Pałac w Mordach
Pałac w Mordach[1] – zabytkowy[2] pałac w Mordach w powiecie siedleckim.
 nr rej. 406/62 z 19.03.1962
| |
 Fronton pałacu (2012) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Styl architektoniczny | |
| Kondygnacje |
dwie, skrzydła – trzy |
| Ukończenie budowy |
1717 |
| Pierwszy właściciel |
rodzina Ciecierskich |
| Kolejni właściciele |
rodzina Zembrzuskich |
| Obecny właściciel |
rodzina Przewłockich |
Położenie na mapie Mord  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu siedleckiego  | |
Położenie na mapie gminy Mordy  | |
 52°12′31,3″N 22°31′06,5″E/52,208694 22,518472
| |
Klasycystyczny pałac wybudowany w pierwszej połowie XVII w. i rozbudowany w XIX w. otoczony parkiem.
Opis edytuj
Budynek jest dwukondygnacyjny, z trzykondygnacyjnymi skrzydłami. Od frontu widoczny jest ryzalit zwieńczony frontonem, w którym znajduje się kartusz z herbem rodziny Zembrzuskich Doliwą. Przed ryzalitem portyk z czterema kolumnami wspierającymi balkon z żeliwną balustradą[3]. Uwagę zwracają kute balkony o misternych dekoracjach (za najciekawszy wypada uznać ten na południowej elewacji pałacu – jego formy nawiązują do neogotyku). Na teren dziedzińca pałacowego prowadzi barokowa brama wjazdowa w formie wieży z arkadowym przejazdem. Wokół pałacu rozciąga się park z XVIII w. o powierzchni 6 hektarów, ze stawem. W różnorodnym drzewostanie przeważają lipy, jesiony, klony, wiązy i graby. Są też gatunki rzadziej spotykane w założeniach parkowych, jak kasztanowiec żółty, choina kanadyjska, tulipanowiec amerykański[4].
Historia pałacu i dóbr w Mordach edytuj
W XVIII–XIX wieku edytuj
Obecny pałac prawdopodobnie stoi na miejscu dawnego dworu obronnego z początku XVII wieku. W 1717 roku na zrębach fortyfikacji został wybudowany nowoczesny, murowany, barokowy pałac, ufundowany przez rodzinę Ciecierskich (właścicieli Mordów od 1571). Podobny charakter uzyskała brama wjazdowa, która mogła powstać około 1750 roku. Pałac przechodził wiele remontów i przebudów[1][3][4]. Pierwsza z nich miała miejsce jeszcze w XVIII wieku i nadała pałacowi charakter klasycystyczny[4].
Rodzina Zembrzuskich – właścicieli pałacu od 1838 roku – dokonała rozbudowy pałacu i dalszych przekształceń. Z tego czasu pozostały: portyk, fronton, fasada oraz dekoracje elewacji. Wtedy też powstały dwa boczne skrzydła, które dodatkowo podwyższono w 2. połowie XIX wieku. Dobudówki mają charakter neorenesansowy. Szczególnie zdobna była elewacja pałacu od strony bramy, bardziej skromna ta od strony ogrodu. Wszelkie przebudowy ominęły barokową bramę przejazdową[4].
W XX wieku edytuj
W roku 1912 majątek Mordy wraz z zespołem pałacowo-parkowym przeszedł w ręce Konstantego Przewłockiego, którzy kupił go od Jana II Zembrzuskiego dla swojego syna, Henryka Przewłockiego[5], wykształconego w Wyższej Szkole Rolniczej w Lipsku ziemianina i filantropa, późniejszego wieloletniego prezesa Związku Ziemian w powiecie siedleckim[6]. W okresie międzywojennym pałac w Mordach pozostawał w rękach rodziny Przewłockich[7], do których należała także pobliska gorzelnia. Wśród wielu odwiedzających go gości i rezydentów byli m.in. spokrewnieni z właścicielami malarz Józef Czapski, pisarka Maria Czapska i arcybiskup Edward von der Ropp[5][8] czy zaprzyjaźniony z rodziną ks. Władysław Korniłowicz[6]; urodził się tam i spędził dzieciństwo późniejszy działacz opozycji w PRL Janusz Przewłocki[5]. W 1930 roku w pałacu zmarł Jerzy Hutten-Czapski, ojciec Józefa Czapskiego i Marii Czapskiej[9]. W budynku znajdowała się kaplica, ustanowiona dzięki poparciu biskupów Łozińskiego i Przeździeckiego[8].
Po wojnie pałac i przylegający do niego ogród został upaństwowiony[7] (Henryk Przewłocki został zesłany do łagru w Borowiczach w ZSRR, gdzie zmarł[5]). Do roku 2007 zarządzała nim Akademia Podlaska – będąca gospodarzem pałacu już w latach 70.[3] Założenie pałacowe było remontowane w latach 1963–1964, a następnie w latach 80., potem jednak obiekt zaniedbano i popadł w ruinę[4]. Rodzina Przewłockich zgłosiła swoje roszczenia do posiadłości już w 1990 r., długo jednak bezowocnie walczyła o odzyskanie majątku. W roku 2002 obiekt został sprzedany prywatnej osobie. W styczniu 2005 r. sąd unieważnił umowę sprzedaży i pałac ponownie wrócił do siedleckiej uczelni[3]. Przewłoccy ostatecznie odzyskali zespół pałacowo-parkowy w 2018[1].
Współcześnie edytuj
Obecnie pałac otoczony zabytkowym parkiem, wskutek długoletnich zaniedbań poprzedniego właściciela, jest w bardzo złym stanie i nie jest dostępny dla turystów. Przewłoccy deklarują, że po renowacji pałac będzie otwarty dla mieszkańców i turystów. Rewitalizacja obiektu pochłonie przynajmniej 20 mln zł[1].
W 2022 planowane jest uruchomienie w pałacu nowej instytucji – Domu Wschodniego[10].
-
Ryzalit z herbem -
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Aneta Borkowska: Pałac w Mordach zwrócony właścicielom. „Odzyska świetność”. rdc.pl, 2018-06-20. [dostęp 2019-01-29]. (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ a b c d Polskie Zabytki: Mordy. polskiezabytki.pl. [dostęp 26. stycznia 2019]. (pol.).
- ↑ a b c d e Jakub Jagiełło: Zapomniane miejsca: pałac w Mordach. ciekawe-miejsca.net/. [dostęp 26. stycznia 2019]. (pol.).
- ↑ a b c d A. Ziontek: Przewodnik po Wschodnim Mazowszu: Mordy. turystykawschodniegomazowsza.pl. [dostęp 2019-01-26]. (pol.).
- ↑ a b Rody i rodziny Mazowsza: Przewłoccy z Mordów, cz. 1 [online], Warszawa i Mazowsze - najnowsze wiadomości w RDC [dostęp 2021-09-03] (pol.).
- ↑ a b Anna Piernikarczyk: Pałac w Mordach. polskieszlaki.pl. [dostęp 2019-01-26]. (pol.).
- ↑ a b Mordy. Znaki czasu, str. 13 i 14, https://www.slideshare.net/toojusty/mordy-znaki-czasu
- ↑ Dom w Mordach, ukochane miejsce Przewłockich i... Czapskich [online], jozefczapski.pl [dostęp 2023-01-27].
- ↑ Dom Wschodni powstanie w Mordach. Oddolna inicjatywa ma nieść zgodę narodom Europy Wschodniej. wyborcza.pl, 2021-03-18. [dostęp 2021-03-18].