Państwowy Urząd Repatriacyjny
Państwowy Urząd Repatriacyjny (PUR) – został powołany na mocy dekretu PKWN z 7 października 1944. Jego zadaniem była początkowo organizacja „repatriacji” (jak ówcześnie nazywano depatriację, czyli przymusowe wysiedlenie ludności z rodzinnych stron) ludności na pojałtańskim (zob. konferencja jałtańska) terytorium Polski (następnie zakres zadań został poszerzony).
| Państwo | |
|---|---|
| Data utworzenia |
7 października 1944 |
| Data likwidacji |
22 marca 1951 |
| dyrektor Zarządu Centralnego PUR |
Podporządkowano go prezydium PKWN. Po powołaniu Władysława Wolskiego na stanowisko wiceministra administracji publicznej dyrektorem Zarządu Centralnego PUR mianowany został w kwietniu 1945 Michał Sapieha, a po jego ustąpieniu w 1948 Mścisław Olechnowicz, który już wcześniej zarządzał aparatem organizacyjnym urzędu. W wyniku reorganizacji dokonywanych w ciągu 1945 rola PUR-u uległa zmianie, gdyż dekret z 7 maja 1945 rozszerzył zakres działania PUR o migracje wewnątrz terytorium państwa, nakazując jego kierownictwu organizowanie „powrotu wysiedlonych przez niemieckiego okupanta do poprzednich miejsc zamieszkania” oraz „przesiedlenia na tereny odzyskane ludności z innych okręgów państwa polskiego” jednocześnie podporządkowując go Ministerstwu Administracji Publicznej.
Trudności związane z ogromnymi rozmiarami migracji powojennych, a zwłaszcza niska efektywność mechanizmu transferów ludności skłoniły władze do powołania nowego urzędu, tzw. „Generalnego Pełnomocnika Rządu do spraw Repatriacji”.
W efekcie utworzenia urzędu „Generalnego Pełnomocnika Rządu do spraw Repatriacji” znaczenie PUR-u zostało ponownie znacznie pomniejszone – odtąd zajmował się on tylko organizowaniem transportu osób przesiedlonych i roztaczaniem nad nimi opieki na terytorium kraju (w nowych granicach), natomiast wszelkie inne pola aktywnej działalności w sferze przemieszczeń ludności leżały w kompetencji Generalnego Pełnomocnika.
Na ziemiach wchodzących w skład pojałtańskiej Polski PUR tworzył oddziały wojewódzkie obejmujące swym zasięgiem działania województwo, na pozyskanych wyrokami konferencji poczdamskiej ziemiach zachodnich i północnych – oddziały okręgowe, obejmujące po kilkanaście powiatów, z tym jednak, iż część tych terenów wyłączono spod zarządu oddziałów okręgowych i powierzono bezpośrednio oddziałom wojewódzkim w Białymstoku, Katowicach i Poznaniu. Hierarchiczna struktura urzędu była rozbudowana o kolejny dolny szczebel systemu organizacyjnego PUR: stanowiły go oddziały powiatowe.
Podstawową rolę w realizacji przesiedleń ludności odgrywały purowskie punkty etapowe. Istniały cztery rodzaje takich punktów:
- punkty wlotowe usytuowane przy nowej granicy wschodniej, których zadaniem było przejęcie przybywających i udzielenie im koniecznego wsparcia materialnego i finansowego oraz niezbędnej pomocy żywnościowej, m.in. Specjalny Punkt Etapowy Zachodni w Dziedzicach, jeden z trzech największych w nowej Polsce tzw. „punktów repatriacyjnych”, przez który przewinęło się około 500 tys. ludzi (z ogólnej liczby 1,3 mln przesiedleńców)[1].
- punkty przelotowe, rozstawione wzdłuż magistrali kolejowych, wyspecjalizowane przede wszystkim w dostarczaniu przesiedleńcom transportów żywności i utrzymywaniu sprawnego kierowania transportów do punktów docelowych
- punkty przeładunkowe, wyspecjalizowane w przeładunku transportów z taboru szerokotorowego na system kolei normalnotorowej.
- punkty docelowe, w których transporty migrantów miały być rozładowywane, a przesiedleńcy mieli zostać skierowani do przeznaczonych im czy też obranych przez nich miejsc osiedlenia.
Według stanu na 31 sierpnia 1945 PUR dysponował 259 punktami etapowymi wszystkich rodzajów o łącznej pojemności 141 221 osób.
Uchwałą Rady Ministrów z 22 marca 1951 Państwowy Urząd Repatriacyjny został zniesiony[2].
12 kwietnia 2023 na dawnej siedzibie Zarządu Centralnego PUR-u przy ul. Piotrkowskiej 29 w Łodzi została odsłonięta tablica pamiątkowa. Odsłonięcia dokonała JM Rektor Uniwersytetu Łódzkiego prof. Elżbieta Żądzińska. Inicjatorem umieszczenia tablicy był zaś dr Wojciech Marciniak – kierownik Archiwum Sybiraków Uniwersytetu Łódzkiego. Inskrypcja informuje o siedzibie Zarządu Centralnego PUR-u oraz o tym, że pracownicy PUR na terenie całego kraju nieśli pomoc przesiedleńcom (np. z ziem wschodnich II Rzeczypospolitej), repatriantom (z głębi ZSRR – głównie Sybirakom, z Niemiec i z innych państw), reemigrantom (np. z Francji) oraz osadnikom. Ponadto na tablicy znalazła się informacja, że pracownicy PUR-u uczestniczyli w zagospodarowywaniu zachodnich i północnych ziem powojennej Polski.
Przypisy
edytuj- ↑ Serwis Urzędu Miasta Czechowice-Dziedzice. [dostęp 2010-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-11)].
- ↑ M.P. z 1951 r. nr 27, poz. 335.
Bibliografia
edytuj- Przesiedlenie ludności polskiej z Kresów Wschodnich do Polski 1944–1947. Wybór dokumentów, Wybór, opracowanie i redakcja dokumentów: Stanisław Ciesielski; Wstęp: Włodzimierz Borodziej, Stanisław Ciesielski, Jerzy Kochanowski Dokumenty zebrali: Włodzimierz Borodziej, Ingo Eser, Stanisław Jankowiak, Jerzy Kochanowski, Claudia Kraft, Witold Stankowski, Katrin Steffen; Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2000
Linki zewnętrzne
edytuj- Wyszukiwarka osób w zasobie Państwowego Urzędu Repatriacyjnego na stronie Śląskiego Towarzystwa Genealogicznego