Wikipedia

Pasłęk

miasto w województwie warmińsko-mazurskim

Pasłęk (dawniej Holąd Pruski, niem. Preußisch Holland, prus. Pāistlauks[2]) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pasłęk. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do woj. elbląskiego.

Pasłęk
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Ratusz w Pasłęku (2014)
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

elbląski

Gmina

Pasłęk

Prawa miejskie

1297

Burmistrz

Wiesław Śniecikowski

Powierzchnia

10,63[1] km²

Wysokość

42 m n.p.m.

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


12 298
1156,9 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 55

Kod pocztowy

14-400 14-401

Tablice rejestracyjne

NEB

Położenie na mapie gminy Pasłęk
Mapa konturowa gminy Pasłęk, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pasłęk”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Pasłęk”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Pasłęk”
Położenie na mapie powiatu elbląskiego
Mapa konturowa powiatu elbląskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Pasłęk”
Ziemia54°03′42,95″N 19°39′49,66″E/54,061931 19,663794
TERC (TERYT)

2804074

SIMC

0932927

Urząd miejski
pl. św. Wojciecha 5
14-400 Pasłęk
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Według danych z 1 stycznia 2018 Pasłęk liczył 12 298 mieszkańców[3].

Położenie edytuj

Pod względem historycznym miasto leży we wschodniej części Prus Górnych[4] zwanej Hockerlandią, na obszarze dawnej Pogezanii[5]. Niekiedy bywa także zaliczane do (szeroko rozumianego) Powiśla[6].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski Pasłęk położony jest na Równinie Warmińskiej, wchodzącej w skład Pobrzeża Gdańskiego[7].

Przez miasto przepływa rzeka Wąska uchodząca do jeziora Druzno.

Historia edytuj

Średniowiecze edytuj

We wczesnym średniowieczu był tu gród pruskiego plemienia Pogezanów. Po raz pierwszy wymieniony w dokumentach z 1267 r. jako Pazluch, jednak wzmianka o najbliższych okolicach – Pozolucensis Provincia, pojawia się już pod datą 1231 w piśmie polskich Dominikanów do Papieża Grzegorza IX[8]. Miasto założono w końcu XIII w. na miejscu staropruskiej osady Pazluk z rozkazu mistrza krzyżackiego Meinhardta z Kwerfurtu. Znajdowało się ono na terenie historycznej krainy Prusy Górne, która została zajęta przez Zakon krzyżacki w roku 1249. Pierwszymi osadnikami byli Holendrzy sprowadzeni do osuszania miejscowych bagien. Była to pierwsza osada holenderska w Prusach Książęcych i jednocześnie na terenie dzisiejszej Polski. Dała ona początek intensywnemu, trwającemu aż do początków XIX w. osadnictwu olęderskiemu[9].

Prawa miejskie, w tym przypadku prawo chełmińskie w roku 1297 nadał Mistrz krajowy Meinhard z Kwerfurtu i po osiedleniu kolonistów z Holandii nadał miastu nazwę Hollandt. Ówcześnie był to ośrodek handlowo-rzemieślniczy. Na przełomie XIII i XIV wieku wybudowano mury miejskie z basztami trzema bramami. Około 1318 wybudowano zamek, który w późniejszych latach był rozbudowywany.

Od XV do XVIII wieku edytuj

Po bitwie pod Grunwaldem miasto zostało zajęte przez wojska Jagiełły. W czasie trwania wojny trzynastoletniej (1454–1466) opowiedział się po stronie polskiej i dobrowolnie poddał wojskom polskim, jednak na mocy pokoju toruńskiego (1466) razem z resztą Prus Górnych pozostał pod władaniem krzyżackim (w zamian za Sztum). Ponownie wojska polskie oblegały Pasłęk podczas wojny polsko-krzyżackiej w 1521 r. Po zajęciu miasta pozostawały tu do 1525 r.

Po 1525 roku miasto znajdowało się na terenie Prus Książęcych, a później Niemiec. W 1543 miasto strawił ogień zaprószony prawdopodobnie przez dworzan ks. Albrechta. Od 1627 przez rok Pasłęk okupowały wojska szwedzkie Gustawa Adolfa, w Pasłęku w kościele św. Bartłomieja w 1635 podpisano traktat pokojowy między Polską a Szwecją. W czasie drugiej wojny polsko-szwedzkiej w 1656 r. na zamku pasłęckim spotkali się: król szwedzki Karol Gustaw i elektor Fryderyk Wilhelm. Obaj władcy uzgodnili działania wojskowe przeciw Polsce. W latach wojny siedmioletniej od 1758 do 1762 miasto okupowali Rosjanie.

XIX wiek edytuj

Znaczne zniszczenia Pasłęka spowodowały wojska Cesarstwa Francuskiego, przebywające tutaj w latach 1807 i 1812. W 1807 miasto zajął Marszałek Francji Jean Baptiste Jules Bernadotte, który później został królem Szwecji[10]. W 1818 Pasłęk został siedzibą powiatu.

W wieku XIX miasto intensywnie się rozwijało. Powstały niewielkie zakłady przemysłowe. Uruchomiono w 1882 r. linię kolejową, początkowo do Morąga, a później do Olsztyna i Elbląga (w 1883). W 1898 r. w Pasłęku powstało Górnopruskie Towarzystwo Historyczne (Oberländischer Geschichtsverein), którego honorowym przewodniczącym został książę Alexander zu Dohna ze Słobit[11]. W 1939 miasto liczyło 6345 mieszkańców[12].

II wojna światowa edytuj

28 stycznia 1945 roku wojska hitlerowskie zostały wyparte z miasta przez oddziały 2 armii uderzeniowej i 5 armii pancernej gwardii 2 Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej[13].

Po zakończeniu II wojny światowej (1939–1945) miasto znalazło się w granicach Polski, zniszczone w 80% przez działania wojenne oraz podpalenia dokonane przez żołnierzy radzieckich.

Proceder podpaleń, który nie był niecodziennym, wspomniał świadek jednego z nich, w Prusach Wschodnich, Lew Kopielew, który tak odtworzył rozmowę na temat sprawców podpaleń[14]:

– Znaczy, podłożyli miny i podpalili?
– Kto? Niemcy?
– Nie, w ogóle żadnych min nie było, a ten ogień to zrobili nasi.
– Ale po co?
– Ach, a kto wie, po co. Tak po prostu dla zabawy. [...] Tu są Niemcy! No to rozwalić wszystko, spalić wszystko! Wziąć odwet!

Lew Kopielew, Aufbewahren für alle Zeit! Nachwort von Heinrich Böll (Autobiographie Teil 2) (1976).

.

Klarownie sprawę takiego zachowania żołnierza radzieckiego tłumaczyły słowa radzieckiego generała armii Iwana Czerniachowskiego[15]:

Przemaszerowaliśmy dwa tysiące kilometrów i widzieliśmy zniszczenia tego wszystkiego, co wybudowaliśmy w ciągu 20 lat. Teraz stoimy przed jaskinią, z której napadł na nas faszystowski agresor. Zatrzymamy się dopiero wtedy, gdy zrobimy porządek. Nie będzie litości [...] Na próżno żądać od żołnierzy Armii Czerwonej, żeby kierowali się litością. Oni płoną nienawiścią i żądzą zemsty. Kraj faszystów musi przemienić się w pustynię.

PRL i III RP edytuj

Obecną nazwę administracyjnie zatwierdzono 7 maja 1946[16]. W pierwszych latach powojennych władze polskie usunęły dotychczasowych mieszkańców Pasłęka do Niemiec, zastępując ich głównie ludźmi wysiedlonymi z terenów wschodnich II RP.

W Pasłęku znajdują się obecnie dwa przedszkola, dwie szkoły podstawowe oraz dwie szkoły średnie.

Demografia edytuj

Według danych z 30 czerwca 2014 r. miasto liczyło 12 452 mieszkańców[17].

  • Piramida wieku mieszkańców Pasłęka w 2014 roku[18].

 

Zabytki edytuj

  • Zamek krzyżacki – zbudowany ok. 1320 r., wielokrotnie odbudowywany w XIV i XVI w. oraz po 1945. Zamek zniszczony podczas wojny polsko-krzyżackiej w 1521 r. i pożarem w 1543 r. Odbudowany z dodaniem dwóch skrzydeł: wschodniego i zachodniego oraz dwóch narożnych wież. W 1945 zniszczony, odbudowany w latach 60. XX w., z przeznaczeniem na cele kulturalne. Obecnie zamek składa się z trzech skrzydeł, otaczających prostokątny dziedziniec otwarty od południa. Skrzydło północne flankują wieże.
  • Gotycki trzynawowy kościół św. Bartłomieja – pochodzący z pierwszej połowy XIV wieku, a rozbudowany w XVI. Niegdyś wieże wieńczył barokowy hełm, lecz w 1922 uległ on spaleniu i zastąpiono go obecnym dachem siodłowym. Wystrój wnętrza w większości neogotycki. Barokowy ołtarz główny autorstwa rzeźbiarza Izaaka Rigi z Królewca z 1687 r., barokowa ambona i konfesjonał tego samego autorstwa co ołtarz, organy wykonane przez gdańskiego mistrza Hildebrandta z 1719[19].
  • Mury miejskie – zbudowane pomiędzy XIII a XV w., otaczają Stare Miasto. Zachowane w większej części, o wysokości ok. 8 metrów, długości 1200 metrów, wzmacnianych kilkunastoma basztami łupinowymi oraz dwiema bramami: Młyńską i Kamienną.
  • Kilkanaście kamieniczek z XVIII i XIX w. (ul. Chrobrego, Dąbrowskiego, Osińskiego, Sienkiewicza).
  • Gotycki ratusz – pochodzący z XIV w., przebudowany w XVI, a odbudowany w 1960 roku. Późnorenesansowe szczyty pochodzą z XVII w. Posiada podcień wsparty na trzech kolumnach, nad podcieniem sklepienie gwiaździste.
  • Neogotycki kościół św. Józefa – obecnie cerkiew greckokatolicka.
  • Renesansowy kościół św. Jerzego – obecnie wspólnie użytkowany przez społeczność ewangelicką (jako kościół filialny parafii w Ostródzie) oraz prawosławną (jako parafialna cerkiew pw. św. Onufrego).
  • Miejska wieża wodociągowa z 1910 roku.
  • cmentarz żydowski założony w XIX wieku.
  • Wybrane zabytki miasta
  •  
    Zamek krzyżacki
  •  
    Kościół św. Bartłomieja
  •  
    Brama Młyńska
  •  
    Brama Kamienna
  •  
    Wieża ciśnień

Turystyka edytuj

  • Izba pamięci na zamku.
  • Park Ekologiczny ze ścieżką dydaktyczną i miejscami rekreacyjnymi.

Gospodarka edytuj

Miasto utrzymuje się głównie z lokalnego przemysłu, m.in. rolnictwa i przemysłu lekkiego. Funkcjonuje tutaj mleczarnia Sery ICC Pasłęk[20], produkująca wyroby nabiałowe na całą Polskę północną, młyn oraz suszarnia zboża.

Transport edytuj

Przez miasto przechodzą drogi:

Oświata edytuj

Na terenie miasta i gminy znajdują się następujące placówki oświatowe:

– przedszkola:

– szkoły podstawowe:

  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Władysława Jagiełły
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Władysława Broniewskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im. mjr. Henryka Sucharskiego
  • Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Rogajnach
  • Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi w Zielonce Pasłęckiej

– szkoły średnie:

  • Zespół Szkół w Pasłęku (w jego skład wchodzą: Liceum Ogólnokształcące im. Bohaterów Grunwaldu, 1 Technikum, 1 Branżowa Szkoła I Stopnia i Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych)[21]
  • Zespół Szkół Ekonomicznych i Technicznych w Pasłęku
  • Zespół Szkół Zawodowych w Pasłęku

Wspólnoty wyznaniowe edytuj

 
Cerkiew św. Onufrego współużytkowana przez Kościół Ewangelicko-Augsburski jako kościół Świętego Jerzego

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Ciekawostki edytuj

  • Taksówkarze z Pasłęka byli inspiracją do nakręcenia filmu „Wielki Szu” w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego[28][29].
  • Miejscowość ze względu na jej dobrze zachowaną starówkę porównuje się z miastem Rothenburg[30][31].
  • W latach 1957–1963 prowadzono prace wiertnicze i badania karotażowe w otworach wiertniczych w poszukiwaniu rud uranu. Przy okazji świadczenia tych prac wykryto przejawy mineralizacji uranowej w głęboko zalegających strukturach geologicznych[potrzebny przypis] na Niżu Polskim, m.in. w rejonie Pasłęka (w 1958, zawartość uranu w próbkach punktowych wahała się w granicach 420-8400 gram/tonę)[32]. Ze względu na grubą pokrywę osadów czwartorzędowych zrezygnowano tam jednak z przeprowadzania podziemnych prac rozpoznawczych i sporządzono jedynie dokumentację złóż w oparciu o badania rdzeni z otworów wiertniczych.[potrzebny przypis]

Sport edytuj

Polonia Pasłęk edytuj

W mieście swą siedzibę ma Polonia Pasłęk – klub wielosekcyjny. Początkowo klub funkcjonował pod nazwą Związkowy Klub Sportowy Ogniwo Pasłęk. Pierwszym prezesem został Jan Czymbor. Obok piłki nożnej funkcjonują między innymi siatkówka i sekcja motorowa, w kolejnych latach powstają koszykówka, kick-boxing i lekkoatletyka. W 1957 roku zmieniono nazwę na Miejski Klub Sportowy Polonia Pasłęk z prezesem Bogdanem Korzeniowskim. Rok 1980 przyniósł kolejną zmianę nazwy Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy Polonia Pasłęk. W 1999 roku piłkarze Polonii awansowali do IV ligi.

  • Sekcja koszykówki z trenerem Krzysztofem Kowalem osiągająca w rozgrywkach kategorii wiekowej kadet bardzo dobre wyniki w rozgrywkach wojewódzkich i powiatowych.
  • Sekcja piłkarska

Aktualnie Polonia Pasłęk występuje w lidze okręgowej, w grupie warmińsko-mazurskiej II.

Klub Sportowy Polonia Pasłęk, rok założenia 1950, Barwy klubowe: niebiesko-biało-czerwone

  • Najwyższa klasa rozgrywkowa IV liga

Stadion Miejski w Pasłęku został gruntownie przebudowany w latach 2011–2012. Pojemność trybun po modernizacji wynosi 1450 miejsc. W ramach inwestycji powstała również bieżnia tartanowa oraz oświetlenie. Rewitalizacji doczekała się również murawa piłkarska. Gmina Pasłęk na realizację tego przedsięwzięcia otrzymała dofinansowanie ze środków Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej w ramach „Wojewódzkiego wieloletniego programu rozwoju bazy sportowej”. Przyznana kwota to 950 tys. zł (200 tys. zł w roku 2011 i 750 tys. zł w roku 2012)[33].

Strzelnica edytuj

Strzelnica myśliwska w Gołąbkach k. Pasłęka powstała na terenie K.Ł. „Bóbr” w Pasłęku i stanowi własność tego koła. Pełni też funkcję Okręgowej Strzelnicy Myśliwskiej Okręgu Elbląskiego. Jest pięknie położona i utrzymana. Można na niej sprawnie przeprowadzić wszystkie konkurencje strzelań myśliwskich. Kilka lat z rzędu drużyna reprezentująca K.Ł. „Bóbr” składająca się z trzech zawodników wygrywa Mistrzostwa Okręgu Elbląskiego i reprezentuje okręg na Krajowym Konkursie Kół Łowieckich.

Golf edytuj

Pole golfowe Sand Valley powstało w latach 2006–2009. Codzienne prace konstrukcyjne i kształtujące pole prowadzone były przez Tonego Ristole. To właśnie jego rzemiosło widać we wszystkich detalach pola. Natomiast Lassi Pekka Tilander i Kai Hulkkonen odpowiadali za wytyczenie fairwayów i sporządzenie projektu komponujące pole golfowe z naturalną rzeźbą terenu. Pole Golfowe znajduje się przy drodze ekspresowej E7 kilkaset metrów od zjazdu z węzła Pasłęk północ.

Media edytuj

Portale internetowe edytuj

  • Głos Pasłęka

Współpraca międzynarodowa edytuj

Miasta i gminy partnerskie[34]:

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
  2. ↑ Prūsas tāutaskarti [online], prusaspira.org [dostęp 2023-05-01].
  3. ↑ Pasłęk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  4. ↑ Tadeusz Oracki: Ostróda w okresie lenna pruskiego. Kształtowanie nowej administracji, w: Ostróda. Z dziejów miasta i okolic, red. nacz. Andrzej Wakar. Wydawnictwo „Pojezierze”, Olsztyn 1976, s. 85, 86.
  5. ↑ „Zapiski Historyczne. Kwartalnik poświęcony historii Pomorza”, tom XXX, zeszyt 2, red. Marian Biskup. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 1965, s. 23.
  6. ↑ Tadeusz Łepkowski (red. nacz.): Mały słownik historii Polski, wyd. III. Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1964, s. 269.
  7. ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach z 2018 r. [online], warmaz.pl [dostęp 2023-05-01] (pol.).
  8. ↑ http://historia-wyzynaelblaska.pl/pas--k.html%7Ctitle=Pasłęk – Historia Wysoczyzny Elbląskiej.
  9. ↑ Rusiński, s. 4.
  10. ↑ Piotr Skurzyński: „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna”, Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A., Warszawa 2004, s. 62–63, ISBN 83-7200-631-8.
  11. ↑ Andreas Kossert, „Prusy Wschodnie. Historia i mit”, Wyd. nauk. Scholar, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7383-354-8.
  12. ↑ Jan Bałdowski „Warmia i Mazury, mały przewodnik” Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 170–171.
  13. ↑ „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 182.
  14. ↑ Lew Kopielew: Aufbewahren für alle Zeit! Nachwort von Heinrich Böll (Autobiographie Teil 2) (1976).
  15. ↑ Marek Nowotka, Migracje ludności na pograniczu kurpiowsko-mazurskim [online], 8 kwietnia 2009 [dostęp 2020-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-06].
  16. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  17. ↑ Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2014 r. Stan w dniu 30.VI.2014 r. GUS 2014, s. 98.
  18. ↑ Pasłęk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  19. ↑ Orgel der Pfarrkirche St. Bartholomäus / Organy kościoła parafialnego pw. św. Bartłomieja. Baltisches Orgel Centrum. [dostęp 2014-05-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-07)].
  20. ↑ SERY ICC Pasłęk Sp. z o.o. | Działać, aby żywić ludzi [online], SERY ICC Pasłęk Sp. z o.o. [dostęp 2022-12-28] (pol.).
  21. ↑ Zespół Szkół w Pasłęku [online], zspaslek.edu.pl [dostęp 2017-11-25].
  22. ↑ Zbór w Elblągu [online], elblag.baptysci.pl [dostęp 2023-08-07].
  23. ↑ Pasłęk [online], luteranie.pl [dostęp 2023-08-07].
  24. ↑ Pasłęk [online], cerkiew.org [dostęp 2023-08-07].
  25. ↑ Znajdź Kościół [online], kz.pl [dostęp 2023-08-07].
  26. ↑ Dekanat gdański [online], orthodox.pl [dostęp 2023-08-07].
  27. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-19].
  28. ↑ Uroczysty pokaz „Wielkiego Szu” [online], pisf.pl, 17 września 2014 [dostęp 2019-04-02] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-02], Cytat: Mieszkałem przez pewien czas w małym miasteczku – Pasłęku i tam było dwóch oszustów, do których przyjeżdżali najwięksi kozacy z Polski i z nimi przegrywali. Zaprzyjaźniłem się z nimi, co dało mi możliwość obserwowania ich w akcji – wspominał scenarzysta, Jan Purzycki. (pol.).
  29. ↑ Jerzy P., Wielki Szu w Pasłęku [online], glospasleka.pl, 4 sierpnia 2015 [dostęp 2019-04-02] (pol.).
  30. ↑ Rothenburg Wschodu
  31. ↑ niem. Ostpreußische Rothenburg (Wschodniopruski Rothenburg)
  32. ↑ Mirosław Zdulski, Źródła do dziejów kopalnictwa uranowego w Polsce, Wyd. DiG, styczeń 2000, s. 74, ISBN 978-83-7181-139-5 [dostęp 2019-04-02] (pol.).
  33. ↑ Moda na sport [online] [dostęp 2012-04-17].
  34. ↑ Współpraca z zagranicą – Urząd Miejski w Pasłęku [online], paslek-um.bip-wm.pl [dostęp 2019-04-02].
  35. ↑ Kreisgemeinschaft Pr. Holland.

Bibliografia edytuj

  • Władysław Rusiński: Osady tzw. „olędrów” w dawnym województwie poznańskim. Kraków: 1947.
  • Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 46–48
  • Długokęcki Wiesław, Pasłęk jako ośrodek administracyjny i gospodarczy zakonu krzyżackiego, [w:] Pasłęk, 1997, s. 267–272.
  • Długokęcki Wiesław, Dzieje miasta Pasłęka w latach 1297–1454, [w:] Pasłęk, 1997, s. 255–266.
  • Długokęcki Wiesław, Dzieje polityczne Pasłęka w okresie Związku Pruskiego i wojny trzynastoletniej, [w:] Pasłęk, 1997, s. 273–227
  • ZABYTKOWY PASŁĘK

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pasłęk&oldid=73539475”