Państwa kandydujące do Unii Europejskiej
Członkiem Unii Europejskiej może zostać tylko wolne, niepodległe, suwerenne, demokratyczne państwo europejskie, przestrzegające prawa międzynarodowego, o rozwiniętej gospodarce rynkowej, zdolnej do konkurowania na jednolitym, wspólnym rynku wewnętrznym. Wymogi te zostały spisane przez przywódców ówczesnej dwunastki podczas szczytu Rady Europejskiej w Kopenhadze z 1993 roku i znane są dzisiaj jako kryteria kopenhaskie. Ponadto w Madrycie w 1995 Rada Europejska nakazała zaakceptować w pełni i bez zastrzeżeń acquis communautaire oraz posiadać sprawnie działającą administrację i sądownictwo zdolne wyegzekwować unijne i wspólnotowe akty prawne (kryteria madryckie).
Unia Europejska | |
![]() Ten artykuł jest częścią serii o: | |
| |
Portal ![]() |
Siedem państw posiada oficjalnie status kandydata: Albania (od 2014), Czarnogóra (od 2010), Macedonia Północna (od 2005), Mołdawia (od 2022), Serbia (od 2012), Turcja (od 1999), Ukraina (od 2022). Czarnogóra, Islandia, Serbia i Turcja rozpoczęły negocjacje ws. członkostwa[1]. W 2013 roku Islandia zawiesiła negocjacje.
W strategicznym dokumencie przyjętym przez Komisję Europejską 5 listopada 2008 roku napisane jest: „Rozszerzenie służy realizacji strategicznych interesów UE dotyczących stabilności, bezpieczeństwa i zapobiegania konfliktom. Przyczynia się ono do zwiększenia dobrobytu i możliwości wzrostu gospodarczego, do poprawiania połączeń z ważnymi szlakami transportowymi i energetycznymi, a także do umacniania pozycji UE na świecie. W świetle wyzwań związanych ze stabilnością, przed jakimi stanęły niedawno państwa wschodniej części UE, konsekwentna realizacja polityki rozszerzenia staje się ważniejsza niż kiedykolwiek przedtem. Obecny program rozszerzenia obejmuje Bałkany Zachodnie i Turcję”[2].
W 2014 roku szef Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker powiedział, że nie przewiduje w ciągu najbliższych pięciu lat kolejnych rozszerzeń Unii. Według niego wspólnota musi najpierw poradzić sobie z problemami wewnętrznymi i wzmocnić się po kryzysie finansowym[3].
W 2022 roku w trakcie trwającej inwazji Rosji na Ukrainę zdecydowano o nadaniu praw kandydata Ukrainie oraz Mołdawii[4].
Państwa kandydująceEdytuj
Państwo | Rozpoczęcie negocjacji o stowarzyszeniu | Podpisanie stowarzyszenia | Wejście w życie stowarzyszenia | Data złożenia wniosku o członkostwo | Oficjalny status kandydata do UE | Rozpoczęcie negocjacji o członkostwo | Liczba zamkniętych i otwartych rozdziałów negocjacyjnych | Strefa wolnego handlu[6] | Unia celna[7] | PKB per capita według WFB w 2017 w USD[8] | Procent średniej UE[a] |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Albania | styczeń 2003[9] | 12 czerwca 2006[b][10] | 1 kwietnia 2009[10] | 24 kwietnia 2009[10][c] | 27 czerwca 2014[10] | – | – | Podpisana w 2006 roku, nie weszła jeszcze w życie | – | 12 500 | 31,9% |
Czarnogóra | 26 września 2006[11] | 15 października 2007[b][12] | 1 maja 2010[12] | 15 grudnia 2008[13] | grudzień 2010[13] | 29 czerwca 2012[12] | 3/33 z 35[d][14][15] | 2008 | – | 17 400 | 44,4% |
Macedonia Północna | marzec 2000[16] | 9 kwietnia 2001[b][17] | 1 kwietnia 2004[17] | 22 marca 2004[13] | 16 grudnia 2005[17] | – | – | 2004 | – | 15 200 | 38,8% |
Mołdawia | 12 stycznia 2010[18] | 27 czerwca 2014[19] | 1 lipca 2016[20] | 3 marca 2022[21] | 23 czerwca 2022[4] | – | – | – | – | 5700 | 14,5% |
Serbia | 1 października 2005[22] | 29 kwietnia 2008[b][22] | 1 września 2013[22] | 22 grudnia 2009[22] | 1 marca 2012[22] | 21 stycznia 2014[23] | 2/8 z 35[d][24] | 2008 | – | 15 200 | 38,8% |
Turcja | 31 lipca 1959[25] | 12 września 1963 – Ankara Agreement[26] 22 grudnia 1995 – Unia celna[27] |
1 stycznia 1996 – Unia celna[26] | 14 kwietnia 1987[13] | 11 grudnia 1999[28] | 3 października 2005[26] | 1/16 z 33[d][29] | 1996 | 2001[27] | 26 500 | 67,6% |
Ukraina | 5 marca 2007[30] | 21 marca 2014 – część polityczna umowy[31] 27 czerwca 2014 – część handlowa umowy[31] |
1 listopada 2014 – tymczasowe wejście w życie części politycznej[31] 1 stycznia 2016 – tymczasowe wejście w życie części handlowej[31] |
28 lutego 2022[32] | 23 czerwca 2022[4] | – | – | – | – | 8700 | 22,2% |
Państwa oficjalnie uznane za kandydatówEdytuj
Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Macedonia Północna, Serbia biorą udział w Procesie stabilizacji i stowarzyszenia[33], porównywalnym do Układów Europejskich zawieranych w latach 90. z państwami Europy Środkowo-Wschodniej. W proces ten wchodzi zawarcie Układu Stowarzyszeniowego.
AlbaniaEdytuj
Państwa popierające integrację Albanii z UE: Niemcy[34], Chorwacja[35].
W czerwcu 2014 roku Rada Europejska przyznała Albanii status oficjalnego kandydata do UE. Warunkiem dalszej integracji z UE jest skuteczna realizacja reform, szczególnie w zakresie administracji państwowej i sądownictwa, poprawa zwalczania zorganizowanej przestępczości i korupcji, lepsza ochrona praw człowieka i praw mniejszości, a także przestrzeganie prawa własności.
CzarnogóraEdytuj
9 grudnia 2011 Rada Europejska zdecydowała o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z Czarnogórą w czerwcu 2012 roku[36]. Czarnogórze udało się zamknąć tymczasowo trzy rozdziały (25 – nauka i badania, 26 – edukacja i kultura, 30 – stosunki zewnętrzne), a negocjacje trwają w kolejnych 30 rozdziałach[14].
Macedonia PółnocnaEdytuj
Komisja Europejska zarekomendowała wyznaczenie daty rozpoczęcia negocjacji, z powodu postępów Macedonii Północnej na drodze do członkostwa.
Na drodze do członkostwa w Unii Europejskiej, przeszkodę stanowi znacząca mniejszość albańska – zagrożona jedność kraju; niski przyrost naturalny – według badań ONZ, w latach czterdziestych XXI wieku Macedończycy staną się mniejszością we własnym kraju, duża przestępczość, korupcja, silne struktury mafijne, gospodarka prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego, jednolitego rynku, problem z dialogiem politycznym, brak reformy policji, brak walki z korupcją, brak reformy sądownictwa i administracji publicznej, zła polityka państwa w dziedzinie zatrudnienia, a na terenach zamieszkanych przez mniejszość albańską także przypadki łamania prawa podczas wyborów.
Państwa popierające europejskie aspiracje: Polska[37][38], Chorwacja[35].
W październiku 2013 roku KE po raz piąty rekomendowała rozpoczęcie rozmów akcesyjnych z Macedonią, posiadającą od grudnia 2005 roku status kandydata. Spór z Grecją o nazwę państwa macedońskiego pozostawał długo głównym czynnikiem blokującym postępy integracyjne Macedonii. Wpływ na to mają również zadrażnienia z Bułgarią na tle projektu traktatu międzypaństwowego oraz spowolnienie tempa reform wewnętrznych.
MołdawiaEdytuj
Argumenty zwolenników: członkostwo w ONZ, członkostwo w Radzie Europy, członkostwo w OBWE, członkostwo w WTO, członkostwo w CEFTA, położenie na kontynencie europejskim, silny związek i utożsamianie się z kulturą europejską. Mołdawia podpisała umowę stowarzyszeniową z Unią Europejską 27 czerwca 2014 roku.
Argumenty przeciwników: jedno z najbiedniejszych państw Europy, bardzo słaba gospodarka[39][40], prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego, jednolitego rynku, duża przestępczość, silne struktury mafijne, problem separatyzmu Naddniestrza i stacjonowania tam obcych wojsk, praktyczny brak kontroli Mołdawii nad tym terenem.
The EU Moldova Action Plan jest wstępem do układu stowarzyszeniowego[41]. 27 czerwca 2014 roku podpisała umowę stowarzyszeniową.
Główny zwolennik: Rumunia. Pozostałe państwa: Polska[42][43].
SerbiaEdytuj
Argumenty zwolenników: rozszerzenie Unii na Zachodnie Bałkany przyczyni się do stabilizacji i rozwoju tego regionu, członkostwo w ONZ, członkostwo w Radzie Europy, członkostwo w OBWE, członkostwo w CEFTA, położenie na kontynencie europejskim, silny związek i utożsamianie się z kulturą europejską, nawiązanie współpracy z Międzynarodowym Trybunałem Karnym dla byłej Jugosławii[44], nawiązanie współpracy z NATO[45].
Argumenty przeciwników: słaba gospodarka[46][39][40], prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego, jednolitego rynku, wyjątkowe ubóstwo jej południowej części – Prowincji Autonomicznej Kosowo i Metochia, pogorszenie stosunków z państwami, które uznały niepodległość Kosowa i żądanie od UE jasnego stanowiska, czy uznaje Serbię w jej dotychczasowych, potwierdzonych międzynarodowo granicach z Kosowem[47][48][49], brak członkostwa w WTO.
Państwa popierające: Grecja[50][51], Polska[52], Węgry[53], Hiszpania[54]. Państwa niechętne członkostwu: Holandia[55] i Rumunia[56].
UE 3 maja 2006 roku zawiesiła rozmowy stowarzyszeniowe jeszcze wtedy z Serbią i Czarnogórą z powodu niespełnienia przez nią warunku, jakim było aresztowanie do końca kwietnia Ratko Mladicia. Serbia jest kontynuatorem Serbii i Czarnogóry. Jednak w maju 2007 roku Unia Europejska zaznaczyła, że widzi zachodzące w Serbii zmiany pozwalające na wznowienie rozmów stowarzyszeniowych. 23 grudnia 2009 w Sztokholmie, serbski prezydent Boris Tadić złożył oficjalny wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej. 1 marca 2012 roku Serbia otrzymała status państwa kandydującego do członkostwa w Unii Europejskiej
Serbia rozpoczęła negocjacje 21 stycznia 2014 roku. Trwa faza badań przesiewowych. W dużej mierze ich tempo zależy od postępów w procesie normalizacji między Serbią i Kosowem – zawarcie porozumienia w tej sprawie 19 kwietnia 2013 roku w Brukseli i jego implementacja jest czynnikiem przesądzającym o postępie Serbii.
TurcjaEdytuj
Argumenty zwolenników: państwo, które najdłużej czeka na decyzję Europy w sprawie członkostwa (od 1963 roku – kiedy to w Układzie Stowarzyszeniowym zapowiedziano jej wejście do ówczesnej EWG), aż 85% społeczeństwa popiera integrację Turcji z UE[57], silna westernizacja modelu życia i laicyzacja życia politycznego, szansa na demokratyzację tego państwa, jak i szansa na demokratyzację Unii[58], szansa na wyjście poza krąg cywilizacji chrześcijańskiej i budowanie zgody chrześcijańsko-muzułmańskiej, dzięki czemu Unia miałaby szansę stworzyć wielką, różnorodną kulturowo przestrzeń[58], przyczyni się również do stabilizacji w obszarze basenu mórz: Śródziemnego i Czarnego[59] oraz na Zakaukaziu[60], dobra kondycja gospodarcza[61][39][40], reformy gospodarcze, duża liczba ludności – wielki rynek zbytu, duża liczba Turków w państwach europejskich – przez to silne i długie związki kulturowe z Zachodem, nawiązanie do tradycji bizantyjskiej i do połączenia obu części dawnego Imperium rzymskiego, członkostwo w ONZ, członkostwo w Radzie Europy (od 9 sierpnia 1949), członkostwo w OECD, członkostwo w OBWE, członkostwo w WTO, członkostwo w NATO (od 1952 roku) – sojusznik militarny wielu państw członkowskich, druga co do wielkości armia NATO[62] – możliwość wniesienia ogromnego potencjału do dorobku militarnego UE, członkostwo stowarzyszone w Unii Zachodnioeuropejskiej, członkostwo w G20 – chęć odgrywania większej roli na arenie międzynarodowej, aspiracje do bycia regionalnym mocarstwem[potrzebny przypis], ważne położenie geostrategiczne (przez co umocnienie geostrategicznego położenia Unii Europejskiej) – szczególnie przy projektach energetycznych związanych z południowym Kaukazem i na Bliskim Wschodzie oraz procesach pokojowych w tym rejonie świata[63], przyjęcie prawa o fundacjach, reforma kodeksu karnego w zakresie wolności wypowiedzi, zapisanie w nowej tureckiej konstytucji pełnego poszanowania praw człowieka i wolności podstawowych, zapewnienia rozdziału władz oraz demokratycznego i świeckiego charakteru Państwa Tureckiego.
Argumenty przeciwników: spór z Armenią (nieuznawanie zbrodni ludobójstwa Ormian i utrzymywanie embarga gospodarczego, zamknięcie granicy i stosowanie gróźb wobec sąsiadów), niestabilne relacje z Grecją – nieuznawanie ludobójstwa Greków z początku XX wieku[potrzebny przypis], kwestia mniejszości kurdyjskiej[64], spór z Cyprem o Turecką Republikę Cypru Północnego (nieuznawanie Cypru, jednego z członków UE), de iure Turcja okupuje część terytorium UE[65], tylko nieco ponad 3% terytorium leży na kontynencie europejskim[66], przez większość swojej historii Turcja była w opozycji do Europy, duże wpływy wojska i ekstremalnych środowisk islamskich, niski poziom rozwoju gospodarczego – niemożność poradzenia sobie na rynku wewnętrznym, duża liczba ludności – możliwa duża fala emigracji w poszukiwaniu pracy, Turcja uzyskałaby ogromną możliwość blokowania procesu decyzyjnego, byłaby drugim państwem według liczby ludności (po Niemczech) – praktycznie żadna decyzja nie byłaby podjęta bez jej zgody[67], duża liczba Turków w państwach europejskich – trudności w odnalezieniu się w zachodnim świecie, przyjęcie Turcji może doprowadzić do rozluźnienia więzi kulturowych i spowolnienia procesów integracyjnych (obawy do cofnięcia integracji do strefy wolnego handlu)[68], nieufność (niechęć) państw arabskich związana z przeszłością i dominacją Osmanów[69], niezakończone problemy dotyczące wolności religijnej wyznań niemuzułmańskich, ingerencja w działania Patriarchatu Ekumenicznego, łamanie praw kobiet (w tym prawo do popełniania tzw. honorowe zabójstwa), wyjątkowo niski procent kobiet obecnych na rynku pracy, łamanie prawa związków zawodowych[70], ograniczany sądowo dostęp do portali internetowych.
Zwolennicy potencjalnego członkostwa Turcji: Szwecja[59], Polska (w osobie byłego prezydenta Lecha Kaczyńskiego[71][72] i byłego premiera Donalda Tuska[73]). Przeciwnicy: Austria[74].
Turcja rozpoczęła negocjacje w październiku 2005 roku, są one otwarte w 13 rozdziałach negocjacyjnych (ostatni z nich: 22 – polityka regionalna i koordynacja instrumentów regionalnych został zainaugurowany w listopadzie 2013 roku). Tymczasowo udało się zamknąć negocjacje jedynie w rozdziale 25 (nauka i badania). Otwarcie negocjacji w ośmiu rozdziałach jest blokowane przez Cypr w związku z niewypełnianiem przez Turcję zapisów tzw. protokołu ankarskiego do umowy stowarzyszeniowej, co ma swoje korzenie w trwającym podziale Cypru na Republikę Cypru i tzw. Turecką Republikę Cypru Północnego. Ponadto Francja blokuje otwarcie czterech rozdziałów negocjacyjnych. Na przeszkodzie postępów negocjacyjnych Turcji stoi również sytuacja polityczna w tym państwie i zahamowanie reform wewnętrznych. Turcja czyni starania o otwarcie negocjacji w rozdziałach 23 (wymiar sprawiedliwości i prawa podstawowe) oraz 24 (sprawiedliwość, wolność, bezpieczeństwo).
UkrainaEdytuj
Argumenty zwolenników: członkostwo w ONZ, członkostwo w Radzie Europy, członkostwo w OBWE, członkostwo w WTO, położenie na kontynencie europejskim, silny związek i utożsamianie się z kulturą europejską (przynajmniej zachodniej i centralnej części państwa), osłabienie wpływów Rosji, aspiracje proatlantyckie[75].
Argumenty przeciwników: niejednolitość kraju, niestabilność polityczna, częste zmiany rządów i rozwiązywanie parlamentu[76], brak reform gospodarczych i politycznych, niestabilność w kierunku proeuroatlantyckim, silne tendencje prorosyjskie (propagowanie eurazjatyzmu, a co za tym idzie antyeuropeizmu) na wschodzie państwa, gloryfikacja formacji OUN i UPA na zachodniej Ukrainie, rosnąca przestępczość, słaba gospodarka[39][40], prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego jednolitego rynku, bardzo długie negocjacje w sprawie stowarzyszenia, zaprzeczenie roli bufora między Unią Europejską a Rosją[77] niejasny status międzynarodowy Krymu, 155. miejsce we wskaźniku wolności gospodarczej[78], ryzyko napływu imigrantów po otwarciu granic do słowiańskojęzycznych państw UE skutkujące wzrostem bezrobocia.
W marcu 2007 rozpoczęto negocjacje w sprawie szerszego porozumienia UE-Ukraina podobnego do układów stowarzyszeniowych[79]. Współpraca UE-Ukraina dotyczy między innymi stworzenia wspólnej przestrzeni powietrznej, opracowania i realizacji strategii transportowej, która przyczyni się do rozwoju korytarzy transportowych[80]. W październiku 2010 Rada Najwyższa Ukrainy odrzuciła pomysł złożenia wniosku w sprawie członkostwa w Unii Europejskiej[81]. 21 marca 2014 roku została podpisana część polityczna Umowy Stowarzyszeniowej z Unią Europejską. Część handlowa umowy została podpisana 27 czerwca 2014 roku.
Główny zwolennik: Polska[82][83][84]. Pozostałe państwa popierające członkostwo: Szwecja, Dania, Finlandia, Litwa, Łotwa, Estonia[85], Austria[86], Portugalia[87].
Potencjalni kandydaciEdytuj
Państwa stowarzyszoneEdytuj
Państwo | Rozpoczęcie negocjacji o stowarzyszeniu | Podpisanie stowarzyszenia | Wejście w życie stowarzyszenia | Data złożenia wniosku o członkostwo | Strefa wolnego handlu[6] | PKB per capita według WFB w 2017 w USD[8] | Procent średniej UE[a] |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Bośnia i Hercegowina | 25 listopada 2005[88] | 16 czerwca 2008[b][88] | 1 czerwca 2015[89] | 15 lutego 2016[88] | – | 11 400 | 29,1% |
Gruzja | 15 lipca 2010[90] | 27 czerwca 2014[91] | 1 lipca 2016[92] | 3 marca 2022[93] | 27 czerwca 2014 | 10 600 | 27% |
Kosowo | 28 października 2013[94] | 27 października 2015[b][95] | 1 kwietnia 2016[96] | – | – | 10 400 | 26,5% |
Maroko | wiosna 1992[97][e] | 26 lutego 1996[99] | 1 marca 2000[99] | 1 czerwca 1987[100] | 2000[101] | 8600 | 21,9% |
Bośnia i HercegowinaEdytuj
Argumenty zwolenników: rozszerzenie Unii na Zachodnie Bałkany przyczyni się do stabilizacji i rozwoju tego regionu, członkostwo w ONZ, członkostwo w Radzie Europy, członkostwo w OBWE, członkostwo w CEFTA, położenie na kontynencie europejskim, silny związek i utożsamianie się z kulturą europejską, duże poparcie społeczne dla integracji europejskiej[102].
Argumenty przeciwników: niestabilność polityczna[103], zagrożona jedność państwa[104] (separatyzm części serbskiej[105]), głębokie podziały etniczne[106] duża przestępczość, korupcja, silne struktury mafijne[107], słaba gospodarka[108][39][40], prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego, jednolitego rynku, brak członkostwa w WTO, 121 miejsce we wskaźniku wolności gospodarczej[109].
W 2005 rozpoczęto negocjacje w sprawie stowarzyszenia. W czerwcu 2008 doszło do podpisania umowy o stabilizacji i stowarzyszeniu[88]. Unia Europejska, w porozumieniu z Radą ds. Implementacji Pokoju, zamierza przejąć główną odpowiedzialność za stabilizację w Bośni[110]. Bośnia i Hercegowina oczekuje na przyznanie statusu kandydata, co będzie możliwe w oparciu o pozytywną ocenę stopnia ich stabilizacji wewnętrznej oraz zaawansowania prowadzonych przez nie reform. Państwa popierające aspiracje integracyjne: Polska[111].
GruzjaEdytuj
Argumenty zwolenników: podkreśla swoje chrześcijańskie i europejskie korzenie, członkostwo w ONZ, członkostwo w Radzie Europy, członkostwo w OBWE, członkostwo w WTO, silny i zdecydowany kierunek proeuroatlantycki – chęć członkostwa w NATO[112], 32. miejsce we wskaźniku wolności gospodarczej[113]. Gruzja podpisała umowę stowarzyszeniową z Unią Europejską 27 czerwca 2014 roku.
Argumenty przeciwników: położenie na Zakaukaziu, słaba gospodarka[39][40] (dodatkowo zniszczona działaniami wojennymi z sierpnia 2008), prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego, jednolitego rynku, problem Abchazji i Osetii Południowej (separatyzm, chęć przyłączenia się do Rosji, niejasny status tych prowincji po konflikcie zbrojnym z Rosją w sierpniu 2008), niestabilność polityczna, oskarżenia opozycji o łamanie zasad demokracji przez prezydenta.
European Union-Georgia Action Plan wstępem do stowarzyszenia[114]. 27 czerwca 2014 roku podpisała umowę stowarzyszeniową.
Główni zwolennicy: Polska, Litwa, Łotwa, Estonia.
KosowoEdytuj
Hiszpania, Cypr, Słowacja, Grecja i Rumunia nie uznały jednostronnego ogłoszenia niepodległości i zawetują jakiekolwiek formy współpracy UE z Kosowem. Państwo to jest jednym z najbiedniejszych regionów świata z czterdziestoprocentowym bezrobociem, wyjątkowo słabą gospodarką[115] i silnymi strukturami mafijnymi[116]. Oskarżenia o zbrodnie wojenne[117] a co za tym też idzie zupełny brak kontroli i ochrony mniejszości serbskiej i romskiej[118], niszczenie zabytków kultury prawosławnej[119]. Jedyne, co przeważa na plus, to używanie waluty euro i bycie swego rodzaju protektoratem Unii Europejskiej. UE wyeksportowała tam struktury państwowej administracji, sądownictwa i policji – EULEX (jednak z zastrzeżeniem neutralności tej misji względem statusu Kosowa[120]). Z drugiej strony jest to powód na nie, gdyż członkiem UE nie może być państwo, które nie posiada silnej administracji i sądownictwa. Wiąże się to z faktem egzekwowania prawa wspólnotowego, które spoczywa właśnie na sądownictwie i administracji państw członkowskich. Paradoksalnie obecnie Serbia może wejść do UE wcześniej niż Kosowo. Na niekorzyść Kosowa (jako samodzielnego państwa) przemawia również brak członkostwa w ONZ, Radzie Europy, OBWE, WTO. Na korzyść przemawia – osobne od Serbii – członkostwo w CEFTA – lecz jest to członkostwo jako Kosowo-UNMIK. Pierwszym i podstawowym argumentem przeciw członkostwu jest nieuznanie oficjalne przez Unię Europejską niepodległości Kosowa. Komisja Europejska rozpoznaje Kosowo wyłącznie jako obszar administracyjny Serbii pod nadzorem międzynarodowym[121].
W rezultacie porozumienia serbsko-kosowskiego i pozytywnego dla Kosowa raportu KE, 28 października 2013 roku podjęto negocjacje ws. zawarcia Porozumienia o stabilizacji i stowarzyszeniu z Kosowem (formuła EU-only), które zakończyły się w maju 2014 roku. Porozumienia zostało podpisane 27 października 2015 roku.
MarokoEdytuj
Argumenty zwolenników: przyjęcie Maroka oznaczałoby wyjście poza świat chrześcijański i reunifikację obu brzegów Morza Śródziemnego, stosunkowo blisko Europy, więc nie powinno być problemu z wymianą handlową, członkostwo w ONZ, członkostwo w WTO, przyjęcie Maroka do UE byłoby czynnikiem stabilizującym w Afryce i w basenie Morza Śródziemnego, najwyższy stopień aplikacji acqius UE spośród państw śródziemnomorskich[122].
Argumenty przeciwników: niestabilna sytuacja polityczna, nieuregulowana kwestia Sahary Zachodniej; niespełnianie kryteriów kopenhaskich dotyczących praw człowieka; położenie na kontynencie afrykańskim; słaba gospodarka[39][40], prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego, jednolitego rynku, Maroko uważa, że Hiszpańskie Posiadłości w Afryce Północnej są terytorium marokańskim okupowanym przez Hiszpanię.
Złożyło wniosek uważając, że jest demokratycznym państwem organicznie połączonym z Europą[123]. Odmówiono szans na członkostwo, między innymi z powodu nierozwiązanego konfliktu z Saharą Zachodnią. Trwają prace nad zaciśnięciem współpracy na zasadach szerszych niż ma to miejsce w przypadku umowy stowarzyszeniowej i Unii dla Śródziemnomorza[124].
Państwa należące do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego HandluEdytuj
Państwo | Rozpoczęcie negocjacji o stowarzyszeniu | Podpisanie stowarzyszenia | Wejście w życie stowarzyszenia | Data złożenia wniosku o członkostwo | Oficjalny status kandydata do UE | Strefa wolnego handlu[6] | Unia celna[7] | PKB per capita według WFB w 2017 w USD[8] | Procent średniej UE[a] |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Liechtenstein | Stowarzyszenie zastąpiono szerszą integracją w ramach EOG | Stowarzyszenie zastąpiono szerszą integracją w ramach EOG | Stowarzyszenie zastąpiono szerszą integracją w ramach EOG | – | – | EOG | –[f] | 139 100[g] | 354,9% |
Norwegia | Stowarzyszenie zastąpiono szerszą integracją w ramach EOG | Stowarzyszenie zastąpiono szerszą integracją w ramach EOG | Stowarzyszenie zastąpiono szerszą integracją w ramach EOG | 1962, 1967 i 1992 | – w przeszłości Norwegia taki status otrzymała |
EOG | –[f] | 70 600 | 180,1% |
Szwajcaria[125] | Osobne dwustronne porozumienia WE-CH | Osobne dwustronne porozumienia WE-CH | Osobne dwustronne porozumienia WE-CH | 1992 | – | 1973 | – | 61 400 | 156,6% |
IslandiaEdytuj
W 2011 roku Komitet Spraw Zagranicznych Parlamentu Europejskiego ocenił postępy Islandii na drodze do członkostwa w Unii Europejskiej. Zaznaczył konieczność dostosowania przepisów rybołówstwa Islandii do zasad rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, rozbieżności w kwestii połowów wielorybów i pozytywnie przyjął nowe porozumienie w sprawie Icesave[126].
Badanie Gallupa z 2007 roku wskazało, że 48% Islandczyków jest za członkostwem, 34% przeciwnych. Zwolennicy: Sojusz – partia socjaldemokratyczna[127], Halldór Ásgrímsson[128]. Valgerður Sverrisdóttir wyraziła chęć przystąpienia do strefy euro bez wchodzenia do UE. Ocenia się, że Islandia przystąpi do UE, jeżeli uczyni to Norwegia[129]. 25 maja 2009 roku islandzki rząd formalnie przedstawił parlamentowi wniosek o zezwolenie na rozpoczęcie rozmów członkowskich z Unią Europejską[130]. 17 lipca 2009 roku ambasador Islandii w Szwecji (państwu sprawującemu ówcześnie prezydencję w UE) przekazał na ręce szwedzkiego ministra spraw zagranicznych oficjalny wniosek parlamentu Islandii o przystąpienie do Unii. Następnie o tej decyzji poinformował islandzki ambasador przy Komisji Europejskiej.
Eurosceptyczny rząd Islandii, który objął władzę wiosną 2013 roku, zdecydował o zawieszeniu od września 2013 roku negocjacji akcesyjnych, nie wycofując przy tym wniosku o członkostwo. Do momentu przerwania rozmów udało się zamknąć negocjacje w 11 rozdziałach (a trwały one w kolejnych 17). Ze względu na wewnętrzną sytuację polityczną ostateczna decyzja ws. kontynuacji negocjacji i członkostwa w UE została zawieszona do 2017 roku. W 2015 roku rząd przekazał Komisji Europejskiej notę informującą, że "Islandia nie powinna być uważana za kandydata do UE"[131]. Islandia kontynuuje współpracę z UE w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
LiechtensteinEdytuj
Argumenty zwolenników: dobry poziom rozwoju gospodarczego[39][40], członkostwo w ONZ, członkostwo w Radzie Europy, członkostwo w OBWE, członkostwo w WTO, położenie na kontynencie europejskim, silny związek i utożsamianie się z kulturą europejską, członkostwo w strefie Schengen od 19 grudnia 2011.
Argumenty przeciwników: członkostwo w UE uzależnione od decyzji Szwajcarii[132].
NorwegiaEdytuj
Argumenty zwolenników: bardzo wysoki poziom rozwoju gospodarczego[39][40], członkostwo w ONZ, członkostwo w Radzie Europy, członkostwo w OECD, członkostwo w OBWE, członkostwo w WTO, członkostwo w NATO, położenie na kontynencie europejskim, silny związek i utożsamianie się z kulturą europejską, członkostwo w strefie Schengen[133], a przez co współpraca w III filarze[134], współpraca w II filarze[135], 34. miejsce we wskaźniku wolności gospodarczej[136].
Argumenty przeciwników: sprawa połowów ryb na Morzu Północnym i Norweskim[137], ogromne zyski ze złóż ropy naftowej na Morzu Norweskim (obawa przed byciem płatnikiem netto)[138].
Odmówiła wejścia w referendum w 1972, jak również w 1994. Partie polityczne popierające członkostwo Norwegii w Unii: Høyre, Norweska Partia Pracy. Przeciwne: Sosialistisk Venstreparti, Senterpartiet, Kristelig Folkeparti.
Zgodnie z badaniami opinii publicznej z 2011 roku: 72% Norwegów jest zdecydowanie przeciw, jedynie 12 procent badanych było za, reszta się waha (nawet wśród wyborców Høyre, czyli najbardziej proeuropejskiej z norweskich politycznych partii: 65% przeciw akcesji do UE)[139].
SzwajcariaEdytuj
Argumenty zwolenników: bardzo wysoki poziom rozwoju gospodarczego[39][40], członkostwo w ONZ, członkostwo w Radzie Europy, członkostwo w OECD, członkostwo w OBWE, członkostwo w WTO, położenie na kontynencie europejskim, silny związek i utożsamianie się z kulturą europejską, członkostwo w strefie Schengen, 9 miejsce we wskaźniku wolności gospodarczej[140], jeden z najważniejszych partnerów handlowych Unii[141].
Argumenty przeciwników: izolacjonizm, polityka neutralności państwa szwajcarskiego stałaby w opozycji do rozwoju jakiejkolwiek wspólnej obronności UE, niechęć do uczestnictwa w bojowych fragmentach misji pokojowych[142].
Po negatywnym wyniku referendum w sprawie Europejskiego Obszaru Gospodarczego zawieszono dalsze negocjacje.
Państwa należące do Partnerstwa WschodniegoEdytuj
Państwo | Rozpoczęcie negocjacji o stowarzyszeniu | Unia celna[7] | PKB per capita według WFB w 2017 w USD[8] | Procent średniej UE[a] |
---|---|---|---|---|
Armenia | 15 lipca 2010[143] | W trakcie negocjacji[144] | 9100 | 23,2% |
Azerbejdżan | 15 lipca 2010[143] | – | 17 400 | 44,4% |
ArmeniaEdytuj
Argumenty zwolenników: pierwszy chrześcijański kraj świata, zawsze podkreślała swoje europejskie korzenie i aspiracje proeuropejskie[145], członkostwo w ONZ, członkostwo w Radzie Europy, członkostwo w OBWE, członkostwo w WTO, 28. miejsce we wskaźniku wolności gospodarczej[146].
Argumenty przeciwników: konflikt z Turcją i sprawa Górskiego Karabachu, położenie na Zakaukaziu, słaba gospodarka[39][40], prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego, jednolitego rynku, niestabilność polityczna, łamanie zasad demokracji (postawienie w stan oskarżenia i pozbawienie wolności przez władze armeńskie przeciwników politycznych w marcu 2008[147]). Armenia jest bardziej zainteresowana integracją w unii celnej z Rosją, Białorusią i Kazachstanem oraz przystąpieniem do Unii Euroazjatyckiej.
Badania opinii publicznej: 64% za, 11,8% przeciw[148].
Zwolennicy: Galust Sahakia[149], Artur Baghdasarian[150]. Przeciwnicy: Robert Koczarian[151].
AzerbejdżanEdytuj
Argumenty zwolenników: członkostwo w ONZ, członkostwo w Radzie Europy, członkostwo w OBWE, aspiracje proatlantyckie[152], silne powiązania z Turcją, złoża ropy naftowej i gazu ziemnego, geostrategiczne położenie.
Argumenty przeciwników: sprawa Górskiego Karabachu, położenie na Zakaukaziu, słaba gospodarka[39][40], prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego, jednolitego rynku, niestabilność polityczna, łamanie zasad demokracji, „rozdarcie” między Rosją, światem islamu i Zachodem (kierunek proeuroatlantycki popierany przez Turcję – o ile uznać Turcję za państwo zachodnie), brak członkostwa w WTO.
Pozostałe państwaEdytuj
Państwo | Rozpoczęcie negocjacji o stowarzyszeniu | Unia celna[7] | PKB per capita według WFB w 2017 w USD[8] | Procent średniej UE[a] |
---|---|---|---|---|
Andora | 18 marca 2015[153] | 1990[154] | 49 900[h] | 127,3% |
Monako | 18 marca 2015[153] | Unia celna FR z MC[155] | 115 700[i] | 295,2% |
San Marino | 18 marca 2015[153] | 1991[156][157] | 59 500 | 151,8% |
Watykan | – | ? | ? |
AndoraEdytuj
Argumenty zwolenników: położenie na kontynencie europejskim, członkostwo w ONZ, Radzie Europy, OBWE, używanie waluty euro.
Argumenty przeciwników: problem z reprezentacją tak małego państwa w instytucjach wspólnotowych, brak członkostwa w WTO; obecne relacje dwustronne reguluje umowa z 15 października 2004 roku[158].
MonakoEdytuj
Argumenty zwolenników: położenie na kontynencie europejskim, członkostwo w ONZ, Radzie Europy, OBWE, strefie euro, otwarte granice, wysoki poziom dobrobytu[39][40].
Argumenty przeciwników: problem z reprezentacją tak małego państwa w instytucjach wspólnotowych, brak członkostwa w WTO.
San MarinoEdytuj
Argumenty zwolenników: położenie na kontynencie europejskim, członkostwo w ONZ, Radzie Europy, OBWE, strefie euro, otwarte granice.
Argumenty przeciwników: problem z reprezentacją tak małego państwa w instytucjach wspólnotowych, brak członkostwa w WTO.
WatykanEdytuj
Argumenty zwolenników: położenie na kontynencie europejskim, członkostwo w OBWE, strefie euro, otwarte granice.
Argumenty przeciwników: problem z reprezentacją tak małego państwa w instytucjach wspólnotowych, brak członkostwa w WTO, monarchia absolutna.
Pozostałe państwa geograficznie europejskie – tworzące Unię EurazjatyckąEdytuj
Państwo | Strefa wolnego handlu[6] | PKB per capita 2017 według WFB w USD[8] | Procent średniej UE[a] |
---|---|---|---|
Białoruś | – | 18 600 | 47,5% |
Kazachstan | – | 26 100 | 66,6% |
Rosja | - | 27 900 | 71,2% |
BiałoruśEdytuj
Argumenty zwolenników: geograficzne położenie na terenie Europy, członkostwo w ONZ, członkostwo w OBWE, zapowiedź ocieplenia stosunków po wypuszczeniu więźniów politycznych[159] i poprawy dwustronnych relacji[160] – szczególnie w sferze gospodarczej[161].
Argumenty przeciwników: słaba gospodarka[39][40], prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego jednolitego rynku, niestabilność polityczna, brak demokracji i pluralizmu politycznego, brak wolnych mediów, ustrój zbliżony do autorytaryzmu, brak członkostwa w Radzie Europy, złe stosunki dwustronne UE-Białoruś, a nawet sankcje dyplomatyczne nałożone przez UE na dygnitarzy państwowych, Białoruś obecnie jest bardziej zainteresowana integracją w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw w tym szczególnie w ramach Państwa Związkowego Rosji i Białorusi, brak członkostwa w WTO, 150 miejsce we wskaźniku wolności gospodarczej[162].
Państwo postulujące ocieplenie stosunków: Polska[163], Litwa[164], Niemcy[165]; polski pomysł pozytywnie przyjęty przez Białoruś[166] i Unię Europejską[167][168].
KazachstanEdytuj
Argumenty zwolenników: część terytorium geograficznie leży na terenie Europy, członkostwo w ONZ, członkostwo w OBWE, członkostwo w WTO.
Argumenty przeciwników: słabe powiązania kulturowe z Europą, niska tożsamość europejska, słaba gospodarka[39][40], prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego jednolitego rynku, brak członkostwa w Radzie Europy, Kazachstan obecnie jest bardziej zainteresowany integracją w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw.
RosjaEdytuj
Ta sekcja od 2022-03 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji. |
Argumenty zwolenników: część terytorium geograficznie leży na terenie Europy, członkostwo w ONZ (ewentualne członkostwo umocniłoby pozycję Unii w Radzie Bezpieczeństwa), brak członkostwa w Radzie Europy, członkostwo w OBWE, duże poparcie społeczne integracji europejskiej[169], jako jedno z nielicznych państw świata posiada przywilej dwustronnych szczytów, w trakcie których omawiane są najważniejsze dwustronne kwestie, oraz zinstytucjonalizowanej formy współpracy: Stała Rada Partnerstwa Unia Europejska Rosja[170][171], Partnerstwo dla modernizacji[172], trzeci partner handlowy Unii.
Argumenty przeciwników: słabe powiązania kulturowe z Europą, niska tożsamość europejska, silne propagowanie eurazjatyzmu jako alternatywy dla jednoczącej się Europy i jako przeciwwaga dla państw europejskich skupionych w Unii, słaba gospodarka[39][40] – ukierunkowana na eksport surowców, prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego jednolitego rynku, silne zawirowania na giełdzie[173][174], 134 miejsce we wskaźniku wolności gospodarczej[175], oskarżana o próby łamania solidarności państw członkowskich (Gazociąg Północny, niechęć przyznania nowym państwom członkowskim – z 2004 i 2007 roku – przywilejów starej piętnastki), niestabilność demokracji, oskarżenia o łamanie praw człowieka i praw mniejszości narodowych (najjaskrawszy przykład rozwiązania tylko i wyłącznie siłowego – Czeczenia), konflikt wojskowy z Gruzją, konflikt wojskowy z Ukrainą (2022 r.) ze względu na ogromny obszar spodziewane są utrudnienia w uczestnictwie we wspólnej polityce rolnej i wspólnej polityce rybołówstwa, brak członkostwa w WTO, brak członkostwa w Radzie Europy[176], skupiona głównie na odbudowie swojej pozycji w dawnym ZSRR – czyli we Wspólnocie Niepodległych Państw. Komisja Europejska nie przewiduje poszerzenia o Rosję[177].
Państwa spoza Europy, które wyraziły chęć członkostwaEdytuj
Państwo | Rozpoczęcie negocjacji o stowarzyszeniu | Podpisanie stowarzyszenia | Wejście w życie stowarzyszenia | Strefa wolnego handlu[6] | PKB per capita według WFB w 2017 w USD[8] | Procent średniej UE[a] |
---|---|---|---|---|---|---|
Izrael | grudzień 1993[98][j] | 20 listopada 1995[179] | 1 czerwca 2000[179] | 2000[180][181] | 36 200 | 92,4% |
Republika Zielonego Przylądka | – | – | – Porozumienia AKP |
– | 6900 | 17,6% |
IzraelEdytuj
Argumenty zwolenników: kulturowe i społeczne powiązania z Europą (występowanie w europejskich rozgrywkach sportowych, Eurowizji), wysoki rozwój gospodarczy[39][40], członkostwo w ONZ, członkostwo w WTO, obserwator w Radzie Europy, kandydat do OECD, 46 miejsce we wskaźniku wolności gospodarczej[182].
Argumenty przeciwników: niespełnianie kryteriów kopenhaskich, nieprzestrzeganie prawa międzynarodowego oraz praw człowieka, konflikt izraelsko-palestyński, konflikty z pozostałymi sąsiadami, niestabilna sytuacja geopolityczna, położenie na kontynencie azjatyckim, silne wpływy fundamentalistów religijnych, w związku z wyjątkowo trudnymi warunkami uprawy rolnictwa (niesprzyjający, suchy klimat, jałowe gleby – pustynie) przewidywane duże trudności we wspólnej polityce rolnej.
Zwolennicy potencjalnego członkostwa: Beniamin Netanjahu, Szimon Peres, Awigdor Lieberman, Silwan Szalom, Silvio Berlusconi, Marco Pannella. Równie wielu przeciwników[kto?]. Badanie z lutego 2007: 75% Izraelczyków za wstąpieniem do UE[183]. Trwają prace nad zwiększeniem więzi UE-Izrael zawartych w umowie stowarzyszeniowej i Unii dla Śródziemnomorza[184] Główny zwolennik: Włochy. Państwo postulujące zaciśnięcie związków dwustronnych: Polska[185]. Komisja Europejska nie przewiduje poszerzenia o Izrael[177].
Republika Zielonego PrzylądkaEdytuj
Argumenty zwolenników: należy do Makaronezji, tak jak Wyspy Kanaryjskie i Azory, członkostwo w ONZ, WTO, przyjęcie Republiki Zielonego Przylądka do UE byłoby czynnikiem stabilizującym w Afryce.
Argumenty przeciwników: słaba gospodarka[39][40], prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego, jednolitego rynku, nieuczestniczenie w projekcie Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, trudności w zbudowaniu jedności i spójności gospodarczej ze względu znaczne oddalenie od Europy (wprawdzie RZP powołuje się na to, iż leży na tym samym archipelagu co Wyspy Kanaryjskie i Madera, ale trzeba zauważyć, że już teraz występują problemy z aplikacją prawa wspólnotowego i terytoria te korzystają ze specjalnego wsparcia dla terytoriów odległych od Europy[k]).
Prezydent Mário Soares w marcu 2005 roku ogłosił stanowisko, aby rozpocząć negocjacje w sprawie przyszłego potencjalnego członkostwa w UE[186].
Główny zwolennik: Portugalia.
Zobacz teżEdytuj
Unia Europejska | |
Ten artykuł jest częścią serii o: | |
| |
Portal Unia Europejska |
UwagiEdytuj
- ↑ a b c d e f g Średnia unijna (2017) = 39 200 USD.
- ↑ a b c d e f Porozumienie o Stabilizacji i Stowarzyszeniu.
- ↑ Według dodatkowego, rozszerzonego źródła wniosek został zgłoszony 28 kwietnia[9].
- ↑ a b c Zamknięte tymczasowo.
- ↑ Według IEMed. negocjacje rozpoczęły się w grudniu 1993 roku[98].
- ↑ a b brak unii celnej, EOG zakłada SWH i UG z pominięciem UC.
- ↑ Dane z 2009 roku.
- ↑ Dane z 2015 roku.
- ↑ Dane z 2015 roku.
- ↑ Według książki Israel and Europe: A Complex Relationship negocjacje rozpoczęły się 21 lutego 1994[178].
- ↑ Art. 299 TWE: Postanowienia niniejszego Traktatu stosują się do francuskich departamentów zamorskich, Azorów, Madery i Wysp Kanaryjskich. Jednakże biorąc pod uwagę strukturalną sytuację gospodarczą i społeczną francuskich departamentów zamorskich, Azorów, Madery i Wysp Kanaryjskich, pogorszoną ich oddaleniem, charakterem wyspiarskim, niewielkimi rozmiarami, trudną topografią i klimatem, ich zależnością gospodarczą od niewielkiej liczby produktów, podczas gdy trwałość i łączne występowanie tych czynników poważnie szkodzą ich rozwojowi, Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, przyjmuje specyficzne środki zmierzające w szczególności do określenia warunków stosowania niniejszego Traktatu do tych regionów, w tym wspólnych polityk. Rada, przyjmując środki określone w drugim akapicie, uwzględnia takie dziedziny, jak polityki celne i handlowe, polityka fiskalna, strefy wolnocłowe, polityki w dziedzinach rolnictwa i rybołówstwa, warunki zaopatrzenia w surowce i dobra konsumpcyjne pierwszej potrzeby, pomoc państwową i warunki dostępu do funduszy strukturalnych oraz programów horyzontalnych Wspólnoty. Rada przyjmuje środki określone w drugim akapicie, biorąc pod uwagę szczególne cechy charakterystyczne i ograniczenia regionów peryferyjnych, bez podważania integralności i spójności wspólnotowego porządku prawnego, w tym rynku wewnętrznego i wspólnych polityk.
PrzypisyEdytuj
- ↑ Rozszerzenie Unii Europejskiej (pol.). msz.gov.pl. [dostęp 2014-09-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-03)].
- ↑ 2009 – rok Bałkanów Zachodnich (pol. • ang. • niem. • duń. • hiszp. • niderl. • wł. • szw. • port.). europa.eu, 2008-11-05. [dostęp 2014-04-24].
- ↑ Juncker: do 2019 r. żaden nowy kraj nie będzie przyjęty do UE (pol.). tvp.info, 2014-05-21. [dostęp 2014-08-29].
- ↑ a b c Unia zdecydowała. Ukraina ze statusem państwa kandydata, wiadomosci.onet.pl [dostęp 2022-05-07] (pol.).
- ↑ Candidate countries (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2014-04-26].
- ↑ a b c d e List of non-EU countries (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2014-04-26].
- ↑ a b c d Customs unions (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2014-04-24].
- ↑ a b c d e f g Country Comparison :: GDP – per capita (PPP) (ang.). cia.gov. [dostęp 2018-06-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-24)].
- ↑ a b Political & Economic relations (ang.). eeas.europa.eu. [dostęp 2016-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-24)].
- ↑ a b c d Albania (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2016-02-22].
- ↑ Montenegro – EU Montenegro relations (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2016-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-11-16)].
- ↑ a b c Montenegro (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2016-02-22].
- ↑ a b c d Rozszerzenie (pol.). ec.europa.eu. [dostęp 2016-02-22].
- ↑ a b https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/negotiations-status-montenegro.pdf
- ↑ Montenegro (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2017-10-15].
- ↑ Chronology of bilateral relations (ang.). eeas.europa.eu. [dostęp 2016-02-23].
- ↑ a b c The former Yugoslav Republic of Macedonia (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2016-02-23].
- ↑ EU – Moldova Association Agreement (ang.). eeas.europa.eu. [dostęp 2015-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-26)].
- ↑ EU Relations with Moldova (ang.). eeas.europa.eu. [dostęp 2016-02-25].
- ↑ Full entry into force of the Association Agreement between the European Union and the Republic of Moldova (ang.). europa.eu, 2016-07-01. [dostęp 2016-07-01].
- ↑ Prezydent Mołdawii podpisała wniosek o przyjęcie do UE, www.rmf24.pl [dostęp 2022-05-07] (pol.).
- ↑ a b c d e Serbia (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2016-02-23].
- ↑ Serbia starts negotiations to join EU (ang.). b92.net, 2014-01-21. [dostęp 2016-02-23].
- ↑ SERBIA (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2018-03-22].
- ↑ Evaluation of the EU-TURKEY Customs Union – I- Introduction (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2016-02-22].
- ↑ a b c History (ang.). avrupa.info.tr. [dostęp 2016-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-12)].
- ↑ a b Turkey: Customs Unions and preferential arrangements (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2014-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-22)].
- ↑ Turkey (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2016-02-22].
- ↑ Turkey (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2018-03-22].
- ↑ EU-UKRAINE ASSOCIATION AGREEMENT: GUIDELINE FOR REFORMS – SECTION 1. FROM COMPLETIONS – OF NEGOTATIONS – TO ENACTMENT (ang.). kas.de. [dostęp 2016-02-25].
- ↑ a b c d Overview of political relations (ang.). eeas.europa.eu. [dostęp 2016-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-31)].
- ↑ [President...], Twitter [dostęp 2022-02-28] (ang.).
- ↑ The Stabilisation and Association Process.
- ↑ Merkel popiera wejście Albanii do UE – Puls Biznesu – pb.pl, pb.pl [dostęp 2017-11-25] (pol.).
- ↑ a b Magdalena Bryś , Chorwacja wspiera aspiracje państw Bałkanów Zachodnich w drodze do UE, www.euractiv.pl, 6 marca 2020 [dostęp 2020-03-07] (pol.).
- ↑ European Council aims at opening EU accession talks with Montenegro in June 2012 (ang.). gov.me, 2012-12-09. [dostęp 2014-04-24].
- ↑ Wizyta Minister Spraw Zagranicznych Macedonii, Pani Ilinki Mitrevej w Polsce (pol.). msz.gov.pl, 2006-04-06. [dostęp 2014-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-04-20)].
- ↑ POLSKA WSPIERA PRZYSTĄPIENIE MACEDONII DO UE I NATO (pol.). msz.gov.pl, 2007-05-09. [dostęp 2014-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-04)].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r [1]Międzynarodowy Fundusz Walutowy: 5. Report for Selected Countries and Subjects.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r [2]Bank Światowy Gross domestic product 2007.
- ↑ redirect, ec.europa.eu [dostęp 2017-11-25] .
- ↑ Mariusz Sulkowski: Premier Tusk wspiera akcesję Mołdawii (pol.). uniaeuropejska.org, 2011-01-30. [dostęp 2014-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-26)].
- ↑ Monika Paulina Żukowska: Polska pomoże Mołdowie w integracji z UE (pol.). psz.pl, 2008-07-12. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Szefowie dyplomacji Serbii i Niemiec o eurointegracji i Kosowie (pol.). psz.pl, 2008-09-05. [dostęp 2014-04-24].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Serbia ćwiczy i rozmawia z NATO (pol.). psz.pl, 2008-10-21. [dostęp 2014-04-24].
- ↑ Serbia – Economic profile.
- ↑ Łukasz Kobeszko: Serbia/ Możliwa dymisja rządu i przedterminowe wybory (pol.). psz.pl, 2008-03-08. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Serbia/ Belgrad pyta Brukselę o granice (pol.). psz.pl, 2008-03-07. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Ewelina Miklas: UE/ Unia przekonuje Serbię do wyboru europejskiej drogi (pol.). psz.pl, 2008-03-11. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Grecja popiera przyśpieszenie w relacjach Serbii i UE (pol.). psz.pl, 2008-09-12. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Serbia jak najszybciej kandydatem do UE (pol.). psz.pl, 2008-10-20. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Prezydenci Polski i Serbii o UE i Kosowie (pol.). psz.pl, 2008-11-13. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Węgry popierają euroaspiracje Serbii (pol.). psz.pl, 2008-10-21. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Hiszpania popiera starania Serbii o wejście do UE (pol.). rp.pl, 2009-03-09. [dostęp 2009-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-26)].
- ↑ Anna Jórasz: Holandia blokuje rozmowy UE-Serbia (pol.). psz.pl, 2008-09-15. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Sukces Belgradu. Droga do Unii dla Serbii jest otwarta. Cena – układ z Kosowem (pol.). wiadomosci.gazeta.pl, 2012-03-02. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Milena Gołda: Milena Gołda: Turcja w Unii Europejskiej – za i przeciw (pol.). psz.pl, 2004-12-03. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ a b Joanna Irzabek: Ankara nie wierzy Europie (pol.). polityka.pl, 2008-10-20. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ a b Top Swedish official backs Turkey for EU – Europe – International Herald Tribune (ang.). nytimes.com, Ivar Ekman. [dostęp 2014-04-26].
- ↑ Franciszek Gołembski – Stosunki z Turcją, Sprawy międzynarodowe, Rocznik (1995).
- ↑ Turkey – Economic profile.
- ↑ Turkey and the Alliance (ang.). nato.int. [dostęp 2014-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2000-01-22)].
- ↑ Radek Alf: Turcja: mimo wzrostu roli regionalnej, UE wciąż odległa (pol.). stosunkimiedzynarodowe.info, 2008-12-18. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Joanna Bocheńska: Sytuacja tureckich Kurdów a starania Turcji o członkostwo w Unii Europejskiej (pol.). stosunkimiedzynarodowe.info, 2008-12-17. [dostęp 2014-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-22)].
- ↑ W Walii o Cyprze (pol.). bbc.co.uk. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Sylwia Wysocka: Sarkozy: Turcja nie leży w Europie (pol.). news.money.pl, 2007-12-21. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Kataryna Götz: Kataryna Götz: Turcja w Unii Europejskiej a zderzenie cywilizacji (pol.). psz.pl, 2006-12-02. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Adam Szymański: Debata na temat członkostwa Turcji w Unii Europejskiej (pol.). pism.pl, 2005-01-06. [dostęp 2014-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-27)].
- ↑ Fernand Braudel Center, Binghamton University, „Turcja w Europie?” Komentarz nr 139, 15 czerwca 2004.
- ↑ Barroso: Turcja ma przed sobą długą drogę do UE (pol.). news.money.pl, 2008-04-10. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Elwira Wielańczyk: L.Kaczyński: Polska za przystąpieniem Turcji do UE (pol.). money.pl, 2007-01-23. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Adrian Prusik: Polska/ Wizyta prezydenta Kaczyńskiego w Turcji (pol.). psz.pl, 2007-01-07. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Tomasz Betka: Premier Tusk: Polska Prezydencja wesprze akcesję Turcji (pol.). uniaeuropejska.org, 2010-12-15. [dostęp 2014-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-27)].
- ↑ Austria zapowiada referendum w sprawie unijnej akcesji Turcji (pol.). euractiv.pl, 2008-08-26. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Anna Głąb: Juszczenko: Tylko NATO zagwarantuje nam suwerenność i integralność (pol.). psz.pl, 2008-09-05. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Anna Głąb: Demokratyczna koalicja na Ukrainie przestała istnieć (pol.). psz.pl, 2008-09-16. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Ukraine should not be an EU member: Dutch prime minister – DutchNews.nl.
- ↑ Conservative Policy Research and Analysis – The Heritage Foundation.
- ↑ http://www.euractiv.com/en/enlargement/eu-ukraine-start-operation-talks/article-162232.
- ↑ Aleksandra Kowalczuk: Ukraina-UE/ Kontynuacja współpracy na dotychczasowych warunkach (pol.). psz.pl, 2008-03-12. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Ukraina nie chce do Unii (pol.). rmf24.pl, 2010-10-06. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Tomasz Betka: Polski premier popiera europejskie aspiracje Kijowa (pol.). uniaeuropejska.org, 2011-04-15. [dostęp 2011-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-11)].
- ↑ Tusk przywiózł Ukrainie przesłanie (pol.). fakty.interia.pl, 2008-09-19. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Anna Głąb: Tusk: Pomożemy Ukrainie wstąpić do NATO (pol.). psz.pl, 2008-09-19. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Natalia Domaniewska: UE/ Bildt chce w przyszłości członkostwa Ukrainy w Unii (pol.). psz.pl, 2008-02-18. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Bartłomiej Cięszczyk: Austria poparła wejście Ukrainy do UE (pol.). psz.pl, 2008-07-09. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Portugal supports Ukraine’s accession bid to NATO, EU (ang.). english.people.com.cn, 2008-06-24. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ a b c d Bosnia and Herzegovina (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2016-02-22].
- ↑ Wspólny komunikat prasowy: pierwsze posiedzenie Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia UE-Bośnia i Hercegowina (pol.). consilium.europa.eu, 2015-12-11. [dostęp 2016-02-23].
- ↑ Political & economic relations (ang.). eeas.europa.eu. [dostęp 2016-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-16)].
- ↑ EU forges closer ties with Ukraine, Georgia and Moldova (ang.). eeas.europa.eu. [dostęp 2014-06-27].
- ↑ EU-Georgia Association Agreement fully enters into force (ang.). europa.eu, 2016-07-01. [dostęp 2016-07-01].
- ↑ Gruzja złożyła oficjalny wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej, www.gazetaprawna.pl, 3 marca 2022 [dostęp 2022-05-07] (pol.).
- ↑ EU starts the Stabilisation and Association Agreement negotiations with Kosovo (ang.). europa.eu, 2013-10-28. [dostęp 2016-02-23].
- ↑ Stabilisation and Association Agreement between the European Union and Kosovo signed (ang.). europa.eu, 2015-10-27. [dostęp 2016-02-23].
- ↑ Kosovo (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2016-04-13].
- ↑ Morocco’s 1995 association agreement with the European Union. W: John Damis: The Journal of North African Studies. Wyd. 4. T. 3. tandfonline.com, 1998, s. 91–112. DOI: 10.1080/13629389808718345. (ang.)
- ↑ a b The Euro-Mediterranean Association Agreements (ang.). iemed.org. [dostęp 2016-03-10].
- ↑ a b Agreement (ang.). consilium.europa.eu. [dostęp 2015-03-09].
- ↑ W. Europe Bloc Bars Morocco as a Member (ang.). pqasb.pqarchiver.com. [dostęp 2015-02-27].
- ↑ Jan Hagemejer, Marie Rau, Hakim Ben Hammouda, Selami Xhepa, Michael Ferrantino, Hitomi Lisaka, Nora Dihel, Sara Wong: EU-Morocco FTA (ang.). gtap.agecon.purdue.edu, 2004-08-13. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Emilia Brzdąkiewicz: UE/ Bośnia i Hercegowina potwierdza proeuropejskie dążenia (pol.). psz.pl, 2008-03-05. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Emilia Brzdąkiewicz: Unia Europejska poważnie zaniepokojona sytuacją w Bośni (pol.). psz.pl, 2008-10-23. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Bośnia i Hercegowina wciąż daleko od UE (pol.). psz.pl, 2008-10-15. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Bośnia i Hercegowina/ Premier Republiki Serbskiej grozi secesją (pol.). psz.pl, 2008-03-02. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Bośnia: nacjonaliści zdominowali wybory (pol.). euractiv.pl, 2008-10-07. [dostęp 2014-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-25)].
- ↑ 'Boys will be boys’ (ang.). news.bbc.co.uk, 2002-06-14. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Bosnia and Herzegovina – Economic profile.
- ↑ Conservative Policy Research and Analysis – The Heritage Foundation.
- ↑ Łukasz Kobeszko: UE przejmuje główną rolę w Bośni (pol.). psz.pl, 2008-11-21. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Polska popiera euroatlantyckie aspiracje Bośni i Hercegowiny (pol.). premier.gov.pl, 2007-12-18. [dostęp 2014-04-26].
- ↑ Anna Głąb: Gruzja/ Większość poparła ideę integracji z NATO (pol.). psz.pl, 2008-01-11. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Ranking IEF 2009.
- ↑ European Neighbourhood Policy – EUROPEAN UNION-GEORGIA ACTION Plan (ang.). delgeo.ec.europa.eu. [dostęp 2014-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-11-20)].
- ↑ Kosovo – Economic profile.
- ↑ Niepodległość Kosowa wspierana przez regionalną mafię? (pol.). wiadomosci.wp.pl, 2008-02-24. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Albańczycy wycinali organy serbskim więźniom? (pol.). wprost.pl, 2008-04-11. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Knut Vollebaek: ADDRESS ON MINORITY RIGHTS IN KOSOVO (ang.). osce.org, 2008-09-11. [dostęp 2014-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-07-29)].
- ↑ DESTROYED AND DESECRATED CHRISTIAN ORTHODOX SHRINES IN KOSOVO AND METOHIJA (ang.). balkanpeace.org. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Kompromis Belgradu i Brukseli w sprawie misji EULEX (pol.). psz.pl, 2008-11-07. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Kosovo under UNSCR 1244.
- ↑ Roman Gutkowski: Jedno oko na Maroko, a drugie na Unię (pol.). euractiv.pl, 2010-07-21. [dostęp 2014-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-26)].
- ↑ W. Europe Bloc Bars Morocco as a Member (ang.). pqasb.pqarchiver.com, 1987-07-21. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Morocco, EU to present document on closer ties (ang.). eubusiness.com, 2008-09-17. [dostęp 2014-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-18)].
- ↑ Christa Markwalder: Öffentliche Veranstaltung: Etats Généraux Européens am 10. Mai in Bern (niem.). europa.ch. [dostęp 2014-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-26)].
- ↑ Kinga Szyszka: PE ocenił postępy Islandii na drodze do członkostwa w UE (pol.). uniaeuropejska.org, 2011-03-24. [dostęp 2014-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-27)].
- ↑ Islandia: Koalicja zajmie się sprawą przyłączenia do UE (pol.). money.pl, 2007-05-23. [dostęp 2014-04-24].
- ↑ Iceland and the European Union – Prime Minister Ásgrímsson as good as alone in his predictions (ang.). eunews.blogspot.com, 2006-02-14. [dostęp 2014-04-24].
- ↑ Iceland Mulls EU Membership (ang.). dw.de, 2007-05-24. [dostęp 2014-04-24].
- ↑ Islandia rozpoczęła starania o akcesję do UE (pol.). tvn24.pl, 2009-05-25. [dostęp 2014-04-24].
- ↑ European Neighbourhood Policy and Enlargement Negotiations - Iceland (ang.).
- ↑ Przemysław Osóbka: Lichtenstein, czyli wielki książę w małym państwie (pol.). paneuropa.l.pl. [dostęp 2014-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-05-18)].
- ↑ Współpraca w obszarze Schengen (pol.). amb-norwegia.pl. [dostęp 2014-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-10-30)].
- ↑ Przykładowa Umowa: UMOWA między Unią Europejską a Królestwem Norwegii w sprawie procedur bezpieczeństwa przy wymianie informacji niejawnych.
- ↑ Polityka europejska Norwegii.
- ↑ Conservative Policy Research and Analysis – The Heritage Foundation.
- ↑ Unia Europejska – Norwegia a UE (pol.). psz.pl. [dostęp 2014-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-26)].
- ↑ Jacek Pawlicki: Norwegia: w stronę Unii? (pol.). wyborcza.pl, 2003-01-14. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Barbara Liwo: 72% NORWEGÓW PRZECIWKO CZŁONKOSTWU W UE (pol.). mojanorwegia.pl, 2010-11-31. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Conservative Policy Research and Analysis – The Heritage Foundation.
- ↑ Szwajcaria, czyli jak być w Unii, nie będąc jej członkiem.
- ↑ SZWAJCARIA I EUROPA – STARE (DOBRE?) MAŁŻEŃSTWO (pol.). cafebabel.pl, 2007-07-31. [dostęp 2014-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-27)].
- ↑ a b EU launches negotiations on Association Agreements with Armenia, Azerbaijan and Georgia. europa.eu, 2010-07-15. [dostęp 2015-03-10].
- ↑ Artur Kacprzak: UE: Spotkanie Prezydenta Armenii z unijnymi urzędnikami (pol.). eastbook.eu, 2012-03-08. [dostęp 2014-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-19)].
- ↑ „elity Armenii dość jasno stawiają je jako swój strategiczny cel. I choć jest to cel bardzo odległy, wszelkie wprowadzone reformy oceniane i interpretowane są wedle tego właśnie kryterium”.
- ↑ Conservative Policy Research and Analysis – The Heritage Foundation.
- ↑ Daria Suwała: Armenia może stracić prawo głosu w Zgromadzeniu Parlamentarnym RE (pol.). psz.pl, 2008-12-19. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Ministry of Foreign Affairs of The Republic of Armenia Official Site.
- ↑ FindArticles.com | CBSi, findarticles.com [dostęp 2017-11-25] .
- ↑ ARMINFO – independent armenian news agency.
- ↑ Lin Li: Armenia not to join NATO, EU: president (ang.). news.xinhuanet.com, 2006-04-24. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Wspólna Konferencja Prasowa Prezydentów Azerbejdżanu i Polski 30 marca, 2007.
- ↑ a b c Official start of negotiations with the European Union (ang. • wł.). esteri.sm, 2015-03-18. [dostęp 2016-03-10].
- ↑ Andorra: Customs Unions and preferential arrangements (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ 1.3.Obszar Unii Celnej (pol.). mf.gov.pl. [dostęp 2014-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-08)].
- ↑ San Marino: Customs Unions and preferential arrangements (ang.). ec.europa.eu. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH (pol.). europarl.europa.eu, 2004-04-15. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ UMOWA O WSPÓŁPRACY między Wspólnotą Europejską a Księstwem Andory.
- ↑ Łukasz Kobeszko: UE zniesie część sankcji wobec Białorusi? (pol.). psz.pl, 2008-09-06. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Łukaszenko potwierdza chęć poprawy relacji z UE (pol.). psz.pl, 2008-12-11. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Mińsk i Komisja Europejska podpisały ramowe porozumienie o współpracy (pol.). psz.pl, 2008-12-19. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Conservative Policy Research and Analysis – The Heritage Foundation.
- ↑ Monika Paulina Żukowska: Polska uważa Białoruś za „europejskiego sąsiada” (pol.). psz.pl, 2008-09-12. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Litwa chce pomóc Białorusi iść europejską drogą (pol.). psz.pl, 2008-09-18. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Zachód nie zamyka drzwi przed Białorusią (pol.). psz.pl, 2008-10-01. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Mińsk dostrzega zmianę tonu Brukseli (pol.). psz.pl, 2008-09-16. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Unijna dyplomacja jest gotowa znieść sankcje wobec Białorusi (pol.). psz.pl, 2008-09-16. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Białoruski minister zaproszony na szczyt unijnej dyplomacji (pol.). psz.pl, 2008-04-10. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Olga Słowik: ...Rosjanie chcą do... Unii Europejskiej? (pol.). uniaeuropejska.org, 2011-01-25. [dostęp 2014-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-26)].
- ↑ EU-Russia Permanent Partnership Council (Foreign Affairs).
- ↑ Tamara Barriga: Stała Rada Współpracy UE-Rosja (pol.). uniaeuropejska.org, 2011-06-12. [dostęp 2011-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-29)].
- ↑ Justyna Skrzeczyńska: Zakończył się 27. szczyt UE-Rosja (pol.). uniaeuropejska.org, 2011-06-12. [dostęp 2011-06-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-29)].
- ↑ Anna Głąb: Na rosyjskich giełdach wstrzymano obrót (pol.). psz.pl, 2008-09-17. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Anna Głąb: Rynek rosyjski poszybował w górę – notowania ponownie wstrzymano (pol.). psz.pl, 2008-09-19. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ Conservative Policy Research and Analysis – The Heritage Foundation.
- ↑ Rosja może opuścić Radę Europy (pol.). rp.pl, 2008-09-15. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ a b UE nie przewiduje poszerzenia o Rosję i Izrael.
- ↑ Tovias. W: Klaus Boehnke: Israel and Europe: A Complex Relationship. Springer Science & Business Media, 2012-12-06, s. 43. ISBN 3-322-81262-6, ISBN 978-3-322-81262-9. [dostęp 2016-03-10]. (ang.)
- ↑ a b Agreements (ang.). eeas.europa.eu. [dostęp 2016-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- ↑ Israel-EU Trade Agreement-November 1995 (ang.). mfa.gov.il, 1995-11-20. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ FISZKA INFORMACYJNA – STOSUNKI ZEWNĘTRZNE – Polityka handlowa WE wobec krajów basenu Morza Śródziemnego (pol.). rcie.lodz.pl, 2004-02-26. [dostęp 2014-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-05-10)].
- ↑ Conservative Policy Research and Analysis – The Heritage Foundation.
- ↑ Ronny Sofer: Poll: 75 percent of Israelis want to be in EU (ang.). Jedi’ot Acharonot, 2007-02-22. [dostęp 2014-04-25].
- ↑ EU agrees to boost ties with Israel.
- ↑ Warszawa: Polska rzecznikiem Izraela w UE? Debata, Prawica.net, 13 maja 2008 [dostęp 2014-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2014-04-27] (pol.).
- ↑ Petition urging EU membership for Cape Verde launched in Portugal (ang.). eubusiness.com, 2005-03-17. [dostęp 2014-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-06-23)].