Wikipedia

Patriarcha Konstantynopola

Patriarcha Konstantynopola (gr. Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως), oficjalnie: Arcybiskup Konstantynopola, Nowego Rzymu i Patriarcha Ekumeniczny (gr. Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης) – jeden z patriarchów prawosławnych oraz duchowy zwierzchnik Cerkwi. Stoi na czele Patriarchatu Konstantynopolitańskiego.

Hagia Sophia – była katedrą patriarchy Konstantynopola od 537 do 1453, kiedy to po zdobyciu miasta przez Turków została zamieniona na meczet. Do dziś widoczne są mozaiki z postaciami świętych

Historia

edytuj

Konstantynopol stał się siedzibą patriarchy w 381, gdy do czterech dotychczasowych stolic patriarszych – Rzymu, Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy – Sobór konstantynopolitański I dodał piątą: Nowy Rzym (gr. Νέα Ῥώμη), czyli Konstantynopol, sytuując ją jako drugą w hierarchii patriarchatów. Ustanowienie stolicy patriarszej w Konstantynopolu było wynikiem zabiegów biskupów tego miasta, dotychczas skromnych sufraganów Heraklei. Wśród hierarchii, wiernych i cesarzy przeważył pogląd, że skoro dotychczasowe Bizancjum, którego znaczenie wynikało „tylko” z ruchu handlowego przez Bosfor, stało się stolicą wschodniej części Cesarstwa, to powinno zostać wyniesione do rangi równej Rzymowi – starej stolicy. Mimo przeciwdziałania papieży kolejne sobory powszechne przyznały biskupom Konstantynopola godność patriarszą i wydzieliły im kanoniczne terytorium, składające się ostatecznie z całej europejskiej części Cesarstwa Wschodniorzymskiego, diecezji Ilirii (należącej do cesarstwa zachodniorzymskiego) i całej Azji Mniejszej.

Patriarchowie Konstantynopola objęli przewodnią rolę w kościele wschodniej części cesarstwa rzymskiego, który później stał się Kościołem Prawosławnym. Na osiągnięcie tej pozycji złożyło się kilka czynników. Pierwszym (chronologicznie) było to, że cesarze imperium wschodniorzymskiego faworyzowali patriarchów rezydujących w ich stolicy, którzy też naturalną koleją rzeczy mieli największe możliwości działania u tronu. Dalej: pozostałe patriarsze stolice Wschodu, Aleksandria, Antiochia i Jerozolima, wcześnie znalazły się pod władzą muzułmanów, co automatycznie odebrało im wiele z ich pierwotnego znaczenia – przestały być jakąkolwiek konkurencją dla Konstantynopola. Po upadku Konstantynopola znaczenie jego patriarchów, paradoksalnie, jeszcze wzrosło, ponieważ w systemie millet, zgodnie z którym Turcy osmańscy urządzili swoje państwo, patriarcha konstantynopolitański został uznany za głowę całego rum millet („narodu rzymskiego” – wiernych Kościoła Prawosławnego), z czym wiązała się pewna władza świecka, a przede wszystkim fiskalna i finansowa. Uzależnienie patriarchów Antiochii, Aleksandrii i Jerozolimy od patriarchy Konstantynopola doszło do tego stopnia, że niektórzy z nich rezydowali w Konstantynopolu, a nie w swoich stolicach.

Wszystko to działo się w warunkach nieustannego konfliktu z Rzymem, który tlił się od początku istnienia patriarchatu, niekiedy otwarcie, innym razem tylko w formie nieprzychylnej postawy wobec „łacinników”. Przejawami tego konfliktu były zwłaszcza schizmy: akacjańska (484–519), focjańska (867–893) i ostatnia, nie zakończona jak dotąd, wielka schizma wschodnia (1054). Patriarchowie Konstantynopola konsekwentnie odmawiają papieżom w Kościele prymatu innego, niż honorowy, uważając siebie, patriarchów ekumenicznych, za równych „papieżom rzymskim”.

Zarówno wrogość wobec Rzymu, jak i władza nad całym prawosławiem wydają się słabnąć od początku XX wieku. Po upadku Imperium Osmańskiego upadła świecka władza patriarchów. W obecnej strukturze Kościoła prawosławnego dominują lokalne Kościoły autokefaliczne, niezależne jurysdykcyjnie od patriarchy ekumenicznego, a tylko uznające jego zwierzchnictwo duchowe. W słowiańskich Kościołach lokalnych osłabł wpływ kultury greckiej, a i Konstantynopol przestał być jej ośrodkiem. 7 grudnia 1965 papież Paweł VI i patriarcha Atenagoras I odwołali wzajemne klątwy rzucone jeszcze w 1054. Stosunki między Rzymem a Konstantynopolem uległy po tym fakcie ogólnemu ociepleniu, choć nie doszło jeszcze do interkomunii ani do wypracowania wspólnego stanowiska w sprawach wiary. Najdalszym krokiem w tym kierunku pozostaje prawosławno-katolicka Deklaracja z Balamand z 1993.

Poza patriarchą prawosławnym, od 1461 w Konstantynopolu rezyduje jeszcze ormiański patriarcha Konstantynopola, jeden ze zwierzchników Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego. Nie ma natomiast w Konstantynopolu patriarchy łacińskiego (katolickiego). Jedynym okresem w dziejach, gdy w Konstantynopolu rezydowali patriarchowie łacińscy, pozostaje okres Cesarstwa Łacińskiego (1204–1261) (prawosławni patriarchowie konstantynopolitańscy rezydowali wtedy, wraz z dworem cesarskim, w Nicei). Później był to urząd tytularny, sprawowany przez jednego z urzędników Kurii Rzymskiej, zniesiony w 1964.

Obecnie patriarcha Konstantynopola sprawuje zwierzchnictwo nad prawosławnymi w Turcji oraz na niektórych wyspach nie należących do jurysdykcji Cerkwi w Grecji.

Lista biskupów Bizancjum i patriarchów Konstantynopola

edytuj

Biskupi Bizancjum do 337 r.

edytuj
święty Andrzej Apostoł założyciel, przed r. 38
Stachys 38–54
Onezym 54–68
Polikarp I 71–89
Plutarch 89–105
Sedecjon 105–114
Diogenes 114–129
Eleuteriusz 129–136
Feliks 136–141
Polikarp II 141–144
Atenodor 144–148
Euzois 148–154
Wawrzyniec 154–166
Alipiusz 166–169
Pertinaks 169–187
Olimpian 187–198
Marek I 198–211
Filadelfus 211–217
Cyriak I 217–230
Kastyn 230–237
Eugeniusz I 237–242
Tytus 242–272
Domecjusz 272–284
Rufin I 284–293
Probus 293–306
Metrofan 306–314
Aleksander 314–337

Arcybiskupi Konstantynopola do 458 r.

edytuj
Paweł I 337–339, 342, 346–351
Euzebiusz z Nikomedii 339–341
Macedoniusz I 342–346, 351–360
Eudoksjusz z Antiochii 360–370
Demofil 370–379
Ewagriusz 379
Grzegorz z Nazjanzu 379–381
Maksym I Cynik 381
Nektariusz 381–397
Jan Chryzostom 398–404
Arsacjusz z Tarsu 404–405
Attyk 406–425
Syzyniusz I 426–427
Nestoriusz 428–431
Maksymian 431–434
Proklos 434–446
Flawian 446–449
Anatoliusz 449–458

Patriarchowie ekumeniczni Konstantynopola do 1054 r.

edytuj
Gennadiusz I 458–471
Akacjusz 471–488
Frawitas 488–489
Eufemiusz 489–495
Macedoniusz II 495–511
Tymoteusz I 511–518
Jan II Kapadocki 518–520
Epifaniusz 520–535
Antym I 535–536
św. Menas 536–552
Eutychiusz 552–565, 577–582
Jan III Scholastyk 565–577
Jan IV Postnik 582–595
Cyriak II 596–606
Tomasz I 607–610
Sergiusz I 610–638
Pyrrus I 638–641, 654
Paweł II 642–653
Piotr 654–666
Tomasz II 667–669
Jan V 669–675
Konstantyn I 675–677
Teodor I 677–679, 686–687
Jerzy I 679–686
Paweł III 687–693
Kallinik I 693–705
Cyrus 705–711
Jan VI 712–715
German I 715–730
Anastazy 730–754
Konstantyn II 754–766
Nicetas I 766–780
Paweł IV 780–784
Tarazjusz 784–806
Nicefor I 806–815
Teodot I Kassiteras 815–821
Antoni I Kassimates 821–836
Jan VII Gramatyk 836–843
Metody I 843–847
Ignacy I 847–858, 867–877
Focjusz I Wielki 858–867, 877–886
Stefan I 886–893
Antoni II Kauleas 893–901
Mikołaj I Mistyk 901–907, 912–925
Eutymiusz I Synkellos 907–912
Stefan II z Amasei 925–928
Tryfon 928–931
Teofilakt 933–956
Polieuktos 956–970
Bazyli I Skamandrenos 970–974
Antoni III Studyta 974–980
Mikołaj II Chryzoberges 984–996
Syzyniusz II 996–998
Sergiusz II 1001–1019
Eustacjusz 1019–1025
Aleksy I Studyta 1025–1043
Michał I Cerulariusz 1043–1058

Patriarchowie prawosławni Konstantynopola

edytuj

Patriarchowie Konstantynopola do 1204 r.

edytuj
 
Michał III z Anchialos
Lp. Imię Okres Uwagi Przyp.
1 Konstantyn III Lichudes 1059–1063
2 Jan VIII Ksifilinos 1064–1075
3 Kosma I Jerozolimski 1075–1081
4 Eustracjusz Garidas 1081–1084
5 Mikołaj III Gramatyk 1084–1111
6 Jan IX Agapet 1111–1134
7 Leon Styppes 1134–1143
8 Michał II Kurkuas 1143–1146
9 Kosma II Attykos 1146–1147
10 Mikołaj IV Muzalon 1147–1151
11 Teodot II 1151–1153
12 Neofit I 1153
13 Konstantyn IV Chliaren 1154–1156
14 Łukasz Chryzoberges 1156–1169 Zwołał synody w 1156 i 1166 potępiające błędy chrystologiczne. Zakazał duchownym wykonywania świeckich zawodów.
15 Michał III z Anchialos 1170–1177 Na synodzie w 1170 potępił błędy Konstantyna z Korkyry. Zainicjował uzgodnienie prawodawstwa kościelnego i cesarskiego przez Teodora Balsamona. [1]
16 Charyton Eugeniota 1177–1178 Sprawował rządy patriarsze przez 11 miesięcy.
17 Teodozjusz I Boradiota 1179–1183 Złożony z urzędu za odmowę udzielenia ślubu córce cesarskiej Irenie Komnenie.
18 Bazyli II Kamater 1183–1186 Złożony z urzędu za udzielenie ślubu Irenie i Aleksemu Komnenom.
19 Nicetas II Muntanes 1186–1189 Powołany i odwołany przez cesarza Izaaka II Angelosa.
21 Dozyteusz 1189 Wybrany dzięki poparciu cesarza Izaaka II Angelosa, utrzymał się na stolicy 9 dni. [2]
20 Leoncjusz Teotokita 1189 [2]
21 Dozyteusz powt. 1189–1190 Objąwszy ponownie tron patriarszy został zmuszony do rezygnacji z powodu protestów kleru i ludu. [2]
22 Jerzy II Ksyfilin 1191–1198 Powiększył liczbę exocatacoeli do sześciu.
23 Jan X Kamater 1198–1206

Patriarchowie Konstantynopola w Nicei 1204–1261

edytuj
 
Teodor II Irenik
Lp. Imię Okres Uwagi Przyp.
24 Michał IV Autorejan 1206–1213
25 Teodor II Irenik 1213–1215
26 Maksymus II 1215
27 Manuel I Charitopul 1215–1222
28 German II 1222–1240
29 Metody II 1240
30 Manuel II 1244–1255
31 Arseniusz Autorejan 1255–1259 Usunięty z powodu obrony interesów małoletniego Jana IV. [3]
32 Nicefor II 1260–1261 Został wybrany po wygnaniu patriarchy Arseniusza. [4]

Patriarchowie Konstantynopola 1261–1453

edytuj
 
Jan XI Bekkos
 
Józef II na fresku Benozzo Gozzoliego, Florencja
Lp. Imię Okres Uwagi Przyp.
33 Arseniusz Autorejan 1261–1267 Ekskomunikował cesarza Michała VIII z powodu oślepienia współcesarza Jana IV. Z woli cesarza zesłany na wyspę Proconnes. Jego wygnanie stało się początkiem schizmy arseniańskiej. [3][5]
35 German III 1267 Wybrany patriarchą po usunięciu Arseniusza Autorejana. Nie chciał odwołać nałożonej na cesarza ekskomuniki. [6]
36 Józef I Galezjota 1267–1275 Doprowadził do wygnania Arseniusza Autorejana. Sprzeciwił się planom unii lyońskiej i z tego powodu został zmuszony do ustąpienia. [7]
37 Jan XI Bekkos 1275–1282 Doprowadził do zawarcia unii lyońskiej. Bronił Filioque jako zgodnego z nauką Ojców Kościoła. [7]
36 Józef I Galezjota powt. 1282–1283 Powrócił na trzy miesiące po śmierci cesarza i usunięciu Jana XI Bekkosa. [8]
38 Grzegorz II Cypryjczyk 1283–1289 Doprowadził do oficjalnego odrzucenia unii lyońskiej. Usunięty z powodu wcześniejszej działalności prounijnej. [9]
39 Atanazy I 1289–1293 Przeprowadził reformę dyscypliny i finansów kościelnych. Ustąpił wobec oporu duchowieństwa przeciw reformom. [10]
40 Jan XII 1294–1303 Sprzeciwił się projektom rzucenia ekskomuniki na spiskujących przeciw cesarzowi. Zwalczał symonię.
39 Atanazy I powt. 1303–1309 Zabiegał o poprawę prawa i moralności. Żywił tłumy uciekinierów ofiar łupiestw Kompanii Katalońskiej. Ponownie zmuszony do ustąpienia przez opozycję. [10]
41 Nifon I 1310–1314 Doprowadził do zakończenia schizmy arseniańskiej. [11]
42 Jan XIII Glykys 1315–1320 Po pięciu latach ustąpił ze względu na zły stan zdrowia. [12]
43 Gerazym I 1320–1321 W konflikcie pomiędzy cesarzem Andronikiem II, a jego wnukiem poparł tego ostatniego, gdy cesarz użył synodu do ekskomunikowania przeciwnika. [13]
44 Izajasz 1323–1334 Przebywał w areszcie klasztornym, prawdopodobnie z powodu poparcia dla Andronika III w jego konflikcie z cesarzem. Prowadził rozmowy zmierzające do porozumienia pomiędzy Kościołem Prawosławnym a Kościołem Ormiańskim. [14]
45 Jan XIV Kalekas 1334–1347 Początkowo, na synodzie w 1341, poparł hezychastów, później zdecydowanie przeciw nim wystąpił. Złożony z urzędu przez cesarzową Annę zagrożoną przez Jana Kantakuzena. [15]
46 Izydor 1347–1350 Jako patriarcha podejmował działania dla umocnienia hezychazmu. [16]
47 Kalikst I 1350–1354 Doprowadził do potępienia antypalamizmu na synodzie w 1351. Odmówił koronowania syna cesarskiego Mateusza Kantakuzena, za co został uwięziony. [17]
48 Filoteusz Kokkin 1354–1355 Został zmuszony do rezygnacji po abdykacji Jana VI Kantakuzena. [18]
47 Kalikst I powt. 1355–1363 Sprzeciwiał się prounijnej polityce cesarza Jana V. Zwalczał tendencje do tworzenia Kościołów narodowych. [19]
48 Filoteusz Kokkin powt. 1364–1376 Przeciwstawiał się unii kościelnej z Rzymem, której zwolennikiem był cesarz Jan V Paleolog. Popierał hezychazm. W obliczu zagrożenia tureckiego wzywał władców prawosławnych do zawarcia przymierza. Zrezygnował w 1376. [18]
49 Makary 1376–1379 Wyniesiony na stolicę patriarszą przez Andronika IV Paleologa, który pokonał i uwięził swego ojca i brata.
50 Nil Kerameus 1379–1388 Pośredniczył w łagodzeniu konfliktu pomiędzy cesarzem Janem V, a jego synem Andronikiem IV. Przyznał Janowi V prawo do interweniowania w sprawach kościelnych. [20]
51 Antoni IV 1389–1390 Ustąpił po roku w wyniku przewrotu politycznego. [21]
49 Makary powt. 1390–1391 Ponownie objął tron patriarszy, gdy na kilka miesięcy władzę w Konstantynopolu zdobył Jan VII Paleolog, syn Andronika IV.
51 Antoni IV powt. 1391–1397 Organizował pomoc dla Cesarstwa do walki z Turkami. Dbał o prestiż Konstantynopola. Interweniował w podległych mu prowincjach (na Rusi, Wołoszczyźnie). [21]
52 Kalikst II Ksantopul 1397 Zmarł po trzech miesiącach pełnienia urzędu. [22]
53 Mateusz I 1397–1410
54 Eutymiusz II 1410–1416 Pod koniec patriarchatu Eutymiusza doszło do poważnego konfliktu patriarchy z cesarzem, dotyczącego władzy cesarza nad Kościołem.
55 Józef II 1416–1439 Doprowadził do podpisania unii florenckiej.
56 Metrofan II 1440–1443 Działał na rzecz unii Kościołów w warunkach jawnego oporu duchowieństwa i ludności. W 1443 złożył dymisję. [23]
57 Grzegorz III Mammas 1443–1450 Wspierał prołacińską politykę cesarza Jana VIII. Po śmierci cesarza zmuszony przez opozycję do opuszczenia Konstantynopola. [24]
58 Atanazy II 1450–1453 Ostatni bizantyński patriarcha Konstantynopola wybrany przez synod w 1450. Jego istnienie jest podawane w wątpliwość. [25]

Patriarchowie Konstantynopola po 1453 r.

edytuj
Gennadiusz II Scholar 1453–1456, 1458, 1462–1463, 1464
Izydor II Ksantopulos 1456–1457
Sofroniusz I Syropulos 1463–1464
Joazaf 1464, 1464–1466
Marek II Ksylokarawes 1466
Symeon I z Trapezuntu 1466, 1471–1474, 1481–1486
Dionizy I 1466–1471, 1489–1491
Rafał I 1475–1476
Maksym III Manasses 1476–1481
Nefon II 1486–1488, 1497–1498, 1502
Maksym IV 1491–1497
Joachim I 1498–1502, 1504
Pachomiusz I 1503–1504, 1504–1513
Teolept I 1513–1522
Jeremiasz I 1522–1545
Joannik I 1546
Dionizy II 1546–1555
Joazaf II 1555–1556
Metrofan III 1565–1572, 1579–1580
Jeremiasz II Tranos 1572–1579, 1580–1584, 1587–1595
Pachomiusz II 1584–1585
Teolept II 1585–1586
Mateusz II 1596, 1598–1602, 1603
Gabriel I 1596
Teofan I Karikes 1597
Melecjusz I Pegas 1597–1598, 1601
Neofit II 1602–1603, 1607–1612
Rafał II 1603–1607
Tymoteusz 1612–1620
Cyryl I Lukaris 1612, 1620–1623, 1623–1635, 1637–1638
Grzegorz IV z Amasei 1623
Antym II 1623
Cyryl II Kontares 1633, 1635–1636, 1638–1639
Atanazy III Patelaros 1634
Neofit III Nicejski 1636–1637
Parteniusz I 1639–1644
Parteniusz II 1644–1646, 1648–1651
Joannik II 1646–1648, 1651–1656
Cyryl III 1652, 1654
Paisjusz I 1652–1655
Parteniusz III 1656–1657
Gabriel II 1657
Parteniusz IV 1657–1662, 1665–1667, 1671, 1675–1676, 1684, 1685
Dionizy III 1662–1665
Klemens 1667
Metody III 1668–1671
Dionizy IV Muselimes 1671–1673, 1676–1679, 1682–1684, 1686, 1687, 1693–1694
Gerazym II 1673–1674
Atanazy IV 1679
Jakub 1679–1682, 1685–1688
Kallinik II 1688, 1689–1693, 1694–1702
Neofit IV 1688
Gabriel III 1702–1707
Neofit V 1707
Cyprian I 1707–1709, 1713–1714
Atanazy V 1709–1711
Cyryl IV 1711–1713
Kosma III 1714–1716
Jeremiasz III 1716–1726, 1732–1733
Paisjusz II 1726–1732, 1740–1743, 1744–1748
Serafim I 1733–1734
Neofit VI 1734–1740, 1743–1744
Cyryl V 1748–1751, 1752–1757
Kallinik III 1757
Serafim II 1757–1761
Joannik III 1761–1763
Samuel I Chaceres 1763–1768, 1773–1774
Melecjusz II 1768–1769
Teodozjusz I 1769–1773
Sofroniusz II 1774–1780
Gabriel IV 1780–1785
Prokopiusz I 1785–1789
Neofit VII 1789–1794, 1798–1801
Gerazym III 1794–1797
Grzegorz V 1797–1798, 1806–1808, 1818–1821
Kallinik IV 1801–1806, 1808–1809
Jeremiasz IV 1809–1813
Cyryl VI 1813–1818
Eugeniusz II 1821–1822
Antym III 1822–1824
Chryzant I 1824–1826
Agatangel 1826–1830
Konstancjusz I 1830–1834
Konstancjusz II 1834–1835
Grzegorz VI 1835–1840, 1867–1871
Antym IV 1840–1841, 1848–1852
Antym V 1841–1842
German IV 1842–1845, 1852–1853
Melecjusz III 1845
Antym VI 1845–1848, 1853–1855, 1871–1873
Cyryl VII 1855–1860
Joachim II 1860–1863, 1873–1878
Sofroniusz III 1863–1866
Joachim III 1878–1884, 1901–1912
Joachim IV 1884–1886
Dionizy V 1887–1891
Neofit VIII 1891–1894
Antym VII 1895–1897
Konstantyn V 1897–1901
German V 1913–1918
Melecjusz IV Metaksakis 1921–1923
Grzegorz VII 1923–1924
Konstantyn VI 1924–1925
Bazyli III 1925–1929
Focjusz II 1929–1935
Beniamin 1936–1946
Maksym V 1946–1948
Atenagoras I 1948–1972
Dymitr I 1972–1991
Bartłomiej I od 1991

Inne patriarchaty konstantynopolitańskie

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ John Meyendorff: Teologia bizantyjska. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984. ISBN 83-211-0451-7.
  2. ↑ a b c Grumel 1958 ↓, s. 436.
  3. ↑ a b Adam Szafrański: Arsenios z Autorianos. W: Encyklopedia katolicka. T. 1. s. 952.
  4. ↑ Barabanow N. D.: Arsenij Awtorian.
  5. ↑ Daty według J. Bonarek, T. Czekalski, S. Sprawski, S. Turlej: Historia Grecji. s. 659.
  6. ↑ Żarworonkow P. I.: German III.
  7. ↑ a b G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. s. 432.
  8. ↑ G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. s. 452.
  9. ↑ Jan Walkusz: Grzegorz II. W: Encyklopedia katolicka. T. 6. s. 344.
  10. ↑ a b Barabanow N. D.: Afanasij.
  11. ↑ Jerzy Misiurek: Arseniańska schizma. W: Encyklopedia katolicka. T. 1. s. 951-952.
  12. ↑ Bożena Modzelewska: Jan XIII Glykys. W: Encyklopedia katolicka. T. 7. s. 868.
  13. ↑ P. I. Lark: Gerasim I.
  14. ↑ Izajasz. [dostęp 2012-10-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-10)]. (gr.).
  15. ↑ Bożena Modzelewska: Encyklopedia katolicka. T. 7. s. 868.
  16. ↑ M. M. Bernatsky: Grigorij Pałama.
  17. ↑ Louis Bréhier: Vie et mort de Byzance. s. 361 i 363.
  18. ↑ a b Wacław Hryniewicz: Filoteusz Kokkinos. W: Encyklopedia katolicka. T. 5. s. 242.
  19. ↑ Wacław Hryniewicz: Kalikst I. W: Encyklopedia katolicka. T. 8. s. 383.
  20. ↑ Louis Bréhier: Vie et mort de Byzance. Paryż: Albin Michel, 1969.
  21. ↑ a b P. I. Żaworonkow: Antonij IV. [w:] Prawosławnaja enciklopedia, Т. 2., s. 656 [on-line]. [dostęp 2012-12-07]. (ros.).
  22. ↑ Venance Grumel, Traité d'études byzantines, s. 437.
  23. ↑ Louis Bréhier: Vie et mort de Byzance. Paryż: Albin Michel, 1969, s. 407.
  24. ↑ Jan Walkusz: Grzegorz III. W: Encyklopedia katolicka. T. 5. s. 345.
  25. ↑ I. Popow: Afanasij II.

Bibliografia

edytuj
  • Venance Grumel, Traité d'études byzantines, t. 1: La chronologie, Paris: Presses universitaires de France 1958, s. 434-440.
  • Steven Runciman, Wielki Kościół w niewoli. Studium historyczne patriarchatu konstantynopolitańskiego od czasów bezpośrednio poprzedzających jego podbój przez Turków aż do wybuchu greckiej wojny o niepodległość, przeł. Jan Stanisław Łoś, Warszawa: Pax 1973.
  • A. Weiss: Ekumeniczny Patriarchat Prawosławny. W: Encyklopedia Katolicka. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1983.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Patriarcha_Konstantynopola&oldid=74839039”