Pacanów

miasto w województwie świętokrzyskim
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Pacanów – miasto w południowej Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim, w gminie Pacanów[2]; siedziba tejże gminy. Stanowi ważny ośrodek usługowy dla rolnictwa. Leży przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 73 (Wiśniówka – Jasło) i drogi krajowej nr 79 (Warszawa – Bytom).

Pacanów
— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Ilustracja
Bazylika Mniejsza św. Marcina, Pacanów, ul. Kościelna
Herb
Herb
Państwo  Polska
Województwo  świętokrzyskie
Powiat buski
Gmina Pacanów
Prawa miejskie 1265-1869; 2019
Burmistrz Wiesław Skop
Powierzchnia 7,13 km²
Populacja (2019)
• liczba ludności
• gęstość
1117[1]
157 os./km²
Strefa numeracyjna (+48) 41
Kod pocztowy 28-133
Tablice rejestracyjne TBU
Położenie na mapie gminy Pacanów
Mapa konturowa gminy Pacanów, u góry znajduje się punkt z opisem „Pacanów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Pacanów”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Pacanów”
Położenie na mapie powiatu buskiego
Mapa konturowa powiatu buskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Pacanów”
Ziemia50°24′12″N 21°02′18″E/50,403333 21,038333
SIMC 0258715
Urząd miejski
ul. Rynek 15
28-133 Pacanów
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Koziołek Matołek – symbol Pacanowa
Pomnik Koziołka Matołka na pacanowskim rynku
Kwietny pomnik
Inna wersja pomnika
Z Koziołkiem wszyscy się liczą
Jadłodajnie, sklepy, rzeźnie popierają Koziołka
Koziołek popiera handel i ochronę przyrody
Koziołek jest wszędzie
Pomnik upamiętniający partyzantów Batalionów Chłopskich poległych w bitwie pod Słupią Pacanowską powstały z inicjatywy mieszkańców Pacanowa i Słupi.

Pod względem historycznym Pacanów leży w ziemi sandomierskiej, stanowiącej część Małopolski[3]. Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1265 roku[4], położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wiślickim w województwie sandomierskim[5]. Prawa miejskie w latach 1265–1869 oraz ponownie od 1 stycznia 2019[6][7].

Sławę zawdzięcza postaci Koziołka Matołka z utworów Kornela Makuszyńskiego i Mariana Walentynowicza. Jednak już znacznie wcześniej żartowano sobie z rzekomego podkuwania pacanowskich kóz[potrzebny przypis]. Nawiązanie do tego znajduje się m.in. w „Dziennikach” Stefana Żeromskiego, gdzie pod datą 9 marca 1889 roku przyszły pisarz zanotował: „Wczoraj byłem, Boże odpuść, w Pacanowie. Sławne to miasto leży o dwie wiorsty od Oleśnicy”. Od 2003 roku odbywa się tu ogólnopolski „Festiwal Kultury Dziecięcej”[8].

Części miastaEdytuj

Integralne części miasta Pacanów[2][9]
SIMC Nazwa Rodzaj
0258721 Barbara część miasta
0258738 Ożarówka część miasta
0258744 Poduchowny część miasta
0258750 Radziwiłówka część miasta

HistoriaEdytuj

Pacanów (prawa miejskie od 1265 do 1869) leży na skrzyżowaniu dróg łączących Kielce z Tarnowem oraz dawnego szlaku książęcego – królewskiego łączącego Kraków z Sandomierzem. Jan Długosz podaje, że założycielem Pacanowa był Seminarius. Na jego prośbę ówczesny biskup krakowski Maurus w latach 1109–1118 poświęcił świątynię w Pacanowie i uposażył ją dziesięcinami. Erygował w Pacanowie pierwszą „wiejską” parafię, niezwiązaną z podlegającą księciu kasztelanią.

W okresie Królestwa Polskiego należał do powiatu stopnickiego w guberni kieleckiej. 1 stycznia?/ 13 stycznia 1870 do gminy Pacanów przyłączono pozbawiony praw miejskich i przekształcony w osadę miejską Pacanów[10].

W 1914 w czasie I Wojny Światowej przez miejscowość przechodziły wojska Józefa Piłsudskiego które wycofały się z Kielc podczas ofensywy rosyjskiej.

W czasie kampanii wrześniowej pod Pacanowem walki stoczył 73 Pułk Piechoty z 23 Dywizji Piechoty z oddziałem wydzielonym z 5 Dywizji Pancernej. Polegli żołnierze zostali pochowani na cmentarzu parafialnym.

W 1944 armia radziecka w czasie operacji Bagration dotarła do Pacanowa. W czasie tworzenia przyczółka baranowsko-sandomierskiego w okolicy miejscowości doszło do walk. Po niemieckim ostrzale artyleryjskim, 17 sierpnia spalił się kościół w Pacanowie. Decyzją radzieckich władz wojskowych 10 września mieszkańcy zostali ewakuowani ponieważ rejon Pacanowa stał się terenem przyfrontowym. Ludność wróciła do miasteczka po 12 stycznia 1945, po radzieckiej ofensywie prowadzonej w ramach operacji operacji wiślańsko-odrzańskiej w której wyzwolono spod okupacji niemieckiej tereny aż po Odrę[11].

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Konsultacje lokalne w sprawie nadania statusu miasta (2018)Edytuj

9 lutego 2018, podczas sesji Rady Gminy Pacanów, radni podjęli uchwałę, w której upoważnili wójta do rozpoczęcia starań o odzyskanie praw miejskich. Rada Gminy Pacanów przyjęła 23 marca 2018 uchwałę (w formie apelu) w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich. Apel ten zakłada pominięcie wszystkich obowiązujących w tym względzie procedur w celu „upamiętnienia bohaterskiej walki polskich powstańców, zadośćuczynienie dotychczas wyrządzonym krzywdom oraz uczczenia 100 rocznicy odzyskania przez państwo polskie niepodległości i 155 rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego”[12]. Apel trafił do MSWiA, w związku z czym minister podjął decyzję o wszczęciu procedury odnośnie do nadania statusu miasta Pacanowowi, występując do Rady Gminy o przedstawienie opinii poprzedzonej przeprowadzeniem konsultacji z mieszkańcami[13]. Konsultacje zostały ogłoszone na od 8 do 25 marca 2018[14]; termin ten przedłużono później do 8 kwietnia 2018[15]. Wyniki prezentują się następująco, przy frekwencji 34,2% (zagłosowało 2167 osób spośród 6339 uprawnionych): za 85,9% (1861 osób), przeciw 5,2% (112 osób); wstrzymało się 8,9% (194 osoby)[16]. 1 stycznia 2019 status miasta został przywrócony[6].

ZabytkiEdytuj

  • Kościół św. Marcina, wybudowany w II poł. XIII wieku, po zniszczeniu przebudowany (II poł. XVII wieku, rozbudowany w 1768; odbudowany po pożarze w 1906 r.) z renesansową kaplicą (1633). Od 1615 miejsce kultu Pana Jezusa Konającego. W zrębie dzisiejszego kościoła zachowane są fragmenty murów kościoła wczesnogotyckiego. Od strony południowej znajduje się późnorenesansowa kaplica Pana Jezusa z barokowym ołtarzem. Kościół jest Sanktuarium Jezusa Konającego. 14 listopada 2008 r. papież Benedykt XVI nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej. To czwarta bazylika mniejsza w diecezji kieleckiej – po kieleckiej katedrze oraz świątyniach w Miechowie i Wiślicy. Decyzję tę ogłosił 14 września 2009 r. prymas Polski kard. Józef Glemp podczas Mszy św. w odpust Podwyższenia Krzyża Świętego. Kustoszem sanktuarium i zarazem proboszczem parafii Pacanów jest ks. Leszek Domagała. Kościół jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: 781 z 8.02.1958 oraz 147 z 23.06.1967)[17].
  • Cmentarz parafialny (nr rej.: A.63 z 23.06.1992)[17].

InfrastrukturaEdytuj

Opieka medycznaEdytuj

  • Ośrodek Zdrowia w Pacanowie.

Kultura, sport, turystykaEdytuj

Funkcjonują: Europejskie Centrum Bajki im. Koziołka Matołka i biblioteka publiczna. Od 35 lat istnieje zespół folklorystyczny „Pacanowianie”. Z inicjatywy samorządu ukazuje się miesięcznik „Z życia gminy”. Istnieje Szkoła Podstawowa/Gimnazjum im. Kornela Makuszyńskiego oraz Gimnazjum im. Michała Janasa. Pacanów może się poszczycić również profesjonalnym torem umożliwiającym organizację wyścigów modeli sterowanych RC.

W mieście, od 1987 roku, działa klub piłki nożnej, Zorza Tempo Pacanów, grający w A klasie.

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2019 r.
  2. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  3. ↑ Teresa Koba-Ryszewska, Przeszłość administracyjna ziem województwa kieleckiego, [w:] Z dziejów ziemi kieleckiej (1918–1944), red. Teofila Weintraub, Książka i Wiedza, Warszawa 1970, s. 10–11.
  4. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 155.
  5. ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapy, plany, Warszawa 1993, k. 4.
  6. ↑ a b Dz.U. z 2018 r. poz. 2478 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2018 r. w sprawie nadania statusu miasta niektórym miejscowościom w województwie świętokrzyskim oraz ustalenia ich granic.
  7. ↑ 10 nowych miast w Polsce od 2019 roku.
  8. ↑ Europejskie Centrum Bajki. stolica-bajek.pl. [dostęp 2015-10-12].
  9. ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  10. ↑ Postanowienie z 7 (19) listopada 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 425).
  11. ↑ Hanna Lawera, Artur Bata, Jarosław Banasik, Powiat buski. Panorama powiatów – województwo świętokrzyskie. Krosno 2000, s. 61.
  12. ↑ Uchwała Nr LI/270/18 Rady Gminy Pacanów z dnia 23 marca 2018 roku przyjmująca „Apel Rady Gminy Pacanów w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich”.
  13. ↑ Odpowiedź na interpelację nr 21420 w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich.
  14. ↑ Obwieszczenie Wójta Gminy Pacanów.
  15. ↑ Obwieszczenie WÓJTA GMINY PACANÓW z dnia 23 marca 2018 r.
  16. ↑ Zestawienie wyników z przeprowadzonych konsultacji w sprawie nadania statusu miasta miejscowości Pacanów.
  17. ↑ a b Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie. 2020-09-30. s. 3. [dostęp 2015-10-12].

Linki zewnętrzneEdytuj

  Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Pacanów
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pacanów&oldid=64374614”