Język perski
Język perski, nowoperski (pers. فارسی fārsī) – język z grupy irańskiej języków indoeuropejskich, którym posługuje się ponad 50 mln mówiących, zamieszkujących głównie Iran (40 mln), Afganistan (7 mln), Tadżykistan (6 mln) i Irak (200 tys.). Służy jednocześnie jako lingua franca dla blisko 80 mln mieszkańców Bliskiego Wschodu[1][2][3][4] (po języku arabskim[5]).
| Obszar |
Iran, Afganistan, Bahrajn, Tadżykistan i inne | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
62 miliony | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy |  Iran Afganistan (jako język dari) Tadżykistan (jako język tadżycki)
| ||||||
| Organ regulujący | Akademia Języka i Literatury Perskiej | ||||||
| UNESCO | 1 bezpieczny↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-1 | fa | ||||||
| ISO 639-2 | per/fas | ||||||
| ISO 639-3 | fas | ||||||
| IETF | fa | ||||||
| Glottolog | fars1254 | ||||||
| Ethnologue | fas | ||||||
| GOST 7.75–97 | пер 535 | ||||||
| SIL | PRS | ||||||
| Występowanie | |||||||
| |||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Do najważniejszych odmian języka perskiego, klasyfikowanych także jako odrębne języki, zalicza się: gilani, mazandarani, luri, bahtiari (Iran), hazaragi i aimak (Afganistan) oraz gurani (Irak). Natomiast tadżycki, klasyfikowany jako odmiana perskiego lub odrębny język, jest językiem urzędowym Tadżykistanu.
Język perski jako język urzędowy Iranu funkcjonuje pod nazwą farsi („język perski”), a jako język urzędowy Afganistanu (obok języka paszto) – dari („język dworski”) lub kabuli („język kabulski”). Kwestią dyskusyjną dla wielu językoznawców pozostaje status dari – czy jest to dialekt perskiego, czy też osobny, bardzo bliski perskiemu, język.
Rozwój języka perskiego można podzielić na trzy epoki:
- staroperska (VI–IV w. p.n.e.) – zabytki języka staroperskiego zapisane pismem klinowym,
- średnioperska (III w. p.n.e. – VIII w. n.e.) – epoka języka pahlawi,
- nowoperska (od IX w. n.e.) – z językiem perskim zapisywanym alfabetem arabskim – zwłaszcza w kaligrafii nasta’liq i szekaste.
Nie można jednak przedstawić tego rozwoju w postaci prostej. Jest to raczej linia łamana, ponieważ ani średnioperski nie jest bezpośrednim kontynuantem staroperskiego, ani nowoperski nie kontynuuje w pełni średnioperskiego. Sytuacja ta jest wynikiem skomplikowanych zjawisk społeczno-kulturowo-politycznych.
Alfabet edytuj
| ﺍ | ب | پ | ﺕ | ﺙ | ﺝ | چ | ﺡ |
| ﺥ | ﺩ | ﺫ | ﺭ | ﺯ | ژ | ﺱ | ﺵ |
| ﺹ | ﺽ | ﻁ | ﻅ | ﻉ | ﻍ | ﻑ | ﻕ |
| ک | گ | ﻝ | ﻡ | ﻥ | ﻩ | ﻭ | ﻯ |
Fonetyka edytuj
Irański perski ma sześć samogłosek i dwadzieścia trzy spółgłoski.
Samogłoski edytuj
Samogłoski wykazują duże zróżnicowanie między dialektami. Język staroperski miał fonemiczny iloczas, ale w języku współczesnym różnice długości przeszły w różnice jakości. Nie ma tonów, a akcent dynamiczny pada z reguły na ostatnią sylabę.
Spółgłoski edytuj
| Wargowe | Zębowe | Zadziąsłowe | Miękkopodniebienne | Krtaniowe | |
|---|---|---|---|---|---|
| Zwarte bezdźwięczne | p | t | ʧ | k | ʔ |
| Zwarte dźwięczne | b | d | ʤ | g | |
| Szczelinowe bezdźwięczne | f | s | ʃ | x | h |
| Szczelinowe dźwięczne | v | z | ʒ | ɣ | |
| Nosowe | m | n | |||
| Półotwarte | l, r | j |
Morfologia edytuj
Czasowniki perskie odmieniają się względem czasu, osoby i liczby. Czasy przeszłe i imiesłów czasu przeszłego tworzy się od tematu czasu przeszłego, natomiast od tematu czasu teraźniejszego czas teraźniejszy trybu oznajmującego oraz łączny, tryb rozkazujący oraz życzący, a także imiesłów czasu teraźniejszego. Temat czasu przeszłego uzyskuje się poprzez odjęcie zrostka bezokolicznika -an, np.: goftan > goft. Określenie tematu czasu teraźniejszego jest bardziej złożone. W przypadku czasowników regularnych – tj. zakończonych na -id(an) – będzie to temat czasu przeszłego po odjęciu -id, np.: porsidan ‘pytać’ > pors-. Czasowniki regularne stanowią jednak nieliczną grupę.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Persian Studies [online], University of Cambridge, Faculty of Asian and Middle Eastern Studies [dostęp 2015-09-22] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-06] (ang.).
- ↑ M. Ismail Marcinkowski: Preface. W: Bertold Spuler: Persian Historiography & Geography. Pustaka Nasional Pte Ltd., 2003, s. xi, seria: Contemporary Islamic scholars series. ISBN 9971-77-488-7. (ang.).
- ↑ Nadia von Maltzahn: The Syria-Iran Axis: Cultural Diplomacy and International Relations in the Middle East. I.B.Tauris, 2015, s. 156. ISBN 978-1-78453-169-0. (ang.).
- ↑ Prehistory to 1200. W: Andrea L. Stanton, Edward Ramsamy, Seybolt Peter J., Carolyn M. Elliott: Cultural Sociology of the Middle East, Asia, and Africa: An Encyclopedia. SAGE Publications, 2012, s. 39. (ang.).
- ↑ Lars Johanson: Written language intertwining. W: Peter Bakker, Yaron Matras: Contact Languages: A Comprehensive Guide. Berlin: Walter de Gruyter, 2013, s. 283, seria: Language Contact and Bilingualism [LCB] (tom 6). ISBN 978-1-61451-371-1. (ang.).
Bibliografia edytuj
- A.K.S. Lambton, Persian Grammar, Cambridge University Press 2000. (ang.)
- B. Składanek, Wprowadzenie do gramatyki języka perskiego, Dialog 1997.