Apsyda (astronomia)

jeden z dwóch skrajnych punktów orbity eliptycznej
(Przekierowano z Perycentrum)

Apsyda – jeden z dwóch skrajnych punktów orbity eliptycznej. Apsydami są:

  • perycentrum (peryapsis) – punkt orbity najbliższy środkowi masy układu, zwykle ciału centralnemu o masie znacznie większej od mniejszego ciała obiegającego, tzw. punkt największego zbliżenia; grecki przedrostek pery- oznacza w tym kontekście „przy”[1]
  • apocentrum (apoapsis) – punkt orbity najdalszy środkowi masy układu, tzw. punkt największego oddalenia; grecki przedrostek apo- oznacza w tym kontekście „odległy” lub „oddalony”[2].
Elementy eliptycznej orbity ciała niebieskiego (A) krążącego wokół Ziemi (B). Literami G i H zaznaczono, kolejno, perycentrum (perygeum) i apocentrum (apogeum), a czerwony odcinek GH to linia apsyd.
Apogeum i perygeum

Linia prosta łącząca apsydy orbity – perycentrum z apocentrum – nazywa się linią apsyd[3] (na rysunku obok czerwony odcinek FH).

Ujęcie matematyczne edytuj

Wartości apsyd można wyznaczyć z następujących równań:

  • Perycentrum:
maksymalna prędkość   przy najmniejszej odległości, co daje   (odległość perycentrum)
  • Apocentrum:
najmniejsza prędkość   przy największej odległości   (odległość apocentrum),
gdzie:
  – długość półosi wielkiej
 mimośród orbity (ekscentryczność)
 standardowy parametr grawitacyjny

Własności edytuj

 

Nazewnictwo edytuj

Apsydy ważnych ciał niebieskich, w szczególności Układu Słonecznego, mają własne nazwy. Pochodzą one od greckiej lub łacińskiej, nazwy ciała niebieskiego.

Ciało centralne Nazwa peryapsis Nazwa apoapsis
Czarna dziura perinigricon, perimelasma[a] aponigricon, apomelasma[a]
Galaktyka perygalacticon apogalacticon
Gwiazda peryastron (periastron)[4] apastron[5] (apoastron[6])[b]
Jowisz peryjowium, peryzene apjowium, apozene
Księżyc perycyntion[c], peryselenium, perylune[c], perysel, peryselene apocyntion[c], aposelenium[6], apolune[c], aposel, aposelene
Mars peryreum, periareion apareum, apoareion
Merkury peryhermion apohermion
Neptun peryposeidion apoposeidion
Pluton[d] peryhadion apohadion
Saturn perysaturnium, perykrone apsaturnium, apokrone
Słońce peryhelium aphelium, apfelium
Uran peryuranion apouranion
Wenus peryafrum, perycytherion, perycytherean, perikrition apafrum, apocytherion, apocytherean, apokrition
Ziemia perygeum apogeum

Apsydy orbity Ziemi edytuj

 
Schemat położenia i oświetlenia Ziemi w peryhelium i aphelium

Ziemia przechodzi przez aphelium i peryhelium swojej orbity, odpowiednio, w lipcu i w styczniu. Z powodu zjawiska precesji, związek apsyd z porami roku na Ziemi ulega stopniowemu odwróceniu z okresem 25 765 lat (rok platoński).

Daty i godziny przejścia Ziemi przez apsydy w latach 2000–2025[7]
Rok Peryhelium (UTC+1) Aphelium (UTC+2)
2000 3 stycznia, 06:18 4 lipca, 01:49
2001 4 stycznia, 09:52 4 lipca, 15:37
2002 2 stycznia, 15:09 6 lipca, 05:47
2003 4 stycznia, 06:02 4 lipca, 07:40
2004 4 stycznia, 18:42 5 lipca, 12:54
2005 2 stycznia, 01:35 5 lipca, 06:58
2006 4 stycznia, 16:30 4 lipca, 01:10
2007 3 stycznia, 20:43 7 lipca, 01:53
2008 3 stycznia, 00:51 4 lipca, 09:41
2009 4 stycznia, 16:30 4 lipca, 03:40
2010 3 stycznia, 01:09 6 lipca, 13:30
2011 3 stycznia, 19:32 4 lipca, 16:54
2012 5 stycznia, 01:32 5 lipca, 05:32
Rok Peryhelium (UTC+1) Aphelium (UTC+2)
2013 2 stycznia, 05:38 5 lipca, 16:44
2014 4 stycznia, 12:59 4 lipca, 02:13
2015 4 stycznia, 07:36 6 lipca, 21:40
2016 2 stycznia, 23:49 4 lipca, 18:24
2017 4 stycznia, 15:18 3 lipca, 22:11
2018 3 stycznia, 06:35 6 lipca, 18:47
2019 3 stycznia, 06:20 5 lipca, 00:11
2020 5 stycznia, 08:48 4 lipca, 13:35
2021 2 stycznia, 14:51 6 lipca, 00:27
2022 4 stycznia, 07:55 4 lipca, 09:11
2023 4 stycznia, 17:17 6 lipca, 22:07
2024 3 stycznia, 01:39 5 lipca, 07:06
2025 4 stycznia, 14:28 3 lipca, 21:55

Uwagi edytuj

  1. a b Terminy pery- i apomelasma (z greckiego) zostały użyte przez Geoffreya Landisa w 1998, nim w literaturze naukowej (w 2002) pojawiły się terminy peri- i aponigricon (z łaciny).
  2. Najczęściej nazwa ta odnosi się do gwiazd podwójnych.[potrzebny przypis]
  3. a b c d Formy z -cynthion, według niektórych, zarezerwowane są dla sztucznych satelitów Księżyca. Inni rezerwują końcówkę -lune dla obiektów wystrzelonych z Księżyca, zaś -cynthion dla wystrzelonych spoza Księżyca. Forma -cynthion była używana w programie Apollo, zgodnie z decyzją NASA z 1964.
  4. Od 2006 roku Pluton nie jest uznawany za planetę.

Przypisy edytuj

  1. Władysław Kopaliński: PERI. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2014-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-02)].
  2. Władysław Kopaliński: 20130606073414. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2014-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-06)].
  3. linia apsyd, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-12-03].
  4.   peryastron [w:] Słownik języka polskiego PWN [online] [dostęp 2023-12-03].
  5.   apastron [w:] Słownik języka polskiego PWN [online] [dostęp 2023-12-03].
  6. a b Apocentrum - ?zapytaj. [w:] zapytaj.onet.pl [on-line]. Onet Spółka Akcyjna. [dostęp 2019-05-06].
  7. United States Naval Observatory: Earth’s Seasons: Equinoxes, Solstices, Perihelion, and Aphelion, 2000-2025. [dostęp 2016-02-26].

Linki zewnętrzne edytuj