Pacanów
Pacanów – miasto w południowej Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim, w gminie Pacanów[2]; stanowi ośrodek usługowy dla rolnictwa.
| ||||
| ||||
 Bazylika Mniejsza św. Marcina, Pacanów, ul. Kościelna | ||||
| ||||
| Państwo |  Polska
| |||
| Województwo |  świętokrzyskie
| |||
| Powiat | buski | |||
| Gmina | Pacanów | |||
| Prawa miejskie | 1265-1869; 2019 | |||
| Burmistrz | Wiesław Skop | |||
| Powierzchnia | 7,13 km² | |||
| Populacja (2019) • liczba ludności • gęstość |
1117[1] 157 os./km² | |||
| Strefa numeracyjna | (+48) 41 | |||
| Kod pocztowy | 28-133 | |||
| Tablice rejestracyjne | TBU | |||
Położenie na mapie gminy Pacanów   Pacanów | ||||
Położenie na mapie Polski  Pacanów | ||||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  Pacanów | ||||
Położenie na mapie powiatu buskiego  Pacanów | ||||
 50°24′12″N 21°02′18″E/50,403333 21,038333
| ||||
| SIMC | 0258715 | |||
Urząd miejski ul. Rynek 1528-133 Pacanów | ||||
| Strona internetowa | ||||
Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1265 roku[3], położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wiślickim w województwie sandomierskim[4]. Prawa miejskie w latach 1265–1869 oraz ponownie od 1 stycznia 2019[5][6].
Sławę zawdzięcza postaci Koziołka Matołka z utworów Kornela Makuszyńskiego i Mariana Walentynowicza. Jednak już znacznie wcześniej żartowano sobie z rzekomego podkuwania pacanowskich kóz[potrzebny przypis]. Nawiązanie do tego znajduje się m.in. w "Dziennikach" Stefana Żeromskiego, gdzie pod datą 9 marca 1889 roku przyszły pisarz zanotował: "Wczoraj byłem, Boże odpuść, w Pacanowie. Sławne to miasto leży o dwie wiorsty od Oleśnicy". Od 2003 roku odbywa się tu ogólnopolski „Festiwal Kultury Dziecięcej”[7].
Części miastaEdytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0258721 | Barbara | część miasta |
| 0258738 | Ożarówka | część miasta |
| 0258744 | Poduchowny | część miasta |
| 0258750 | Radziwiłówka | część miasta |
HistoriaEdytuj
Pacanów (prawa miejskie od 1265 do 1869) leży na skrzyżowaniu dróg łączących Kielce z Tarnowem oraz dawnego szlaku książęcego – królewskiego łączącego Kraków z Sandomierzem. Jan Długosz podaje, że założycielem Pacanowa był Seminarius. Na jego prośbę ówczesny biskup krakowski Maurus w latach 1109–1118 poświęcił świątynię w Pacanowie i uposażył ją dziesięcinami. Erygował w Pacanowie pierwszą „wiejską” parafię, niezwiązaną z podlegającą księciu kasztelanią.
W okresie Królestwa Polskiego należał do powiatu stopnickiego w guberni kieleckiej. 1 stycznia?/13 stycznia 1870 do gminy Pacanów przyłączono pozbawiony praw miejskich i przekształcony w osadę miejską Pacanów[9].
W 1914 w czasie I Wojny Światowej przez miejscowość przechodziły wojska Józefa Piłsudskiego które wycofały się z Kielc podczas ofensywy rosyjskiej.
W czasie kampanii wrześniowej pod Pacanowem walki stoczył 73 Pułk Piechoty z 23 Dywizji Piechoty z oddziałem wydzielonym z 5 Dywizji Pancernej. Polegli żołnierze zostali pochowani na cmentarzu parafialnym.
W 1944 armia radziecka w czasie operacji Bagration dotarła do Pacanowa. W czasie tworzenia przyczółka baranowsko-sandomierskiego w okolicy miejscowości doszło do walk. Po niemieckim ostrzale artyleryjskim, 17 sierpnia spalił się kościół w Pacanowie. Decyzją radzieckich władz wojskowych 10 września mieszkańcy zostali ewakuowani ponieważ rejon Pacanowa stał się terenem przyfrontowym. Ludność wróciła do miasteczka po 12 stycznia 1945, po radzieckiej ofensywie prowadzonej w ramach operacji operacji wiślańsko-odrzańskiej w której wyzwolono spod okupacji niemieckiej tereny aż po Odrę[10].
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.
Konsultacje lokalne w sprawie nadania statusu miasta (2018)Edytuj
9 lutego 2018, podczas sesji Rady Gminy Pacanów, radni podjęli uchwałę w której upoważnili wójta do rozpoczęcia starań o odzyskanie praw miejskich. Rada Gminy Pacanów przyjęła 23 marca 2018 uchwałę (w formie apelu) w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich. Apel ten zakłada pominięcie wszystkich obowiązujących w tym względzie procedur w celu „upamiętnienia bohaterskiej walki polskich powstańców, zadośćuczynienie dotychczas wyrządzonym krzywdom oraz uczczenia 100 rocznicy odzyskania przez państwo polskie niepodległości i 155 rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego”[11]. Apel trafił do MSWiA, w związku z czym minister podjął decyzję o wszczęciu procedury odnośnie nadania statusu miasta Pacanowowi, występując do Rady Gminy o przedstawienie opinii poprzedzonej przeprowadzeniem konsultacji z mieszkańcami[12]. Konsultacje zostały ogłoszone na od 8 do 25 marca 2018[13]; termin ten przedłużono później do 8 kwietnia 2018[14]. Wyniki prezentują się następująco, przy frekwencji 34,2% (zagłosowało 2167 osób spośród 6339 uprawnionych): za 85,9% (1861 osób), przeciw 5,2% (112 osób); wstrzymało się 8,9% (194 osoby)[15]. 1 stycznia 2019 status miasta został przywrócony[5].
ZabytkiEdytuj
- Kościół św. Marcina, wybudowany w II poł. XIII wieku, po zniszczeniu przebudowany (II poł. XVII wieku, rozbudowany w 1768; odbudowany po pożarze w 1906 r.) z renesansową kaplicą (1633). Od 1615 miejsce kultu Pana Jezusa Konającego. W zrębie dzisiejszego kościoła zachowane są fragmenty murów kościoła wczesnogotyckiego. Od strony południowej znajduje się późnorenesansowa kaplica Pana Jezusa z barokowym ołtarzem. Kościół jest Sanktuarium Jezusa Konającego. 14 listopada 2008 r. papież Benedykt XVI nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej. To czwarta bazylika mniejsza w diecezji kieleckiej – po kieleckiej katedrze oraz świątyniach w Miechowie i Wiślicy. Decyzję tę ogłosił 14 września 2009 r. prymas Polski kard. Józef Glemp podczas Mszy św. w odpust Podwyższenia Krzyża Świętego. Kustoszem sanktuarium i zarazem proboszczem parafii Pacanów jest ks. Leszek Domagała. Kościół jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: 781 z 8.02.1958 oraz 147 z 23.06.1967)[16].
- Cmentarz parafialny (nr rej.: A.63 z 23.06.1992)[16].
InfrastrukturaEdytuj
Opieka medycznaEdytuj
- Ośrodek Zdrowia w Pacanowie.
Kultura, sport, turystykaEdytuj
Funkcjonują: Europejskie Centrum Bajki im. Koziołka Matołka i biblioteka publiczna. Od 35 lat istnieje zespół folklorystyczny „Pacanowianie”. Z inicjatywy samorządu ukazuje się miesięcznik „Z życia gminy”. Istnieje Szkoła Podstawowa/Gimnazjum im. Kornela Makuszyńskiego oraz Gimnazjum im. Michała Janasa. Pacanów może się poszczycić również profesjonalnym torem umożliwiającym organizację wyścigów modeli sterowanych RC.
W mieście, od 1987 roku, działa klub piłki nożnej, Zorza Tempo Pacanów, grający w A klasie.
Osoby związane z PacanowemEdytuj
- Koziołek Matołek - Postać z opowiadania Kornela Makuszyńskiego
- Marek Dziekan – kierownik Katedry Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki Uniwersytetu Łódzkiego, pracownik Katedry Arabistyki i Islamistyki Uniwersytetu Warszawskiego
- Zygmunt Hortmanowicz – lekarz i polityk
- Stanisław Pytko – specjalista tribolog, profesor zwyczajny, dr habilitowany, inżynier
- Jan Woś – były piłkarz, występujący głównie w Odrze Wodzisław, obecnie trener
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2019 r.
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 155.
- ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapy, plany, Warszawa 1993, k. 4.
- ↑ a b Dz.U. z 2018 r. poz. 2478 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2018 r. w sprawie nadania statusu miasta niektórym miejscowościom w województwie świętokrzyskim oraz ustalenia ich granic.
- ↑ 10 nowych miast w Polsce od 2019 roku.
- ↑ Europejskie Centrum Bajki. stolica-bajek.pl. [dostęp 2015-10-12].
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Postanowienie z 7 (19) listopada 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 425).
- ↑ Hanna Lawera, Artur Bata, Jarosław Banasik, Powiat buski. Panorama powiatów – województwo świętokrzyskie. Krosno 2000, s. 61.
- ↑ Uchwała Nr LI/270/18 Rady Gminy Pacanów z dnia 23 marca 2018 roku przyjmująca „Apel Rady Gminy Pacanów w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich”.
- ↑ Odpowiedź na interpelację nr 21420 w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich.
- ↑ Obwieszczenie Wójta Gminy Pacanów.
- ↑ Obwieszczenie WÓJTA GMINY PACANÓW z dnia 23 marca 2018 r.
- ↑ Zestawienie wyników z przeprowadzonych konsultacji w sprawie nadania statusu miasta miejscowości Pacanów.
- ↑ a b Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie. 2018-09-30. s. 3. [dostęp 2015-10-12].
Linki zewnętrzneEdytuj
- Wirtualny Sztetl – Pacanów
- Pacanów (2) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. VII: Netrebka – Perepiat. Warszawa 1886.