Papużka falista

gatunek małego ptaka z podrodziny dam

Papużka falista[3] (Melopsittacus undulatus) – gatunek małego ptaka z podrodziny dam (Loriinae) w rodzinie papug wschodnich (Psittaculidae). Występuje w Australii, głównie jej interiorze. Nie jest zagrożona wyginięciem.

Papużka falista
Melopsittacus undulatus[1]
(Shaw, 1805)
Ilustracja
Samiec (niebieska woskówka)
Ilustracja
Samica (brązowa woskówka)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

papugowe

Rodzina

papugi wschodnie

Podrodzina

damy

Plemię

Loriini

Rodzaj

Melopsittacus
Shaw, 1805

Gatunek

papużka falista

Synonimy
  • Psittacus undulatus Shaw, 1805
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Taksonomia edytuj

 
Tablica barwna załączona do pierwszego opisu

Po raz pierwszy gatunek opisał George Shaw w 1805 w 16. tomie The naturalists’ miscellany. Do opisu, zawierającego wyłącznie informacje o upierzeniu, załączona była tablica barwna opatrzona numerem 673. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Psittacus undulatus[4]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza papużkę falistą w monotypowym rodzaju Melopsittacus[5]. Potem nazwy tej użył John Gould w 5. tomie The Birds of Australia[6][7]. IOC uznaje papużkę falistą za gatunek monotypowy[5], opisano jednak dwa podgatunki[7]. Obydwa wyodrębnił Gregory Macalister Mathews w 1912; spostrzeżeniami podzielił się na łamach Novitates Zoologicae. Za cechy diagnostyczne wskazał jaśniejsze upierzenie, zwłaszcza szyi i grzbietu, a ciemniejsze na spodzie ciała (w przypadku przedstawicieli M. u. intermedius) i upierzenie ogółem jaśniejsze u przedstawicieli M. u. pallidus[8].

Nazewnictwo edytuj

Nazwa rodzajowa Melopsittacus wywodzi się od dwóch greckich słów – melos – pieśń, nuta i psittakos – papuga. Epitet gatunkowy pochodzi od łacińskiego słowa undulatus – prążkowany[9]. We współczesnym języku angielskim papużka falista zwie się Budgerigar[5][10]. Gould odnotował, że kolonialiści nazywali te ptaki Canary Parrots albo Scolloped Parrot (w okolicach Adelaide), a aborygeni z Liverpool Plains (południowo-zachodnia Nowa Południowa Walia) – Betcherrygah[6]. W czasach kolonialnych funkcjonowało wiele innych nazw, między innymi Warbling Grass-parrot, Zebra Parrot, Shell Parrot, Scallop Parrot i Love-bird. Obecna nazwa Budgerigar stanowi zniekształcenie słowa Betcherrygah, które w języku aborygenów znaczy „dobre jedzenie” lub „dobry ptak”[11].

Zapis kopalny edytuj

Boles (1998) wspomina o datowanych na pliocen skamieniałych szczątkach z Riversleigh (Queensland), które przypisano papużce falistej (skamieniałości obejmują lewy carpometacarpus, dwa fragmenty carpometacarpus z końca bliższego ciału i prawie kompletny skok)[12].

Genetyka edytuj

Kariotyp papużki falistej opisano po raz pierwszy w 1984, wraz z kariotypem 6 innych gatunków papug; 2n=62, występuje 28 makrochromosomów (w tym chromosomy płci) i 34 mikrochromosomy. Chromosomy Z i Wsubmetacentryczne[13]. Większość odmian barwnych papużek falistych wyhodowanych do lat 80. XX wieku występuje dzięki mutacjom pojedynczego genu[14].

Morfologia edytuj

Długość ciała: 18–20 cm[15]

Rozpiętość skrzydeł: 25-35 cm[16]

Masa ciała: 26–29 g[10]

Wymiary dla nieznanej liczby osobników: długość skrzydła: 93–104 mm, długość ogona: 88–103 mm, długość górnej krawędzi dzioba: 9–11 mm, długość skoku: 13–15 mm. Dalszy opis dotyczy ptaków dzikich. Występuje sezonowy dymorfizm płciowy; woskówka jest ogółem niebieska, u samic w okresie lęgowym zmienia barwę na brązową. Ciemię w tylnej części jest żółte, w tyle czoła i na pokrywach usznych występują drobne, czarne prążki. Pióra w górnej części grzbietu mają czarne środki, a żółte krawędzie, co nadaje im łuskowaty wygląd. Obszar od dolnej części grzbietu po pokrywy nadogonowe jaskrawozielone. Pokrywy skrzydłowe mniejsze i średnie ubarwione jak pióra w górnej części grzbietu. Pokrywy skrzydłowe większe również mają żółte krawędzie, ale wnętrza czarne lub zielone. Lotki czarne z żółtozielonymi krawędziami. Przez ich środek przebiega żółty pas. Pokrywy podskrzydłowe zielone. Broda i gardło żółte, po bokach brody występują fioletowe plamki i rzędy czarnych prążków. Pozostałą część spodu ciała porastają pióra jasnozielone. Sterówki jaskrawe, niebiesko-zielone, blisko zewnętrznych sterówek przebiegają żółte pasy[15].

Zasięg występowania edytuj

 
Stado papużek falistych, region Pilbara

Papużki faliste występują w Australii, głównie w jej interiorze; poza obrzeżami nie występują także na półwyspie Jork[10]. Prowadzą nomadyczny tryb życia, więc zasięg zmienia się. Próbowano, z niepowodzeniem, introdukować papużki faliste do wielu regionów świata, w tym do Południowej Afryki, Wielkiej Brytanii, Japonii, Hongkongu, Portoryko, Brazylii, Szwajcarii, Kolumbii, na Wyspy Towarzystwa, Nową Zelandię i do Omanu. Wprowadzona populacja przeżyła na Florydzie[15].

Ekologia i zachowanie edytuj

Środowiskiem życia papużek falistych są różnorodne środowiska w pustynnych rejonach Australii. Zamieszkują obszary trawiaste porośnięte trawami Triodia, Eucalyptus gracilis i mulgą z Acacia aneura oraz nadrzeczne zadrzewienia i tereny rolnicze. Papużki faliste żerują na ziemi, żywią się ziarnem. Zbierają się przy wodopojach w dużych liczbach sięgających 15 tysięcy osobników[15]. Papużki żyjące w niewoli w pewnej ptaszarni piły dziennie 3–5 ml na ptaka[17]. Najaktywniejsze są wcześnie rano[15]. Lot prosty i gwałtowny[6]. Papużki faliste żyją w stadach. Dzikie osobniki są trudne do badania. Przynajmniej w stadach żyjących w niewoli samice dominują nad samcami i są bardziej agresywne wobec innych papużek niż samce. Samce są bardziej towarzyskie; często wraz z innymi zachowują się, jak gdyby kopulowały z samicami. Przypuszczenie, jakoby miało to pomagać młodym samcom, ćwicząc ich w nawiązywaniu relacji z mało towarzyskimi samicami, okazało się nieprawdziwe[18]. Podobnie jak u ptaków wróblowych, u papużek falistych również występuje pieśń. Jest melodyjna i wielosylabowa, trwa do kilku minut. Przeważnie odzywają się nią samce podczas zalotów wobec samic, niekiedy jednak śpiewają same lub komunikując się z innymi samcami. Głos kontaktowy jest krótki (100–300 ms) i ma wąski zakres częstotliwości (2–4 kHz)[19]. Wyniki badań na 23 żyjących w niewoli papużkach falistych wspierają tezę, jakoby u papużek falistych miały być zaznaczone typy osobowości (od śmiałych po nieśmiałe)[20].

Lęgi edytuj

 
Pisklęta i jaja w skrzynce lęgowej

Okres lęgowy w północnej części zasięgu trwa od czerwca do września, w południowej – od sierpnia do stycznia; papużki faliste mogą jednak gniazdować o każdej porze roku, zależnie od opadów[10]. Papużki faliste gniazdują w dziuplach drzew lub w leżących na ziemi kłodach, a na Florydzie także w budkach lęgowych. Mogą gniazdować kolonijnie. W zniesieniu od 4 do 8 jaj; skorupka biała. Inkubacja trwa około 18 dni. Wysiaduje jedynie samica, karmiona jest przez samca. Młode są w pełni opierzone po 5 tygodniach. W wieku 3–4 miesięcy osiągają dorosłe upierzenie. Samce są zdolne do produkcji nasienia po około 60 dniach od opuszczenia gniazda[15].

Hodowla edytuj

 
Pierwszymi odmianami barwnymi papużek falistych była żółta i niebieska (tu - paraniebieski szek)

Po raz pierwszy papużki faliste pojawiły się w Europie w 1840, w Anglii (sprowadzone zostały przez Johna Goulda[21]) i przez kolejne 20 lat rozprzestrzeniły się w hodowlach w pozostałych częściach Europy. Pierwsze odmiany barwne pojawiły się w latach 70. i 80. XIX wieku[14]. Papużki faliste zyskały szeroką sympatię ze względu na pozorną łatwość w opiece. Nie jest to jednak prawdą – papugi te są jednymi z najbardziej wymagających i trudnych w utrzymaniu zwierząt domowych. W przeciwieństwie do kanarków czy ozdobnych gołąbków mają silne tendencje do niszczenia otoczenia, również mebli i ścian. Ponadto wykazują skłonności do nadmiernej i uciążliwej wokalizacji, a także zanieczyszczania okolic klatki resztkami pokarmu. Mimo wielu wad zazwyczaj łatwo się oswajają i pozwalają opiekunom na dotykanie się, preferując głowę i jej okolice. Przy właściwej opiece mogą przeżyć w niewoli około 15–20 lat. Ze względu na ich dużą towarzyskość nie należy trzymać papużek pojedynczo, jest to krzywdzące dla ich psychiki i może objawiać się różnego rodzaju zaburzeniami – apatią, niechęcią lub nawet agresją w stosunku do opiekuna[22]. Właściwym pokarmem podstawowym dla papużek falistych jest odpowiednio dobrana mieszanka ziaren, która powinna zawierać proso, kanar, proso senegalskie, proso japońskie, owies i niewielką ilość nasion oleistych; podawać można również dzikie trawy, bardziej wartościowe od gotowych mieszanek. Gotowe mieszanki sklepowe dla papużek falistych nierzadko zawierają zbyt duży odsetek tłustych nasion. Poza ziarnem papużki muszą codziennie otrzymywać owoce i warzywa – podobnie jak inne australijskie papugi, najchętniej jedzą dziko rosnącą zieleninę[23] taką jak gwiazdnica, mniszek lekarski, babka lancetowata, gałęzie brzozy i wierzby wraz z liśćmi.

Choroby edytuj

Papużki faliste mają skłonności do niedoczynności tarczycy[23].

Mutacje edytuj

Pierwsze odmiany barwne papużek falistych to żółta i niebieska. W 2012 znano 28 odmian; według danych z 1997 (kiedy znano jeszcze mniej odmian) 7 jest sprzężonych z płcią i dziedziczonych recesywnie oraz autosomalne, 3 dziedziczone autosomalnie recesywnie, 9 autosomalnie dominująco, 6 w inny sposób. Występują wśród nich wyłącznie mutacje barwne lub polegające na pojawieniu się „czubka”. Podobnie jak u kanarków (Serinus canaria) „czubek” jest kręgiem sterczących piór rosnących na ciemieniu. Przy jego dziedziczeniu występuje dominacja niezupełna; homozygoty recesywne mają większe „czubki”, niż heterozygoty lub homozygoty dominujące[24].

W wyniku selektywnej hodowli stworzono również tzw. wystawowe papużki faliste. Są większe i cięższe niż normalnie zbudowane papużki faliste, pióra na czole i ciemieniu są dłuższe i bardziej rozwinięte, dzięki czemu częściowo zasłaniają oczy. Występują w wielu odmianach barwnych. U tych, u których obecne są czarne "perełki" występujące pod dziobem, są one większe i jest ich więcej w porównaniu do standardowych papużek. Wystawowe papużki faliste różnią się także swoim zachowaniem, zdają się być spokojniejsze i mniej aktywne. Ich długość życia jest krótsza niż osobników o naturalnej budowie ciała.

Status edytuj

IUCN uznaje papużkę falistą za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Trend liczebności populacji uznaje się za wzrostowy[25].

Przypisy edytuj

  1. Melopsittacus undulatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. BirdLife International, Melopsittacus undulatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2016-3 [dostęp 2017-03-14] (ang.).
  3. Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Loriini Selby, 1836 (Wersja: 2020-07-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-10-11].
  4. George Shaw: The naturalist’s miscellany, or Coloured figures of natural objects. T. 16. 1805.
  5. a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-10-11]. (ang.).
  6. a b c John Gould: The birds of Australia. T. 5. 1840 [„1848”].
  7. a b Richard Schodde & I. J. Mason: Zoological Catalogue of Australia. T. Aves (Columbidae to Coraciidae). Csiro Publisking, 1997. ISBN 978-0-643-06037-1.
  8. Gregory Macalister Matthews, A Reference-List to the Birds of Australia. Genus Melopsittacus, „Novitates Zoologicae”, 18, 1912, s. 279–280 (ang.).
  9. James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 250, 396. ISBN 1-4081-2501-3.
  10. a b c d Collar, N: Budgerigar (Melopsittacus undulatus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (14 grudnia 2016)].
  11. Neville William Cayley: Budgerigars in bush and aviary. Angus & Robertson, 1935, s. 15.
  12. David M. Waterhouse, Parrots in a nutshell: The fossil record of Psittaciformes (Aves), „Historical Biology”, 18 (2), 2006, s. 227–238, DOI10.1080/08912960600641224 [dostęp 2022-10-02] (ang.).
  13. M.W.M. Van Dongen, L.E.M. De Boer, Chromosome studies of 8 species of parrots of the families Cacatuidae and Psittacidae (Aves: Psittaciformes), „Genetica”, 65 (1), 1984, s. 109–117, DOI10.1007/BF00056768 [dostęp 2022-10-02] (ang.).
  14. a b A. Daniell, N.D. Murray, Effects of inbreeding in the budgerigar Melopsittacus undulatus (Aves: Psittacidae), „Zoo Biology”, 5 (2), 1986, s. 233–238, DOI10.1002/zoo.1430050216 (ang.).
  15. a b c d e f Mike Parr, Tony Juniper: Parrots: A Guide to Parrots of the World. Bloomsbury Publishing, 2010, s. 368–369. ISBN 978-1-4081-3574-7.
  16. Budgerigar aka "Budgie" - One of the most popular pet birds and one of the best TALKING birds [online], beautyofbirds.com, 16 września 2021 [dostęp 2023-08-16] (ang.).
  17. K.E. Earle, N.R. Clarke, The nutrition of the budgerigar (Melopsittacus undulatus), „The Journal of Nutrition”, 121 (11 Suppl), 1991, S186–192, DOI10.1093/jn/121.suppl_11.S186, PMID1941225 [dostęp 2022-10-02] (ang.).
  18. Puya Abbassi, Nancy Tyler Burley, Nice guys finish last: same-sex sexual behavior and pairing success in male budgerigars, „Behavioral Ecology”, 23 (4), 2012, s. 775–782, DOI10.1093/beheco/ars030 (ang.).
  19. Hsiao-Wei Tu, Michael S. Osmanski, Robert J. Dooling, Learned vocalizations in budgerigars (Melopsittacus undulatus): The relationship between contact calls and warble song, „The Journal of the Acoustical Society of America”, 129 (4), 2011, s. 2289–2297, DOI10.1121/1.3557035, PMID21476684, PMCIDPMC3087398 [dostęp 2022-10-02] (ang.).
  20. Taylor Eilers Callicrate i inni, Personality traits and the effects of DHA supplementation in the budgerigar (Melopsittacus undulatus), „Applied Animal Behaviour Science”, 130 (3), 2011, s. 124–134, DOI10.1016/j.applanim.2010.11.014 [dostęp 2022-10-02] (ang.).
  21. F.A.E. Crew & Rowena Lamy: The Genetics of the Bidgerigar. 1935, s. 1.
  22. Hildegard Niemann: Budgerigars: Everything about Purchase, Care, Nutrition, Behavior, and Training. Barron’s Educational Series, 2008, s. 5–6. ISBN 978-0-7641-3897-3.
  23. a b Justyna Żukowska: Żywienie papug. Papużki faliste, nimfy, łąkówki, świergotki. 2010. [dostęp 2016-12-14].
  24. W.J. Etges, M.A. Noor: Genetics of Mate Choice: From Sexual Selection to Sexual Isolation. Springer Science & Business Media, 2012, s. 313–314, 320. ISBN 978-94-010-0265-3.
  25. Budgerigar Melopsittacus undulatus. BirdLife International. [dostęp 2016-12-12].

Linki zewnętrzne edytuj