Wikipedia

Pałac biskupa Erazma Ciołka w Krakowie

(Przekierowano z Pałac biskupa Erazma Ciołka)

Pałac biskupa Erazma Ciołka – zabytkowy pałac z XVI wieku znajdujący się przy ulicy Kanoniczej 17 w Krakowie, od 2007 roku oddział Muzeum Narodowego w Krakowie.

Pałac bpa Erazma Ciołka
Symbol zabytku nr rej. A-151 z 1965
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Kraków, ul. Kanonicza

Ukończenie budowy

1505, 1840–1841

Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie
Mapa konturowa Starego Miasta w Krakowie, na dole znajduje się punkt z opisem „Pałac bpa Erazma Ciołka”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Pałac bpa Erazma Ciołka”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Pałac bpa Erazma Ciołka”
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Pałac bpa Erazma Ciołka”
Ziemia50°03′23″N 19°56′13″E/50,056389 19,936944
Multimedia w Wikimedia Commons
Dziedziniec

Dzieje pałacu edytuj

W 1505 staraniem biskupa płockiego Erazma Ciołka połączono dwa domy, tworząc tzw. curia ampla, czyli wielki dwór, uchodzący w XVI wieku za najokazalszy przy ulicy Kanoniczej[1]. Kolejni użytkownicy pałacu: biskup Piotr Tomicki, a następnie kardynał Jerzy Radziwiłł, dokonali dalszej przebudowy rezydencji[2]. Zmiany obejmowały dobudowanie bocznych oficyn i podwyższenia budynku do trzech kondygnacji, w II połowie XVI wieku dobudowano też mur obronny i basztę artyleryjską[1]. Po zmianach pałac przetrwał w nienaruszonym stanie do XIX wieku, kiedy przejęły go władze austriackie[1]. Budynek pełnił później funkcję Komisji Poborowej Okręgu Starego Miasta w Krakowie i Urzędu Probierczego w Krakowie; na użytek nowych funkcji został zdewastowany[1]. Budynek po obu wojnach światowych nie był odnawiany i pod koniec XX wieku jego stan techniczny oceniano jako bardzo zły[1].

Konserwacja i adaptacja na muzeum edytuj

Zniszczony pałac w 1996 został przekazany Muzeum Narodowemu w Krakowie, w latach 1999–2006 dokonano kompleksowej rewaloryzacji obiektu[3]. Obiekt zaadaptowano na cele muzealne, jednakże zachowując obiektowi częściowo charakter pałacowy[3]. W 2007 roku w salach utworzono dwie galerie, sztuki dawnej do XVIII wieku (na piętrze) oraz sztuki cerkiewnej (na parterze)[4]. Ponadto w pałacu mieści się pracownia konserwacji malarstwa i rzeźby[4]. Po remoncie muzeum zostało otwarte 18 października 2007, a udostępnione zwiedzającym dzień później[5].

Projekt konserwatorski sporządzony dla pałacu na podstawie konsultacji Andrzeja Fischingera planowany na lata 2003–2007 przewidział ponowne otwarcie zamurowanej monumentalnej dwunawowej sieni, przywrócenie późnogotyckich i renesansowych obramowań okiennych z wykorzystaniem autentycznych elementów, rekonstrukcję kolorystycznego rozwiązania fasady na podstawie ujawnionych w okresie badań śladów oraz konserwację reliktów renesansowych malowideł ściennych we wnętrzu skrzydła północnego z zachowanymi herbami Łodzia biskupa Tomickiego[3][6]. Odnowiona została również kamieniarka pałacowa[7]. Na parterze południowej oficyny znajdują się fragmenty loggii widokowej, która wieńczyła tylną oficynę pałacu w ostatnich latach XVI wieku[8].

Dziś do pałacu prowadzi renesansowa brama z kartuszem, na którym widnieje orzeł w koronie z przeplecioną literą S będącą inicjałem króla Zygmunta Starego. W sieni odkryto późnogotycką kolumnadę, która dzieliła sień na dwie nawy. W 1977 dokonano kolejnego odkrycia zamurowanych arkad dziedzińca[8].

Zbiory edytuj

W pałacu, będącym oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie, znajdują się dwie stałe ekspozycje poświęcone dawnej sztuce w Polsce: Galeria Sztuki Dawnej Polski XII-XVIII wieku i Galeria Sztuki Cerkiewnej Dawnej Rzeczypospolitej[9]. W zbiorach mieści się również lapidarium[10]. Budynek mieści także Pracownię Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej oraz magazyny muzealne[11].

Sztuka Dawnej Polski XII–XVIII wieku edytuj

„Sztuka Dawnej Polski XII–XVIII wieku” jest stałą ekspozycją, która gromadzi dzieła malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego od późnego średniowiecza po późny barok[12]. Najstarszymi zabytkami należącymi do ekspozycji są późnoromańskie kapitele z opactwa cystersów w Jędrzejowie, datowane na okres pomiędzy 1195 a 1245 rokiem[13]. Spośród wielkiej kolekcji gotyckiego malarstwa tablicowego wyróżniają się retabula ołtarzowe lub pochodzące z nich obrazy, a ponadto pojedyncze figury[14].

Wysoką klasę artystyczną reprezentują najstarsze spośród kolekcji gotyckich dzieł rzeźby i malarstwa: Tryptyk z Trzebuni, z którego zachowały się dwa obrazy ukazujące parę świętych (1400-30 r.)[15], Epitafium Wierzbięty z Branic (ok. 1430 r.)[16], Madonna z Krużlowej (po 1410 r.)[17] – wszystkie trzy związane ze stylem pięknym – a także Ukrzyżowanie z Korzennej (ok. 1440-1450). Do rzeźb przechowywanych w pałacu Ciołka należą m.in. Mąż Boleści z Krauszowa (ok. 1440)[18] oraz Madonna z Dzieciątkiem z Regulic[19]. Dalszą część wystawy tworzą dzieła gotyckiego nurtu realistycznego: Poliptyk Dominikański (ok. 1460 r.)[20], Poliptyk Augustiański[20] i Trzy Marie u grobu Chrystusa (dwa ostatnie dzieła przypisywane Mikołajowi Haberschrackowi)[21], Tryptyk z Rozesłaniem Apostołów, Zwiastowanie z Cięciny[22], malowidła z ołtarza Kuśnierzy z kościoła Mariackiego łączone z twórczością Jana Wielkiego[23]. Spośród rzeźb wyróżniają się Chrystus na osiołku ze Szydłowca – dzieło, które niegdyś służyło ceremoniom Niedzieli Palmowej[24]. Cenną kolekcję tworzą dzieła Wita Stwosza i jego kręgu – uczniów i naśladowców. Są to m.in. Chrystus w ogrodzie Oliwnym i krucyfiks drewniany (dzieła Stwosza)[25] czy święte Katarzyna i Małgorzata z Iwanowic, figury świętych pustelników z krakowskiego kościoła Augustianów[26].

Przemiany stylistyczne gotyku przełomu XV i XVI wieku poświadczają m.in. Poliptyk z Lusiny[27], Tryptyk z Dobczyc[28], pochodzący z kościoła Św. Katarzyny w Krakowie Poliptyk św. Jana Jałmużnika (1502-1504)[29] i obraz Święci Bonawentura, Bernard, Augustyn i Benedykt (ok. 1500), ponadto obrazy Rodzina Marii z Ołpin (ok. 1510)[30], Święty Stanisław z Tarnobrzega (ok. 1515), epitafium Grzegorza Nożownika z krakowskiego kościoła św. Szczepana (1532). Z dzieł malarstwa ściennego zachował się strop z kościoła w Kozach koło Bielska-Białej (ok. 1520)[31]. Spośród rzeźb wyróżniają się Maria z kościoła Bożego Ciała w Krakowie, Madonna z Barczkowa[32], cykl figur z kościoła w Rzepienniku Biskupim (ok. 1500)[33].

Okres renesansu reprezentowany jest zarówno przez północną (Hans Dürer, brat Albrechta), jak i włoską odmianę tego kierunku (Jan Maria Padovano)[34]. Z ekspozycji sztuki barokowej wyróżniają się dzieła związane z nurtem kontrreformackim (zespół portretów trumiennych i dzieła związane ze zwyczajem pogrzebowym w XVII w.)[35] oraz tradycją portretu staropolskiego (cykl portretów osobistości szlachty w Sali Cnót), a także m.in. dzieła Tomasza Dolabelli (Msza bł. Henryka Suzo, 1638 r.), Tadeusza Konicza (Kuntzego) (Cud św. Jana Kantego, 1767 r.)[36].

Sztuka Cerkiewna Dawnej Rzeczypospolitej edytuj

W salach parteru mieści się galeria „Sztuka Cerkiewna Dawnej Rzeczypospolitej” z bogatym zbiorem malarstwa i rzemiosła artystycznego związanego z Kościołem Wschodnim. Najwięcej dzieł pochodzi z Podkarpacia i Rusi Czerwonej, ponadto Muzeum gromadzi dzieła z Rusi Nowogrodzkiej, Rusi Kijowskiej czy krajów bałkańskich, Grecji i Bułgarii[37][38]. Cenny zespół malarstwa ikonowego XV-XX w. stanowią Święta Paraskewa Wielka Męczennica ze scenami z żywota i pasji (XV w., deska), Święty Mikołaj z Miry (kon. XV w.), Matka Boska Hodegetria z prorokami oraz świętymi Joachimem i Anną (1. poł. XVI w.), Oblicze Chrystusa na chuście – acheiropoietos z archaniołami Rafałem i Michałem (ikona z XV w.), Welon Matki Boskiej – Pokrow (Matka Boska Opiekunka) z Janem III Sobieskim i Marysieńką (ost. ćw. XVII w.), Święty Jerzy walczący ze smokiem, ikona grecka z XVIII wieku, Święty Mikołaj Cudotwórca – malowidło rosyjskie (przełom XVI/XVII w.) Męka Pańska – cykl obrazów pasyjnych wykonany w warsztacie rybotyckim (przełom XVII/XVIII w.), obraz Sacra Conversazione – Matka Boska z Dzieciątkiem i świętymi Katarzyną i Rochem wykonany w Wenecji w XVI wieku. Cennym dziełem jest ikona Trójcy Świętej z 2. połowy XVI wieku łącząca łacińską i grecką tradycję ikonograficzną Ojca, Syna i Ducha Świętego. Kolekcję malarstwa ikonowego zamyka obraz Święta Paraskewa (1974) Jerzego Nowosielskiego[39].

W Galerii znajduje się również kompletny ikonostas z Lipowca na Bracławszczyźnie (XVIII wiek)[40], kilka rzeźbionych carskich wrót, a także liczne staroruskie krzyże procesyjne, krzyże ręczne, obrzędowe, enkolpiony (krzyżyki relikwiarzowe), plakiety starowierskie, tkaniny (tzw. płaszczanice, używane w czasie obrzędów wielkotygodniowych) i paramenty liturgiczne oraz chorągwie[41].

Galeria edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e Marta Pająk, Magdalena Mikłaszewicz, Marzena Piórczyk, Wzmocnienie fundamentów zabytkowego Pałacu biskupa Erazma Ciołka na krakowskim Starym Mieście przy zastosowaniu technologii mikropali, „Ochrona Zabytków” (3-4), 2004, s. 44, ISSN 0029-8247 [dostęp 2023-04-02] (pol.).
  2. ↑ Pałac Biskupa Erazma Ciołka - Magiczny Kraków [online], www.krakow.pl [dostęp 2023-04-02].
  3. ↑ a b c W rezydencji mecenasa artystów i dyplomaty [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-04-02] (pol.).
  4. ↑ a b Pałac biskupa Erazma Ciołka – O oddziale [online], Muzeum Narodowe w Krakowie [dostęp 2023-04-02].
  5. ↑ T. Zaucha, Pałac biskupa Erazma Ciołka w Krakowie [online], Małopolskie Dni Dziedzictwa Narodowego [dostęp 2023-04-03] (pol.).
  6. ↑ Marta Pająk, Magdalena Mikłaszewicz, Marzena Piórczyk, Wzmocnienie fundamentów zabytkowego Pałacu biskupa Erazma Ciołka na krakowskim Starym Mieście przy zastosowaniu technologii mikropali, „Ochrona Zabytków” (3-4), 2004, s. 45-46, ISSN 0029-8247 [dostęp 2023-04-02] (pol.).
  7. ↑ Odnowiona elewacja pałacu Erazma Ciołka [online], Gazeta Wyborcza Kraków, 27 października 2005 [dostęp 2023-04-02].
  8. ↑ a b Pałac bp Erazma Ciołka | Przewodnik Kraków [online] [dostęp 2023-04-02] (pol.).
  9. ↑ Monika Kuc, Skarby sztuki w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka [online], Rzeczpospolita, 17 kwietnia 2015 [dostęp 2023-04-03] (pol.).
  10. ↑ Paweł Klimek, Wehikuł czasu z Kanoniczej [online], Onet Podróże, 3 listopada 2015 [dostęp 2023-04-03] (pol.).
  11. ↑ Pracownia Konserwacji Malarstwa i Rzeźby w PBEC [online], Muzeum Narodowe w Krakowie [dostęp 2023-04-03].
  12. ↑ Zofia Gołubiew, „Nowe Sukiennice” i inne projekty Muzeum Narodowego w Krakowie, „Muezalnictwo”, 47, 2006, s. 106.
  13. ↑ Fragment kapitela z portalu kapitularza od strony krużganka w klasztorze cystersów w Jędrzejowie [online], zbiory.mnk.pl [dostęp 2023-04-03].
  14. ↑ Marek Walczak, Malarstwo tablicowe w Krakowie [online], Muzeum Narodowe w Krakowie [dostęp 2023-04-03].
  15. ↑ Tomasz Kolowca, Cenny zabytek pełen tajemnic w Trzebuni [online], Dziennik Polski, 29 lipca 2017 [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  16. ↑ Epitafium Wierzbięty z Branic, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-04-13].
  17. ↑ Paweł Freus, "Madonna z Krużlowej" [online], Culture.pl, październik 2010 [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  18. ↑ WIelki post w pałacu biskupa Erazma Ciołka [online], Muzeum Narodowe w Krakowie.
  19. ↑ Rzeźba kamienna i drewniana w Krakowie w XIV i początku XV wieku [online], Muzeum Narodowe w Krakowie.
  20. ↑ a b Grażyna Jurkowlaniec, Mistrz Tryptyku Dominikańskiego | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl, marzec 2002 [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  21. ↑ Trzy Marie u grobu Chrystusa z kościoła w Niegowici [online], Muzeum Narodowe w Krakowie [dostęp 2023-04-13].
  22. ↑ Zwiastowanie z kościoła w Cięcinie [online], Muzeum Narodowe w Krakowie [dostęp 2023-04-13].
  23. ↑ Grażyna Jurkowlaniec, Jan Wielki | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl, marzec 2022 [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  24. ↑ Radosław Mizera, Procesja z figurą Chrystusa na osiołku w Szydłowcu [online], radioplus.com.pl [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  25. ↑ Magdalena Łanuszka, Modlitwa Chrystusa w Ogrójcu [online], muzea.malopolska.pl, 24 kwietnia 2019 [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  26. ↑ Rzeźba [online], Parafia Rzymskokatolicka P.W. Trójcy Świętej w Iwanowicach [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  27. ↑ Wojciech Walanus, Poliptyk z Lusiny ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie-nowe spostrzeżenia, „Modus. Prace z Historii Sztuki”, 2, 2001, s. 43-85.
  28. ↑ Katarzyna Moskal, The Polyptych of Dobczyce. History, Iconography and an Attempt at Reconstruction, „Modus. Prace z historii sztuki”, 14, 2014, s. 39–70, ISSN 1641-9715 [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  29. ↑ Mistrz legendy Św. Jana Jałmużnika, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-04-13].
  30. ↑ Rodzina Marii z Ołpin [online], Muzeum Narodowe w Krakowie [dostęp 2023-04-13].
  31. ↑ Deski stropowe z kościoła w Kozach [online], Muzeum Narodowe w Krakowie [dostęp 2023-04-13].
  32. ↑ Bronisław Cenda, Kościoły, kaplice i dzwonnice drewniane: województwo małopolskie, część północna : przewodnik, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2011, s. 16, ISBN 978-83-62460-08-3 [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  33. ↑ Matka Boska Bolesna, z kościoła w Rzepienniku Biskupim [online], Muzeum Narodowe w Krakowie [dostęp 2023-04-13].
  34. ↑ Art of Old Poland. The 12th – 18th Century [online], Muzeum Narodowe w Krakowie (ang.).
  35. ↑ Portrety trumienne [online], Culture.pl [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  36. ↑ Magdalena Łanuszka, obraz: Jan Kanty [online], Historia Poszukaj [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  37. ↑ Sztuka Cerkiewna Dawnej Rzeczypospolitej [online], Muzeum Narodowe w Krakowie [dostęp 2023-04-13].
  38. ↑ Telewizja Polska S.A, Ważne dla Bułgarów ikony na wystawie w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka [online], krakow.tvp.pl, 23 marca 2023 [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  39. ↑ Ikona inaczej [online], Blog MNK, 9 października 2018 [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  40. ↑ XVIII - Dział Sztuki Cerkiewnej [online], Muzeum Narodowe w Krakowie [dostęp 2023-04-13].
  41. ↑ Wystawa "Sztuka Cerkiewna Dawnej Rzeczypospolitej" – Kraków – Polska [online], tropter.com [dostęp 2023-04-13] (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pałac_biskupa_Erazma_Ciołka_w_Krakowie&oldid=72443319”