Wikipedia

Pacanów

miasto w województwie świętokrzyskim

Pacanów – miasto w południowej Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim, w gminie Pacanów[4]

Pacanów
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Bazylika Mniejsza św. Marcina, Pacanów, ul. Kościelna
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

buski

Gmina

Pacanów

Prawa miejskie

1265-1869; 2019

Burmistrz

Wiesław Skop

Powierzchnia

7,12[1] km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


1060[1]
149[1] os./km²

Strefa numeracyjna

41

Kod pocztowy

28-133[2]

Tablice rejestracyjne

TBU

Położenie na mapie gminy Pacanów
Mapa konturowa gminy Pacanów, u góry znajduje się punkt z opisem „Pacanów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Pacanów”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Pacanów”
Położenie na mapie powiatu buskiego
Mapa konturowa powiatu buskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Pacanów”
Ziemia50°24′12″N 21°02′18″E/50,403333 21,038333
TERC (TERYT)

2601044[3]

SIMC

0258715

Urząd miejski
ul. Rynek 15
28-133 Pacanów
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Koziołek Matołek – symbol Pacanowa
Pomnik Koziołka Matołka na pacanowskim rynku
Kwietny pomnik
Inna wersja pomnika
Z Koziołkiem wszyscy się liczą
Jadłodajnie, sklepy, rzeźnie popierają Koziołka
Koziołek popiera handel i ochronę przyrody
Koziołek jest wszędzie
Pomnik upamiętniający partyzantów Batalionów Chłopskich poległych w bitwie pod Słupią Pacanowską powstały z inicjatywy mieszkańców Pacanowa i Słupi.

Siedziba tejże gminy. Stanowi ważny ośrodek usługowy dla rolnictwa. Leży przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 73 (Wiśniówka – Jasło) i drogi krajowej nr 79 (Warszawa – Bytom).

Pod względem historycznym Pacanów leży w ziemi sandomierskiej, stanowiącej część Małopolski[5]. Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1265 roku[6], położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wiślickim w województwie sandomierskim[7]. Prawa miejskie w latach 1265–1869 oraz ponownie od 1 stycznia 2019[8][9].

Sławę zawdzięcza postaci Koziołka Matołka z utworów Kornela Makuszyńskiego i Mariana Walentynowicza. Jednak już znacznie wcześniej żartowano sobie z rzekomego podkuwania pacanowskich kóz[potrzebny przypis], owe kozy jednak pierwotnie mogły oznaczać małe statki[10]. Od 2003 roku odbywa się tu ogólnopolski „Festiwal Kultury Dziecięcej”[11].

Części miasta edytuj

Integralne części miasta Pacanów[4][12]
SIMC Nazwa Rodzaj
0258721 Barbara część miasta
0258738 Ożarówka część miasta (zniesiona w 2023 r.[13])
0258744 Poduchowny część miasta (zniesiona w 2023 r.)
0258750 Radziwiłówka część miasta

Historia edytuj

Pacanów (prawa miejskie od 1265 do 1869) leży na skrzyżowaniu dróg łączących Kielce z Tarnowem oraz dawnego szlaku książęcego – królewskiego łączącego Kraków z Sandomierzem. Jan Długosz podaje, że założycielem Pacanowa był Seminarius. Na jego prośbę ówczesny biskup krakowski Maurus w latach 1109–1118 poświęcił świątynię w Pacanowie i uposażył ją dziesięcinami. Erygował w Pacanowie pierwszą „wiejską” parafię, niezwiązaną z podlegającą księciu kasztelanią.

W okresie Królestwa Polskiego należał do powiatu stopnickiego w guberni kieleckiej. 1 stycznia?/13 stycznia 1870 do gminy Pacanów przyłączono pozbawiony praw miejskich i przekształcony w osadę miejską Pacanów[14].

W 1914 w czasie I wojny światowej przez miejscowość przechodziły wojska Józefa Piłsudskiego które wycofały się z Kielc podczas ofensywy rosyjskiej.

W czasie kampanii wrześniowej pod Pacanowem walki stoczył 73 pułk piechoty z 23 Dywizji Piechoty z oddziałem wydzielonym z 5 Dywizji Pancernej. Polegli żołnierze zostali pochowani na cmentarzu parafialnym.

Podczas okupacji hitlerowskiej, w kwietniu 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 3000 Żydów. W październiku 1942 zostali wywiezieni do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani[15].

W 1944 roku Armia Czerwona w czasie operacji Bagration dotarła do Pacanowa. W czasie tworzenia przyczółka baranowsko-sandomierskiego w okolicy miejscowości doszło do walk. Po niemieckim ostrzale artyleryjskim, 17 sierpnia spalił się kościół w Pacanowie. Decyzją radzieckich władz wojskowych 10 września mieszkańcy zostali ewakuowani ponieważ rejon Pacanowa stał się terenem przyfrontowym. Ludność powróciła do miasteczka po 12 stycznia 1945 roku[16].

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Konsultacje lokalne w sprawie nadania statusu miasta (2018) edytuj

9 lutego 2018, podczas sesji Rady Gminy Pacanów, radni podjęli uchwałę, w której upoważnili wójta do rozpoczęcia starań o odzyskanie praw miejskich. Rada Gminy Pacanów przyjęła 23 marca 2018 uchwałę (w formie apelu) w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich. Apel ten zakłada pominięcie wszystkich obowiązujących w tym względzie procedur w celu „upamiętnienia bohaterskiej walki polskich powstańców, zadośćuczynienie dotychczas wyrządzonym krzywdom oraz uczczenia 100 rocznicy odzyskania przez państwo polskie niepodległości i 155 rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego”[17]. Apel trafił do MSWiA, w związku z czym minister podjął decyzję o wszczęciu procedury odnośnie do nadania statusu miasta Pacanowowi, występując do Rady Gminy o przedstawienie opinii poprzedzonej przeprowadzeniem konsultacji z mieszkańcami[18]. Konsultacje zostały ogłoszone na od 8 do 25 marca 2018[19]; termin ten przedłużono później do 8 kwietnia 2018[20]. Wyniki prezentują się następująco, przy frekwencji 34,2% (zagłosowało 2167 osób spośród 6339 uprawnionych): za 85,9% (1861 osób), przeciw 5,2% (112 osób); wstrzymało się 8,9% (194 osoby)[21]. 1 stycznia 2019 status miasta został przywrócony[8].

Zabytki edytuj

  • Kościół św. Marcina, wybudowany w II poł. XIII wieku, po zniszczeniu przebudowany (II poł. XVII wieku, rozbudowany w 1768; odbudowany po pożarze w 1906 r.) z renesansową kaplicą (1633). Od 1615 miejsce kultu Pana Jezusa Konającego. W zrębie dzisiejszego kościoła zachowane są fragmenty murów kościoła wczesnogotyckiego. Od strony południowej znajduje się późnorenesansowa kaplica Pana Jezusa z barokowym ołtarzem. Kościół jest Sanktuarium Jezusa Konającego. 14 listopada 2008 r. papież Benedykt XVI nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej. To czwarta bazylika mniejsza w diecezji kieleckiej – po kieleckiej katedrze oraz świątyniach w Miechowie i Wiślicy. Decyzję tę ogłosił 14 września 2009 r. prymas Polski kard. Józef Glemp podczas Mszy św. w odpust Podwyższenia Krzyża Świętego. Kustoszem sanktuarium i zarazem proboszczem parafii Pacanów jest ks. Leszek Domagała. Kościół jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: 781 z 8.02.1958 oraz 147 z 23.06.1967)[22].
  • Cmentarz parafialny (nr rej.: A.63 z 23.06.1992)[22].

Infrastruktura edytuj

Opieka medyczna edytuj

  • Ośrodek Zdrowia w Pacanowie.

Kultura, sport, turystyka edytuj

Funkcjonują: Europejskie Centrum Bajki im. Koziołka Matołka i biblioteka publiczna. Od 35 lat istnieje zespół folklorystyczny „Pacanowianie”. Z inicjatywy samorządu ukazuje się miesięcznik „Z życia gminy”. Istnieje Szkoła Podstawowa/Gimnazjum im. Kornela Makuszyńskiego oraz Gimnazjum im. Michała Janasa. Pacanów może się poszczycić również profesjonalnym torem umożliwiającym organizację wyścigów modeli sterowanych RC.

W mieście, od 1987 roku, działa klub piłki nożnej, Zorza Tempo Pacanów, grający w sezonie 2023/2024 w klasie A, gr. Kielce II[23].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2013, s. 897 [zarchiwizowane 2013-07-15].
  3. ↑ Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-18].
  4. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. ↑ Teresa Koba-Ryszewska, Przeszłość administracyjna ziem województwa kieleckiego, [w:] Z dziejów ziemi kieleckiej (1918–1944), red. Teofila Weintraub, Książka i Wiedza, Warszawa 1970, s. 10–11.
  6. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, „Czasy Nowożytne”, XXI, Kielce–Toruń: Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Historycznego, 2008, s. 155, ISSN 1428-8982.
  7. ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapy, plany, Warszawa 1993, k. 4.
  8. ↑ a b Dz.U. z 2018 r. poz. 2478 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2018 r. w sprawie nadania statusu miasta niektórym miejscowościom w województwie świętokrzyskim oraz ustalenia ich granic.
  9. ↑ 10 nowych miast w Polsce od 2019 roku [online], Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, 28 grudnia 2018 [dostęp 2024-03-10] (pol.).
  10. ↑ Przysłowia i wyrażenia od miast i wsi, „Biblioteka Warszawska”, XLVIII (4), 1852, s. 240 [dostęp 2022-11-13] (pol.).
  11. ↑ Europejskie Centrum Bajki. stolica-bajek.pl. [dostęp 2015-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-08)].
  12. ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  13. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 grudnia 2022 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2783)
  14. ↑ Postanowienie z 7 (19) listopada 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 425).
  15. ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 274.
  16. ↑ Hanna Lawera, Jarosław Banasik, Artur Bata, Powiat buski. Panorama powiatów – województwo świętokrzyskie, Krosno: Apla, 2000, s. 61, ISBN 978-83-88065-45-3 [dostęp 2024-03-10].
  17. ↑ Jan Nowickl, Uchwała Nr LI/270/18 Rady Gminy Pacanów z dnia 23.03.2018r przyjmująca „Apel Rady Gminy Pacanów w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich” [online], 23 marca 2018 [dostęp 2024-03-10].
  18. ↑ Paweł Szefernaker, Odpowiedź na interpelację nr 21420 w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich, Warszawa, 26 czerwca 2018 [dostęp 2024-03-10].
  19. ↑ Wiesław Skop, Obwieszczenie Wójta Gminy Pacanów z dnia 8 marca 2018r. o przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami Gminy w sprawie nadania statusu miasta miejscowości Pacanów [online], Miasto i Gmina Pacanów, 8 marca 2018 [dostęp 2024-03-10] (pol.).
  20. ↑ Wiesław Skop, Obwieszczenie WÓJTA GMINY PACANÓW z dnia 23 marca 2018r. [online], Miasto i Gmina Pacanów, 23 marca 2018 [dostęp 2024-03-10] (pol.).
  21. ↑ mratusznik, Zestawienie wyników z przeprowadzonych konsultacji w sprawie nadania statusu miasta miejscowości Pacanów [online], Miasto i Gmina Pacanów, 15 maja 2018 [dostęp 2024-03-10] (pol.).
  22. ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 3 [dostęp 2015-10-12].
  23. ↑ Gminny Ludowy Klub Sportowy Zorza Tempo Pacanów w bazie 90minut.pl [dostęp 2024-03-10]

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pacanów&oldid=73142742”