Wikipedia

Park Sanguszków w Tarnowie

Park Sanguszków w Tarnowie

Park Sanguszków w Tarnowie – park miejski znajdujący się w tarnowskiej dzielnicy Gumniska, założony przez książąt Sanguszków, kiedy byli właścicielami miasta.

Park Sanguszków w Tarnowie
Obiekt zabytkowy nr rej. A-55 z dnia 19 listopada 1968 r.[1]
Ilustracja
Widok na park z ul. Braci Saków
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Tarnów

Dzielnica

Gumniska

Powierzchnia

10,25 ha

Data założenia

XVIII w.

Położenie na mapie Tarnowa
Mapa konturowa Tarnowa, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Park Sanguszków w Tarnowie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Park Sanguszków w Tarnowie”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Park Sanguszków w Tarnowie”
Ziemia50°00′21,7″N 21°00′23,7″E/50,006028 21,006583
Multimedia w Wikimedia Commons

Lokalizacja edytuj

Park położony jest w dzielnicy Gumniska, w południowo-wschodniej części Tarnowa. Obszar zespołu parkowo-pałacowego Sanguszków obejmuje powierzchnię ok. 37 hektarów[2], natomiast powierzchnia właściwego parku liczy 10,25 ha[3]. Park od północy i wschodu ograniczony jest ulicami Braci Saków oraz Sanguszków[3], natomiast od południa graniczy z potokiem Strusinka[4].

Charakterystyka edytuj

Park Sanguszków jest parkiem krajobrazowo-naturalistycznym o powierzchni 10,25 ha usytuowanym na stokach wzgórza pałacowego[2][3]. W starodrzewie dominują rodzime gatunki drzew liściastych i iglastych, z domieszką gatunków egzotycznych (m.in. tulipanowce, platany, sosny wejmutki)[2]. Platan klonolistny rosnący przed pałacem, będący pomnikiem przyrody, jest prawdopodobnie drzewem o największym obwodzie pnia w Tarnowie[5]. Na południowym stoku, poniżej pałacu, usytuowany jest dwupoziomowy ogród w stylu włoskim, w środku którego znajduje się fontanna[3]. Południowo-zachodnia część parku ma charakter leśny[6][7].

Drzewa rozmieszczone są nieregularnie – rosną pojedynczo lub w grupach. W regularnych układach drzew nasadzono: aleję lipową, aleję klonowo lipową i alejkę grabową[8]. Najczęściej występuje lipa drobnolistna (416 sztuk) oraz grab pospolity (223 sztuki), a także żywotnik zachodni (19 sztuk), świerk pospolity (11 sztuk) i modrzew europejski (8 sztuk)[8]. W oranżerii przechowywano rośliny egzotyczne, m.in. palmy, oleandry, cykasy, agawy, niektóre latem umieszczano na frontowym gazonie[8].

Istotnymi elementami ogrodowymi były klomby, występujące pojedynczo na terenie parku, lub w grupie przed ścianą frontową pałacu. Północna część była wzbogacona lustrami wody[8].

W południowej części parku znajduje się najcieplejsze miejsce w Polsce[3][9][10][11].

Historia edytuj

Początki parku sięgają końca XVIII w., wtedy po południowej stronie pałacu Sanguszków utworzono ogród w stylu barokowo-klasycyzującym. Wincenty Balicki, autor przewodnika po mieście, wspomniał w 1829 o ogrodzie „w smaku holenderskim”[12]. Prawdopodobnie wtedy, w południowo-zachodniej części parku, utworzono ogród w stylu włoskim[6][9]. Prawdopodobnie z tego też okresu pochodzi kolista droga podjazdowa i egzotyczne drzewa (platan klonolistny, tulipanowiec amerykański) na północnym zboczu wzgórza gumniskiego[8]. Pozostałą część parku stanowił park krajobrazowy, o nieregularnej siatce alejek, ze swobodnie rozmieszczonym drzewami, a także zbiornikami wodnymi. Park pierwotnie był ogrodem krajobrazowym w stylu romantycznym, łączącym się z układami założenia barokowego[6][9]. Tereny parku były wykorzystywane również gospodarczo; po wschodniej stronie pałacowej oficyny mieściły się ogrody użytkowe[9]. Początkowo przez park dojeżdżano do pałacu od strony wschodniej, z drogi wiodącej na południe (w kierunku Zawady)[8]. Droga dojazdowa przez park od zachodu pochodzi z późniejszego okresu.

Na początku XX wieku park został zreorganizowany w kierunku naturalistycznym[8]; zlikwidowano wówczas ogrody warzywne oraz zbudowano inspekty i szklarnie, a także konny tor wyścigowy i stajnie[6][9]. Powstała również szkółka drzewek ozdobnych i owocowych oraz sady[9]. W parku pojawiły się też kamienne figury o charakterze sakralnym[8]. W latach 30. XX wieku wprowadzono zmiany modernistyczne, widoczne w południowym ogrodzie włoskim[2][9]. W parku usytuowany był wówczas także kort tenisowy oraz kręgielnia[9]. Ścieżki i drogi dojazdowe wysypane były drobnym żwirem[8]. Całe założenie parkowo-pałacowe, jako własność prywatna, ogrodzone było około dwumetrowym drewnianym płotem z dwiema bramami wjazdowymi przy portierniach, bramą gospodarczą i furtką prowadzącymi do sadu[8].

Zmiana systemu politycznego państwa w 1944 spowodowała parcelację, przeprowadzoną w 1947 roku: tereny zespołu pałacowo-parkowego przeszły na własność Skarbu Państwa[2][9]. Byłe tereny Sanguszków podzielono pomiędzy kilku użytkowników, park wraz z pałacem został przekazany Tarnowskiej Szkole Ogrodniczej (od 1975 Zespół Szkół Ogrodniczo-Rolniczych)[13][6][9]. Zburzono stajnie oraz częściowo zasypano kanały nawadniające, wskutek czego wyschły parkowe stawy[9]. W latach 70. XX wieku zlikwidowano również szklarnie[9]. W 1966, we wschodniej części parku, oddano do użytku internat szkolny[14]. W 2019 przebudowane budynki byłego już internatu otwarto w nowym charakterze[15][16][17]. W związku z budową drogi do Rzędzina w latach 70. okrojono od północy park o pas szerokości około 5 m. Również od wschodu zmniejszono park[8]. W 1974 zasiedlono blok mieszkalny dla 18 rodzin nauczycielskich i pracowniczych[14]. W latach 80. na niewielkim tarasie ciepłego zbocza założono rozarium[8].

W listopadzie 1968 roku park wraz z pałacem został wpisany do rejestru zabytków[1], a w 2003 roku został uznany za park gminny[3][18].

W 2016 roku w ramach Budżetu Obywatelskiego wyremontowane zostały znajdujące się w parku schody[19].

W 2018 roku bez wiedzy i zgody konserwatora zabytków wyasfaltowano drogę prowadzącą na południe[20][21]. W 2020 zrewitalizowano fontannę, położoną w środku ogrodu włoskiego[3][22][23].

Galeria edytuj

  •  
    Widok na północną część parku.
  •  
    Schody i alejka parku wiodąca ku północnemu wejściu.
  •  
    Widok na fontannę i ogród włoski.
  •  
    Północna część parku.
  •  
    Parkowa fontanna nocą.
  •  
    Widok na północno-zachodnią część parku.
  •  
    W centrum parku znajduje się budynek pałacowy.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie, luty 2022 (pol.).
  2. ↑ a b c d e Jarosław Gabała, Park Sanguszków, [w:] Andrzej Niedojadło, Encyklopedia Tarnowa, Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, 2010, s. 306, ISBN 978-83-87366-96-4, OCLC 751483099 [dostęp 2022-07-11] (pol.).
  3. ↑ a b c d e f g Parki w Tarnowie – Tarnów [online], Tarnowskie Centrum Informacji, 26 września 2020 [dostęp 2022-05-08] [zarchiwizowane z adresu] (pol.).
  4. ↑ Marcin Pałach, Paweł Rybak, REGION TARNOWSKI: mobilny przewodnik po Szlaku Architektury Drewnianej, Tarnowska Organizacja Turystyczna, 2014, ISBN 978-83-7605-477-3.
  5. ↑ Pomnik Przyrody w parku Sanguszków (Platan klonolistny) – Enovelo [online] [dostęp 2022-07-20] (pol.).
  6. ↑ a b c d e Zielone Perły Tarnowa [online], Tarnowskie Centrum Informacji [dostęp 2022-05-08] (pol.).
  7. ↑ Pałac książąt Sanguszków – Tarnów [online], tarnow-miasto.prv.pl [dostęp 2017-10-15].
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l Jacek Szołtysek, Park Pałacu Sanguszków w Gumniskach, [w:] Stanisław Potępa (red.), Tarnów Gumniska: Wielki Przewodnik, t. 17, Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne / Muzeum Okręgowe w Tarnowie / Urząd Miasta Tarnowa, 2008, s. 165–178, ISBN 978-83-87366-90-2.
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l Marek Kaczanowski, Piotr Zieliński, Zielone perły Tarnowa. Park Sanguszków, Gmina Miasta Tarnowa, 2005 (pol.).
  10. ↑ Oto najcieplejsze miejsce w Polsce. Będziesz zaskoczony [online], podroze.dziennik.pl, 2 kwietnia 2011 [dostęp 2022-07-20] (pol.).
  11. ↑ Gdzie jest najcieplej? [online], malopolskatogo.pl [dostęp 2022-07-20] (ang.).
  12. ↑ Wincenty Balicki, Miasto Tarnów pod względem historycznym, statystycznym, topograficznym i naukowym, Reprint wydany w 1991 przez Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne i Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów: Krotłami Józefa Karnstadta, 1831, s. 56.
  13. ↑ Agnieszka Klugiewicz, Historia szkoły [online] [dostęp 2022-07-24].
  14. ↑ a b Agnieszka Klugiewicz, Zespół Szkół Ekonomiczno-Ogrodniczych. Działalność szkoły w latach 1945–1981, [w:] Stanisław Potępa (red.), Tarnów Gumniska: Wielki Przewodnik, Zespół_ZSEO, t. 17, Podrozdział w ramach rozdziału o szkole ogrodniczej, Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne / Muzeum Okręgowe w Tarnowie / Urząd Miasta Tarnowa, 2008, s. 218–219, ISBN 978-83-87366-90-2.
  15. ↑ Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, W Tarnowie powstał ośrodek dla osób z niepełnosprawnością [online], www.malopolska.pl [dostęp 2022-07-26] (pol.).
  16. ↑ Otwarcie hotelu i ośrodka w Parku Sanguszków [online], TARNÓW - Polski Biegun Ciepła [dostęp 2022-07-26] (pol.).
  17. ↑ Biuro_Prasowe_Urzędu_Marszałkowskiego_Województwa_Małopolskiego, Dawny internat w tarnowskim Parku Sanguszków zmieni funkcję [online], 4 kwietnia 2018 [dostęp 2022-07-26].
  18. ↑ Park Sanguszków w Gumniskach [online], Moje Miasto Tarnów [dostęp 2022-07-20] (pol.).
  19. ↑ Paulina Marcinek-Kozioł, Tarnów. Park Sanguszków zapomniany? Schody się kruszą, nie ma ogrodu włoskiego. Miasto obiecuje w końcu poprawki i inwestycję [online], Tarnów Nasze Miasto, 10 lipca 2022 [dostęp 2022-07-20] (pol.).
  20. ↑ Bartek Maziarz, Samowola budowlana w tarnowskim Parku Sanguszków, będzie nakaz rozbiórki [online], www.radiokrakow.pl, 11 października 2018 [dostęp 2022-07-26] (pol.).
  21. ↑ Paweł Chwał, Tarnów. Miasto wylało asfalt w zabytkowym parku. Ale bez zgody konserwatora, „Gazetakrakowska.pl”, 15 października 2018 [dostęp 2022-07-26] (pol.).
  22. ↑ Fontanna w Parku Sanguszków zachwyca. Park przeżywa oblężenie [online], www.radiokrakow.pl [dostęp 2022-07-20] (pol.).
  23. ↑ Fontanna w Parku Sanguszków gromadzi tłumy. Wkrótce zagra muzykę – Tarnów w internecie – Tarnow.net.pl – Informacje, gospodarka, rozrywka. [online], www.tarnow.net.pl [dostęp 2022-07-20].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Park_Sanguszków_w_Tarnowie&oldid=72672721”