Parsęta
Parsęta (dawniej Prośnica, niem. Persante) – rzeka Pobrzeży Południowobałtyckich, w północno-zachodniej Polsce, w woj. zachodniopomorskim, o długości 139 km[1].
 Parsęta w Kołobrzegu | ||||
| Kontynent | ||||
|---|---|---|---|---|
| Państwo | ||||
| Rzeka | ||||
| Długość | 139 km | |||
| Powierzchnia zlewni |
3151 km² | |||
| Źródło | ||||
| Miejsce | Parsęcko, Pojezierze Drawskie | |||
| Wysokość |
137 m n.p.m. | |||
| Współrzędne | ||||
| Ujście | ||||
| Recypient | Morze Bałtyckie | |||
| Miejsce | ||||
| Współrzędne | ||||
| ||||
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego  | ||||
Położenie na mapie Polski  | ||||
Dorzecze Parsęty obejmuje obszar 3151 km²[1].
Głównym dopływem rzeki (prawym) jest Radew, która uchodzi do Parsęty w Karlinie.
Przebieg rzeki edytuj
Parsęta wypływa z okolic Parsęcka na terenie Pojezierza Drawskiego, około 7 km na północny zachód od Szczecinka. Zasilana innymi rzekami oraz potokami spływającymi z pojezierza płynie w kierunku północno-zachodnim do Białogardu. Tam wypływa z pojezierzy i meandrując płynie nadal w kierunku północno-zachodnim. Na 53 kilometrze w miejscowości Rościno znajduje się zapora spiętrzająca z elektrownią wodną. W okolicach miejscowości Pustary rzeka wpływa w Pobrzeże Koszalińskie i dość prostym, dolnym odcinkiem płynie do Kołobrzegu, gdzie uchodzi do Bałtyku.
Zagospodarowanie edytuj
Gospodarka rybacka edytuj
Administratorem wód Parsęty jest Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie. Utworzył on obwód rybacki, obejmujący wody rzeki od źródeł do granicy wód śródlądowych z morskimi wodami wewnętrznymi. Do obwodu włączone są także wody dopływów Parsęty niestanowiących dwudziestu innych oddzielnych obwodów z wyłączeniem wód obiektów stawowych[2]. Gospodarzem obwodu Parsęty jest Związek Miast i Gmin Dorzecza Parsęty w Karlinie.
Od 1997 roku na rzece odbywają się Otwarte Ogólnopolskie Zawody Spinningowe „Salmo Parsęty”. Zawody są jednocześnie zakończeniem sezonu wędkarskiego połowu troci wędrownych i łososi, które właśnie rozpoczynają okres godowy[3].
Port edytuj
Od północno-zachodniej krawędzi mostu kolejowego w Kołobrzegu ulicy Solnej, ujściowy odcinek Parsęty został określony jako morskie wody wewnętrzne[4]. Przy ujściu rzeki zlokalizowany jest port morski Kołobrzeg, gdzie Parsęta wraz z Kanałem Drzewnym pełnią funkcję akwatorium i kanału wejściowego do portu. Przy nabrzeżach Parsęty cumują statki wodne.
Hydroenergetyka edytuj
Na 53,0 km rzeki pod Rościnem zbudowano małą elektrownię wodną, którą oddano do eksploatacji w 1936 r. Łączna moc elektrowni wynosi 418 kW[5].
We wsi Storkowo w 116,3 km biegu Parsęty zlokalizowana jest mała elektrownia wodna o mocy 20 kW[6].
Na stopniu wodnym w 121,2 km biegu rzeki w osadzie Pustkowie znajduje się mała elektrownia wodna wyposażona w turbinę typu Francisa oraz turbinę skrzydełkową, która ma łączna moc do 35 kW[7].
Ochrona przyrody edytuj
Siedliska doliny rzecznej Parsęty są objęte specjalnym obszarem ochrony siedlisk „Dorzecze Parsęty”.
Ustanowiono obręb ochronny, gdzie zabrania się połowu oraz czynności szkodliwych dla ryb, a w szczególności naruszania urządzeń tarliskowych, dna zbiorników i roślinności wodnej, uprawiania sportów motorowodnych i urządzania kąpielisk – w okresie od 20 marca do 31 maja każdego roku. Obręb obejmuje odcinek Parsęty na długości 2830 m od punktu stanowiącego początek Kanału Drzewnego w rejonie miejscowości Budzistowo do mostu kolejowego w Kołobrzegu na ul. Solnej[8].
Na morskich wodach wewnętrznych rzeki Parsęty w granicach portu Kołobrzeg został ustanowiony okresowy obwód ochronny dla troci wędrownej i łososia, który obowiązuje od 15 września do 31 grudnia każdego roku. Wprowadzono ograniczenie w sportowym połowie ryb, polegające na zakazie połowu metodą spinningową na wodach portowych[9].
W ujściu rzeki Parsęty w półkolu zakreślonym promieniem długości 500 m w kierunku morza ze wschodniej głowicy wejścia do portu Kołobrzeg został ustanowiony stały obwód ochronny, gdzie obowiązuje zakaz połowu organizmów morskich[10].
W 1992 roku powołano Związek Miast i Gmin Dorzecza Parsęty, zrzeszający 23 gminy w dorzeczu Parsęty i jego sąsiedztwie. Związek przyjął sobie za cel podejmowanie wspólnych przedsięwzięć w zakresie ochrony wód, ziemi, powietrza i krajobrazu oraz ukierunkowywanie rozwoju gospodarczego terenu swoich członków w oparciu o naturalne walory przyrodnicze i środowiskowe[11].
Zostało także powołane Towarzystwo Miłośników Parsęty, które wyznaczyło sobie za cel dążenie do zachowania dziewiczego charakteru Parsęty, naturalnych jej walorów oraz poprawy stanu czystości wody[12].
Jakość wód edytuj
| Punkt pomiarowy | Km rzeki | Ocena elementów fizykochemicznych | Ocena elementów biologicznych | Potencjał/stan ekologiczny | Ogólny stan wód | Rok badań |
|---|---|---|---|---|---|---|
| m. Stary Chwalim | 112,0 km | poniżej stanu dobrego | III klasa | umiarkowany | zły | 2008[13] |
| Białogard | 59,9 km | II klasa | III klasa | umiarkowany | zły | 2008[13] |
| powyżej ujścia Radwii (m. Karlino) | 45,0 km | II klasa | I klasa | dobry | dobry | 2008[13] |
| m. Bardy | 25,0 km | II klasa | III klasa | umiarkowany | – | 2010[14] |
| ujście do morza (m. Kołobrzeg) | 2,0 km | II klasa | I klasa | dobry | dobry | 2008[13] |
Hydronimia edytuj
Nazwa rzeki została odnotowana od XIII wieku: Parsandi 1159, Persandi 1179, Perszandi 1184, Persantam 1251, 1283 Persanta 1299 itd. W XVI i XVII wieku pojawiła się pisownia Parsante 1526, (1618), następnie w XIX wieku: Persanta 1880, Persanta, Prośnica 1887[15]. Na polskiej mapie wojskowej z 1937 r. podano polski egzonim Prośnica na oznaczenie rzeki[16]. Nazwę Parsęta wprowadzono urzędowo w 1948 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę rzeki – Persante[17].
Nie wyjaśniono pochodzenia nazwy rzeki, jednak istnieje kilka hipotez. Najpierw przedstawiano ją jako iliryjską, później bałtycką. Badacze starych języków europejskich przyjmują formę wyjściową Persanta i wyprowadzają ją od indoeuropejskiego pierwiastka *pers– (pryskać) z właściwym hydronimii staroeuropejskiej formantem –anta[18]. Hipoteza słowiańska wywodzi nazwę rzeki od rzeczownika parsę (z fonetyką pomorską), prasłowiańskiego porsę (prosię), zaliczając ją do typu nazw odzwierzęcych (jak np. Bobrza od bóbr). Jednak żadna z hipotez nie wyjaśnia w sposób wyczerpujący etymonu nazwy i jej budowy słowotwórczej[19][15].
Szlak kajakowy edytuj
Parsęta jest szlakiem kajakowym. Na odcinku od Białogardu do Kołobrzegu – łatwym, dostępnym dla turystyki masowej. W odcinku górnym i środkowym (do Byszyna) jest to szlak miejscami bardzo trudny i uciążliwy – liczne zwalone drzewa, rozgałęzione wierzby, przewężenia, boczny nurt i gwałtowne zakręty. Konieczne są tu długie przenoski, w tym ponad 50-metrowe[20].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b Rzeki. W: Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2006-2007. Szczecin: WIOŚ Szczecin, 2008-12-30, s. 59.
- ↑ Załącznik do Rozporządzenia Nr 7/2006 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie z dnia 13 grudnia 2006 (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2006 r. Nr 121, poz. 2528)
- ↑ Salmo Parsęty 2009. Kołobrzeski Serwis Informacyjny e-KG.pl, 2009-09-28. [dostęp 2010-02-16].
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 maja 2018 r. w sprawie granic między śródlądowymi wodami powierzchniowymi a morskimi wodami wewnętrznymi i wodami morza terytorialnego (Dz.U. z 2018 r. poz. 1138)
- ↑ Elektrownia wodna w Rościnie. Związek Powiatów Polskich. [dostęp 2010-01-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-25)].
- ↑ Mała Elektrownia Wodna w miejscowości Storkowo, gm. Grzmiąca. [w:] Ogólnopolski Samorządowy Serwis Energii Odnawialnej [on-line]. Związek Powiatów Polskich. [dostęp 2011-08-10].
- ↑ Mała Elektrownia Wodna w miejscowości Pustkowie, gm. Grzmiąca. [w:] Ogólnopolski Samorządowy Serwis Energii Odnawialnej [on-line]. Związek Powiatów Polskich. [dostęp 2011-08-10].
- ↑ Uchwała Nr 292/14 Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 26 lutego 2014 r. ws. ustanowienia obrębów ochronnych (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2014 r., poz. 1379)
- ↑ Zarządzenie Nr 2/2001 Okręgowego Inspektora Rybołówstwa Morskiego w Słupsku z dnia 10 maja 2001 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2001 r. Nr 17, poz. 331)
- ↑ Zarządzenie Nr 1 Okręgowego Inspektora Rybołówstwa Morskiego w Słupsku z dnia 25 stycznia 2000 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2000 r. Nr 9, poz. 84)
- ↑ Statut Związku. Związek Miast i Gmin Dorzecza Parsęty. [dostęp 2010-01-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-28)].
- ↑ Statut. Towarzystwo Miłośników Parsęty. [dostęp 2010-03-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-06)].
- ↑ a b c d Ocena jakości wód powierzchniowych w województwie zachodniopomorskim w roku 2008. WIOŚ Szczecin, 2009-07-14, s. 9.
- ↑ II Ocena stanu wód W: Stan środowiska w województwie zachodniopomorskim w roku 2010. WIOŚ Szczecin, 2012-01-04, s. 37
- ↑ a b Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 188. ISBN 83-01-13857-2.
- ↑ Arkusz 32 Kolberg (Kołobrzeg). Mapa operacyjna 1:300 000. Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa: 1937
- ↑ Rozporządzenie Ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 października 1948 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1948 r. nr 78, poz. 692, s. 22)
- ↑ Udolph 1990, Bednarczuk 1992
- ↑ Zbigniew Babik: Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich. Kraków: Universitas, 2001. ISBN 83-7052-597-0.
- ↑ Spływy kajakowe w dorzeczu Parsęty – Parsęta, Radew, folder, UM Karlino, 2012
Linki zewnętrzne edytuj
- Persanta, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 13.