN. Tom 16. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 272. ISBN 83-01-13826-2.
  2. Obiekt architektoniczny - Pokoje [online], www.lazienki-krolewskie.pl [dostęp 2019-03-20] (pol.).
  3. Obiekt architektoniczny - Pokoje [online], www.lazienki-krolewskie.pl [dostęp 2019-03-20] (pol.).
  4. Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990, s. 44. ISBN 83-7005-191-X.
  5. Obiekt architektoniczny - Pokoje [online], www.lazienki-krolewskie.pl [dostęp 2019-03-20] (pol.).
  6. Pałac na Wodzie [online], vinci.org.pl [dostęp 2019-03-20].
  7. Ilustrowany przewodnik po Warszawie wraz z treściwym opisem okolic miasta (wydanie I na podstawie wydania z 1893 roku). Warszawa: Wydawnictwo Ciekawe Miejsca.net, 2012, s. 205. ISBN 978-83-928349-8-4.
  8. Wielka Encyklopedia PWN. Tom 16. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 273. ISBN 83-01-13826-2.
  9. a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 449–450. ISBN 83-01-08836-2.
  10. a b Marek Kwiatkowski. Już prawie ćwierć wieku walczę o Łazienki... Spotkanie z doc. dr. hab. Markiem Kwiatkowskim. „Kronika Warszawy”. 2(58), s. 43, 1984. 
  11. Krzysztof Jabłoński i in.: Warszawa: portret miasta. Warszawa: Arkady, 1984, s. strony nienumerowane (Kronika odbudowy, budowy i rozbudowy 1945−1982). ISBN 83-213-2993-4.
  12. Tomasz Urzykowski. Łazienki piękniejsze i bez asfaltu. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 11 września 2015. 

Linki zewnętrzne

edytuj