Wikipedia

Pasłęk

miasto w województwie warmińsko-mazurskim

Pasłęk (dawniej Holąd Pruski, niem. Preußisch Holland, prus. Pāistlauks) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pasłęk.

Pasłęk
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Ratusz w Pasłęku (2014)
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

elbląski

Gmina

Pasłęk

Prawa miejskie

1297

Burmistrz

Wiesław Śniecikowski

Powierzchnia

10,63[1] km²

Wysokość

42 m n.p.m.

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


12 298
1156,9 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 55

Kod pocztowy

14-400 14-401

Tablice rejestracyjne

NEB

Położenie na mapie gminy Pasłęk
Mapa konturowa gminy Pasłęk, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pasłęk”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Pasłęk”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Pasłęk”
Położenie na mapie powiatu elbląskiego
Mapa konturowa powiatu elbląskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Pasłęk”
Ziemia54°03′42,95″N 19°39′49,66″E/54,061931 19,663794
TERC (TERYT)

2804074

SIMC

0932927

Urząd miejski
pl. św. Wojciecha 5
14-400 Pasłęk
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Miasto położone jest na północnym skraju Pojezierza Iławskiego. Pod względem historycznym Pasłęk leży we wschodniej części Prus Górnych[2] zwanej Hockerlandią, na obszarze dawnej Pogezanii[3]. Należy również do Powiśla (w szerszym znaczeniu)[4]. Przez miasto przepływa rzeka Wąska uchodząca do jeziora Druzno.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. elbląskiego.

Według danych z 1 stycznia 2018 Pasłęk liczył 12 298 mieszkańców[5].

HistoriaEdytuj

Mury miejskie z basztami i bramami
 
Brama Młyńska i pozostałości obwarowań miejskich, (XIV, XVIII w.)
 
Brama Młyńska w Pasłęku
 
Brama Kamienna w Pasłęku

ŚredniowieczeEdytuj

We wczesnym średniowieczu był tu gród pruskiego plemienia Pogezanów. Po raz pierwszy wymieniony w dokumentach z 1267 r. jako Pazluch, jednak wzmianka o najbliższych okolicach – Pozolucensis Provincia, pojawia się już pod datą 1231 w piśmie polskich Dominikanów do Papieża Grzegorza IX[6]. Miasto założono w końcu XIII w. na miejscu staropruskiej osady Pazluk z rozkazu mistrza krzyżackiego Meinhardta z Kwerfurtu. Znajdowało się ono na terenie historycznej krainy Prusy Górne, która została zajęta przez Zakon krzyżacki w roku 1249. Pierwszymi osadnikami byli Holendrzy sprowadzeni do osuszania miejscowych bagien. Była to pierwsza osada holenderska w Prusach Książęcych i jednocześnie na terenie dzisiejszej Polski. Dała ona początek intensywnemu, trwającemu aż do początków XIX w. osadnictwu olęderskiemu[7].

Prawa miejskie, w tym przypadku prawo chełmińskie w roku 1297 nadał Mistrz krajowy Meinhard z Kwerfurtu i po osiedleniu kolonistów z Holandii nadał miastu nazwę Hollandt. Ówcześnie był to ośrodek handlowo-rzemieślniczy. Na przełomie XIII i XIV wieku wybudowano mury miejskie z basztami trzema bramami. Ok. 1318 wybudowano zamek, który w późniejszych latach rozbudowywany. Po bitwie pod Grunwaldem miasto zostało zajęte przez wojska Jagiełły. W czasie trwania wojny trzynastoletniej (1454–1466) opowiedział się po stronie polskiej i dobrowolnie poddał wojskom polskim, jednak na mocy pokoju toruńskiego (1466) razem z resztą Prus Górnych pozostał pod władaniem krzyżackim (w zamian za Sztum). Ponownie wojska polskie oblegały Pasłęk podczas wojny polsko-krzyżackiej w 1521 r., po zajęciu miasta pozostawały tu do 1525 r.

w Królestwie PolskiEdytuj

Po 1525 roku miasto znajdowało się na terenie Prus Książęcych, a później Niemiec. W 1543 miasto strawił ogień zaprószony prawdopodobnie przez dworzan ks. Albrechta. Od 1627 przez rok Pasłęk okupowały wojska szwedzkie Gustawa Adolfa, w Pasłęku w kościele św. Bartłomieja w 1635 podpisano traktat pokojowy między Polską a Szwecją. W czasie drugiej wojny polsko-szwedzkiej w 1656 r. na zamku pasłęckim spotkali się: król szwedzki Karol Gustaw i elektor Fryderyk Wilhelm. Obaj władcy uzgodnili działania wojskowe przeciw Polsce. W latach wojny siedmioletniej od 1758 do 1762 miasto okupowali Rosjanie.

wiek XIXEdytuj

Znaczne zniszczenia spowodowały wojska Cesarstwa Francuskiego w latach 1807 i 1812, w 1807 miasto zajął Marszałek Francji Jean Baptiste Jules Bernadotte, który później został królem Szwecji[8]. W 1818 Pasłęk został siedzibą powiatu.

W wieku XIX miasto intensywnie się rozwijało, powstały niewielkie zakłady przemysłowe, uruchomiono linię kolejową (w 1882), początkowo do Morąga, a później do Olsztyna i Elbląga (w 1883). W 1898 r. w Pasłęku powstało Górnopruskie Towarzystwo Historyczne (Oberländischer Geschichtsverein), którego honorowym przewodniczącym został książę Alexander zu Dohna ze Słobit[9]. W 1939 miasto liczyło 6345 mieszkańców[10].

II wojna światowaEdytuj

28 stycznia 1945 roku wojska hitlerowskie zostały wyparte z miasta przez oddziały 2 armii uderzeniowej i 5 armii pancernej gwardii 2 Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej[11].

Po zakończeniu II wojny światowej (1939–1945) miasto znalazło się w granicach Polski, zniszczone w 80% przez działania wojenne oraz podpalenia dokonane przez żołnierzy radzieckich.

Proceder podpaleń, który nie był niecodziennym, wspomniał świadek jednego z nich, w Prusach Wschodnich, Lew Kopielew, który tak odtworzył rozmowę na temat sprawców podpaleń:[12]

– Znaczy, podłożyli miny i podpalili?
– Kto? Niemcy?
– Nie, w ogóle żadnych min nie było, a ten ogień to zrobili nasi.
– Ale po co?
– Ach, a kto wie, po co. Tak po prostu dla zabawy. [...] Tu są Niemcy! No to rozwalić wszystko, spalić wszystko! Wziąć odwet!

Lew Kopielew, Aufbewahren für alle Zeit! Nachwort von Heinrich Böll (Autobiographie Teil 2) (1976).

Klarownie sprawę takiego zachowania żołnierza radzieckiego tłumaczyły słowa radzieckiego generała armii Iwana Czerniachowskiego[13]

Przemaszerowaliśmy dwa tysiące kilometrów i widzieliśmy zniszczenia tego wszystkiego, co wybudowaliśmy w ciągu 20 lat. Teraz stoimy przed jaskinią, z której napadł na nas faszystowski agresor. Zatrzymamy się dopiero wtedy, gdy zrobimy porządek. Nie będzie litości [...] Na próżno żądać od żołnierzy Armii Czerwonej, żeby kierowali się litością. Oni płoną nienawiścią i żądzą zemsty. Kraj faszystów musi przemienić się w pustynię.

Iwan Czerniachowski{{{źródło}}}

PRL i III RPEdytuj

Obecną nazwę administracyjnie zatwierdzono 7 maja 1946[14]. W pierwszych latach powojennych władze polskie usunęły dotychczasowych mieszkańców Pasłęka do Niemiec, zastępując ich głównie ludźmi wysiedlonymi z terenów wschodnich II RP.

W Pasłęku znajdują się obecnie dwa przedszkola, dwie szkoły podstawowe oraz dwie szkoły średnie.

DemografiaEdytuj

Według danych z 30 czerwca 2014 r. miasto liczyło 12 452 mieszkańców[15].

  • Piramida wieku mieszkańców Pasłęka w 2014 roku[16].


 

ZabytkiEdytuj

 
Zamek krzyżacki
 
Kościół św. Bartłomieja
 
Zabytkowe kamieniczki na ulicy Dąbrowskiego w Pasłęku
  • Zamek krzyżacki, zbudowany ok. 1320 r., wielokrotnie odbudowywany w XIV i XVI w. oraz po 1945. Zamek zniszczony podczas wojny polsko-krzyżackiej w 1521 r. i pożarem w 1543 r. Odbudowany z dodaniem dwóch skrzydeł: wschodniego i zachodniego oraz dwóch narożnych wież. W 1945 zniszczony, odbudowany w latach 60. XX w., z przeznaczeniem na cele kulturalne. Obecnie zamek składa się z trzech skrzydeł, otaczających prostokątny dziedziniec otwarty od południa. Skrzydło północne flankują wieże.
  • Gotycki trzynawowy kościół pod wezwaniem świętego Bartłomieja pochodzący z pierwszej połowy XIV w., a rozbudowany w XVI. Niegdyś wieże wieńczył barokowy hełm, lecz w 1922 uległ on spaleniu i zastąpiono go obecnym dachem siodłowym. Wystrój wnętrza w większości neogotycki. Barokowy ołtarz główny autorstwa rzeźbiarza Izaaka Rigi z Królewca z 1687 r., barokowa ambona i konfesjonał tego samego autorstwa co ołtarz, organy wykonane przez gdańskiego mistrza Hildebrandta z 1719[17].
  • Mury miejskie z basztami (Wieża Kamienna) i bramami (Brama Młyńska), zbudowane pomiędzy XIII a XV w., otaczają Stare Miasto. Zachowane w większej części, wysokość ok. 8 metrów, długości 1200 metrów, wzmacnianych kilkunastoma basztami łupinowymi
  • Kilkanaście kamieniczek z XVIII i XIX w. (ul. Chrobrego, Dąbrowskiego, Osińskiego, Sienkiewicza).
  • Gotycki ratusz pochodzący z XIV w., przebudowany w XVI, a odbudowany w 1960 roku. Późnorenesansowe szczyty pochodzą z XVII w. Posiada podcień wsparty na trzech kolumnach, nad podcieniem sklepienie gwiaździste.
  • Neogotycki kościół św. Józefa, obecnie cerkiew greckokatolicka.
  • Renesansowy kościół św. Jerzego, obecnie wspólnie użytkowany przez społeczność ewangelicką (jako kościół filialny parafii w Ostródzie) oraz prawosławną (jako parafialna cerkiew pw. św. Onufrego).
  • Miejska wieża wodociągowa z 1910 roku.
  • cmentarz żydowski założony w XIX wieku

InneEdytuj

  • Izba pamięci na zamku.
  • Park Ekologiczny ze ścieżką dydaktyczną i miejscami rekreacyjnymi.

Wspólnoty wyznanioweEdytuj

 
Cerkiew św. Onufrego współużytkowana przez Kościół Ewangelicko-Augsburski jako kościół Świętego Jerzego

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

OświataEdytuj

Na terenie miasta i gminy znajdują się następujące placówki oświatowe:

– przedszkola:

– szkoły podstawowe:

  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Władysława Jagiełły
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Władysława Broniewskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im. mjr. Henryka Sucharskiego
  • Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Rogajnach
  • Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi w Zielonce Pasłęckiej

– szkoły średnie:

  • Zespół Szkół w Pasłęku (w jego skład wchodzą: Liceum Ogólnokształcące im. Bohaterów Grunwaldu, 1 Technikum, 1 Branżowa Szkoła I Stopnia i Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych)[19]
  • Zespół Szkół Ekonomicznych i Technicznych w Pasłęku
  • Zespół Szkół Zawodowych w Pasłęku

PrzemysłEdytuj

Miasto utrzymuje się głównie z lokalnego przemysłu m. in. rolnictwa i przemysłu lekkiego. Funkcjonuje tutaj mleczarnia Sery ICC Pasłęk[20], produkująca wyroby nabiałowe na całą Polskę północną, młyn oraz suszarnia zboża.

TransportEdytuj

Przez miasto przechodzą drogi:

CiekawostkiEdytuj

  • Taksówkarze z Pasłęka byli inspiracją do nakręcenia filmu „Wielki Szu” w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego[21][22].
  • Miejscowość ze względu na jej dobrze zachowaną starówkę porównuje się z miastem Rothenburg[23][24].
  • W latach 1957-1963 prowadzono prace wiertnicze i badania karotażowe w otworach wiertniczych w poszukiwaniu rud uranu. Przy okazji świadczenia tych prac wykryto przejawy mineralizacji uranowej w głęboko zalegających strukturach geologicznych[potrzebny przypis] na Niżu Polskim, m.in. w rejonie Pasłęka (w 1958, zawartość uranu w próbkach punktowych wahała się w granicach 420-8400 gram/tonę)[25]. Ze względu na grubą pokrywę osadów czwartorzędowych zrezygnowano tam jednak z przeprowadzania podziemnych prac rozpoznawczych i sporządzono jedynie dokumentację złóż w oparciu o badania rdzeni z otworów wiertniczych.[potrzebny przypis]

SportEdytuj

Polonia PasłękEdytuj

W mieście swą siedzibę ma Polonia Pasłęk – klub wielosekcyjny. Początkowo klub funkcjonował pod nazwą Związkowy Klub Sportowy Ogniwo Pasłęk. Pierwszym prezesem został Jan Czymbor. Obok piłki nożnej funkcjonują między innymi siatkówka i sekcja motorowa, w kolejnych latach powstają koszykówka, kick-boxing i lekkoatletyka. W 1957 roku zmieniono nazwę na Miejski Klub Sportowy Polonia Pasłęk z prezesem Bogdanem Korzeniowskim. Rok 1980 przyniósł kolejną zmianę nazwy Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy Polonia Pasłęk. W 1999 roku piłkarze Polonii awansują do IV ligi.

  • Sekcja koszykówki z trenerem Krzysztofem Kowalem osiągająca w rozgrywkach kategorii wiekowej kadet bardzo dobre wyniki w rozgrywkach wojewódzkich i powiatowych.
  • Sekcja piłkarska

Aktualnie Polonia Pasłęk występuje w lidze okręgowej, w grupie warmińsko-mazurskiej.

Klub Sportowy Polonia Pasłęk, rok założenia 1950, Barwy klubowe: niebiesko-biało-czerwone

  • Najwyższa klasa rozgrywkowa IV liga

Stadion Miejski w Pasłęku został gruntownie przebudowany w latach 2011-2012. Pojemność trybun po modernizacji wynosi 1450 miejsc. W ramach inwestycji powstała również bieżnia tartanowa oraz oświetlenie. Rewitalizacji doczekała się również murawa piłkarska. Gmina Pasłęk na realizację tego przedsięwzięcia otrzymała dofinansowanie ze środków Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej w ramach „Wojewódzkiego wieloletniego programu rozwoju bazy sportowej”. Przyznana kwota to 950 tys. zł (200 tys. zł w roku 2011 i 750 tys. zł w roku 2012)[26].

StrzelnicaEdytuj

Strzelnica myśliwska w Gołąbkach k. Pasłęka powstała na terenie K.Ł. „Bóbr” w Pasłęku i stanowi własność tego koła. Pełni też funkcję Okręgowej Strzelnicy Myśliwskiej Okręgu Elbląskiego. Jest pięknie położona i utrzymana. Można na niej sprawnie przeprowadzić wszystkie konkurencje strzelań myśliwskich. Kilka lat z rzędu drużyna reprezentująca K.Ł. „Bóbr” składająca się z trzech zawodników wygrywa Mistrzostwa Okręgu Elbląskiego i reprezentuje okręg na Krajowym Konkursie Kół Łowieckich.

GolfEdytuj

Pole golfowe Sand Valley powstało w latach 2006-2009. Codzienne prace konstrukcyjne i kształtujące pole prowadzone były przez Tonego Ristole. To właśnie jego rzemiosło widać we wszystkich detalach pola. Natomiast Lassi Pekka Tilander i Kai Hulkkonen odpowiadali za wytyczenie fairwayów i sporządzenie projektu komponujące pole golfowe z naturalną rzeźbą terenu. Pole Golfowe znajduje się przy drodze ekspresowej E7 kilkaset metrów od zjazdu z węzła Pasłęk północ.

MediaEdytuj

Portale internetoweEdytuj

  • Głos Pasłęka

Współpraca międzynarodowaEdytuj

Miasta i gminy partnerskie[27]:

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
  2. ↑ Tadeusz Oracki: Ostróda w okresie lenna pruskiego. Kształtowanie nowej administracji, w: Ostróda. Z dziejów miasta i okolic, red. nacz. Andrzej Wakar. Wydawnictwo „Pojezierze”, Olsztyn 1976, s. 85, 86.
  3. ↑ „Zapiski Historyczne. Kwartalnik poświęcony historii Pomorza”, tom XXX, zeszyt 2, red. Marian Biskup. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 1965, s. 23.
  4. ↑ Tadeusz Łepkowski (red. nacz.): Mały słownik historii Polski, wyd. III. Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1964, s. 269.
  5. ↑ Pasłęk w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  6. ↑ http://historia-wyzynaelblaska.pl/pas--k.html%7Ctitle=Pasłęk – Historia Wysoczyzny Elbląskiej
  7. ↑ Rusiński, s. 4.
  8. ↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 s. 62-63 ISBN 83-7200-631-8
  9. ↑ Andreas Kossert, „Prusy Wschodnie. Historia i mit”, Wyd. nauk. Scholar, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7383-354-8
  10. ↑ Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 170-171
  11. ↑ ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 182
  12. ↑ Lew Kopielew Aufbewahren für alle Zeit! Nachwort von Heinrich Böll (Autobiographie Teil 2) (1976).
  13. ↑ Marek Nowotka, Migracje ludności na pograniczu kurpiowsko-mazurskim, 8 kwietnia 2009 [dostęp 2020-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-06].
  14. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  15. ↑ Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2014 r. Stan w dniu 30.VI.2014 r. GUS 2014, s. 98.
  16. ↑ Pasłęk w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  17. ↑ Orgel der Pfarrkirche St. Bartholomäus / Organy kościoła parafialnego pw. św. Bartłomieja. Baltisches Orgel Centrum. [dostęp 2014-05-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-07)].
  18. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-19].
  19. ↑ Zespół Szkół w Pasłęku, zspaslek.edu.pl [dostęp 2017-11-25].
  20. ↑ SERY ICC Pasłęk Sp. z o.o. | Działać, aby żywić ludzi, SERY ICC Pasłęk Sp. z o.o. [dostęp 2022-12-28] (pol.).
  21. ↑ Uroczysty pokaz "Wielkiego Szu" • PISF. Polski Instytut Sztuki Filmowej, www.pisf.pl, 17 września 2014 [dostęp 2019-04-02], Cytat: Mieszkałem przez pewien czas w małym miasteczku – Pasłęku i tam było dwóch oszustów, do których przyjeżdżali najwięksi kozacy z Polski i z nimi przegrywali. Zaprzyjaźniłem się z nimi, co dało mi możliwość obserwowania ich w akcji – wspominał scenarzysta, Jan Purzycki. (pol.).
  22. ↑ Jerzy P., Wielki Szu w Pasłęku, www.glospasleka.pl, 4 sierpnia 2015 [dostęp 2019-04-02] (pol.).
  23. ↑ Rothenburg Wschodu
  24. ↑ niem. Ostpreußische Rothenburg (Wschodniopruski Rothenburg)
  25. ↑ Mirosław Zdulski, Źródła do dziejów kopalnictwa uranowego w Polsce, Wydawn. DiG, styczeń 2000, s. 74, ISBN 978-83-7181-139-5 [dostęp 2019-04-02] (pol.).
  26. ↑ Moda na sport [dostęp 2012-04-17].
  27. ↑ Współpraca z zagranicą – Urząd Miejski w Pasłęku, paslek-um.bip-wm.pl [dostęp 2019-04-02].
  28. ↑ Kreisgemeinschaft Pr. Holland

BibliografiaEdytuj

  • Władysław Rusiński: Osady tzw. „olędrów” w dawnym województwie poznańskim. Kraków: 1947.
  • Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 46-48
  • Długokęcki Wiesław, Pasłęk jako ośrodek administracyjny i gospodarczy zakonu krzyżackiego, [w:] Pasłęk, 1997, s. 267–272.
  • Długokęcki Wiesław, Dzieje miasta Pasłęka w latach 1297–1454, [w:] Pasłęk, 1997, s. 255–266.
  • Długokęcki Wiesław, Dzieje polityczne Pasłęka w okresie Związku Pruskiego i wojny trzynastoletniej, [w:] Pasłęk, 1997, s. 273–27
  • ZABYTKOWY PASŁĘK

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pasłęk&oldid=69150353”