Państwowe Grono Konserwatorów Zabytków

Państwowe Grono Konserwatorów Zabytków (PGKZ), także Państwowe Grono Konserwatorów Zabytków Prehistorycznych[1], Państwowe Grono Konserwatorów Zabytków Przedhistorycznych (PGKZP)[2], Państwowe Grono Konserwatorów Zabytków Archeologicznych (PGKZA)[3] – stowarzyszenie służby konserwatorskiej w okresie II RP stworzone w 1919 r. Była to pierwsza, aczkolwiek półformalna, polska organizacja mającą na celu ochronę zabytków archeologicznych. Organizacja składała się głównie z ekspertów zatrudnionych w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Organizacja jest uznana za znaczącą w historii polskiej służby konserwatorskiej. Została zastąpiona oficjalnym Państwowym Muzeum Archeologicznym w 1928 r.[3]

Pierwszym przewodniczącym PGKZ był Erazm Majewski, a od 1921 r. drugim był Józef Kostrzewski. Do organizacji należeli też lub z nią współpracowali Włodzimierz Antoniewicz, Roman Jakimowicz, Stefan Krukowski, Zygmunt Zakrzewski, Józef Żurowski, Michał Drewko, Leon Kozłowski, Bohdan Janusz, Ludwik Sawicki[3] oraz jego żona, Irena Sawicka[4].

Projekt organizacji powstał w Polskiej Akademii Umiejętności w 1919 r., jednak uległ opóźnieniu w związku z trwającą wojną polsko-radziecką. W pierwszych latach jej działalność była stosunkowo ograniczona z powodu braku środków finansowych a nawet pomieszczeń[3]. Istniały też trudności formalne, związane z długoletnim brakiem osobowości prawnej; jak pisze Karczewski, we wczesnych latach 20. XX w. „zaistniał paradoks, w którym Polska posiadała zarówno służbę konserwatorską dla archeologii oraz odpowiednie centralne muzeum, finansowała je, ale nie potrafiła sformalizować ich istnienia”. W latach późniejszych PGKZ de facto upadło z powodu podziałów wśród członków i braku poparcia ze strony politycznej; wydana w 1928 roku ustawa o ochronie zabytków[5] zniosła nie w pełni formalne struktury PGKZ, przekazując jego prerogatywy do powstałej tym czasie naczelnej instytucji naukowo-badawczej do spraw archeologicznych, tj. Państwowego Muzeum Archeologicznego[3].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Katarzyna Ryszewska, Działalność Państwowego Grona Konserwatorów Zabytków Prehistorycznych (1920–1928) na terenie województwa kieleckiego, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 65 (1), 2020, s. 47–68, DOI10.4467/0023589XKHNT.20.003.11619 [dostęp 2021-05-11].
  2. Maria Magdalena Blombergowa, Państwowe grono konserwatorów zabytków przedhistorycznych: ważny etap starań o opiekę nad zabytkami archeologicznymi, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki”, 1(46) (24), 2015, s. 45–84, ISSN 1509-0957 [dostęp 2021-05-11] (pol.).
  3. a b c d e Marcin Karczewski, Państwowe Grono Konserwatorów Zabytków Archeologicznych i Państwowe Muzeum Archeologiczne i ich rola w ochronie zabytków archeologicznych, „Seminare. Poszukiwania naukowe”, 36 (4), 2015, s. 183–197, ISSN 1232-8766 [dostęp 2021-05-08] (pol.).
  4. Irena Sawicka (Scheur-Sawicka) [online], www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2020-07-05] (pol.).
  5. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r. o opiece nad zabytkami. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2021-05-08].