Peter O’Toole
Peter Seamus O’Toole[1][2] (ur. 2 sierpnia 1932[3] w Leeds, zm. 14 grudnia 2013[4] w Londynie[5]) – brytyjski aktor filmowy, teatralny i telewizyjny, producent filmowy[6] i reżyser pochodzenia irlandzkiego[7]. Ośmiokrotnie nominowany do Oscara za role pierwszoplanowe. Laureat Oscara za całokształt twórczości[8].
Peter O’Toole w 1968 roku | |
Imię i nazwisko |
Peter Seamus O’Toole |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
2 sierpnia 1932 |
Data i miejsce śmierci |
14 grudnia 2013 |
Zawód |
aktor, producent filmowy, reżyser |
Współmałżonek |
Siân Phillips (1959–1979; rozwód) |
Lata aktywności |
1954–2012 |
Życiorys
edytujWczesne lata
edytujUrodził się w Connemarze jako syn irlandzkiego katolika, bukmachera Patricka Josepha O’Toole[9] i protestantki Constance Jane (z domu Ferguson)[10], pochodzącej ze szkockiej rodziny arystokratycznej. Miał starszą siostrę Patricię (ur. 1930)[11].
Kiedy ukończył pierwszy rok życia, rodzina przeniosła się do północnej Anglii. Od 1937 roku dorastał w Leeds. Mając czternaście lat pracował jako posłaniec i doręczyciel, a później reporter gazety Yorkshire Evening News. Przez osiem lat był uczniem szkoły katolickiej. W wieku siedemnastu lat pojawił się po raz pierwszy na scenie Leeds Civic Theatre. Służył przez dwa lata jako radiotelegrafista w brytyjskiej Flocie Królewskiej. W latach 1952–1954 uczęszczał do Królewskiej Akademii Sztuk Dramatycznych w Bloomsbury, w dzielnicy centralnego Londynu, gdzie za otrzymane stypendium kontynuował naukę w Abbey Theatre’s Drama School w Dublinie[12].
Kariera
edytujWystępował jako szekspirowski Hamlet oraz m.in. w spektaklu Johna Osborne’a Spójrz z gniewem za siebie (Look Back In Anger) w Bristol Old Vic w Bristolu, londyńskim Royal Court Theatre i Royal Shakespeare Company w Stratford-on-Avon, gdzie zagrał szekspirowskie kreacje Tersytesa w Troilusie i Kresydzie, Petruchia w Poskromieniu złośnicy i Shylocka w Kupcu weneckim.
Swoją karierę ekranową zapoczątkował gościnną rolą pierwszego żołnierza w jednym z odcinków przygodowego serialu familijnego Szkarłatny kurzyślad (The Scarlet Pimpernel, 1956). Cztery lata później, roku 1960 zadebiutował na kinowym ekranie w trzech filmach – adaptacji książki Roberta Louisa Stevensona Porwany za młodu (Kidnapped), Dzień, w którym obrabowano Bank Anglii (The Day They Robbed the Bank of England) w roli kapitana Fitcha i przygodowym dramacie kryminalnym Niewinne dzikusy (The Savage Innocents) u boku Anthony’ego Quinna jako pierwszy kawalerzysta.
Odniósł sukces tytułową charyzmatyczną kreacją brytyjskiego archeologa, podróżnika i wojskowego Thomasa E. Lawrence’a w dramacie przygodowym Davida Leana Lawrence z Arabii (Lawrence of Arabia, 1962), za którą odebrał nagrodę Brytyjskiej Akademii Filmowej (BAFTA) i zdobył nominację do nagrody Oscara i dwie nominacje do Złotego Globu. Wcielił się w tytułowego bohatera powieści Josepha Conrada Lord Jim (1965), a także: Anioła w filmie Biblia (The Bible: In the Beginning..., 1966) i Reginalda Johnstona, angielskiego nauczyciela Pu Yi, ostatniego cesarza Chin w dramacie historycznym Bernardo Bertolucciego Ostatni cesarz (The Last Emperor, 1987).
Kolejne wielkie role, które przyniosły mu nominacje do nagrody Oscara to: angielski Król Henryk II w dramacie historycznym Becket (1964), Henryk II w dramacie historycznym Lew w zimie (The Lion in Winter, 1968), Arthur Chipping w dramacie muzycznym Żegnaj Chips (Goodbye, Mr. Chips, 1969), czternasty hrabia Jack Gurney w komedii muzycznej Wyższe sfery/Klasa rządząca (The Ruling Class, 1972), reżyser Eli Cross udzielający schronienia ściganemu przez policję eks-ochotnikowi z Wietnamu w czarnej komedii Kaskader z przypadku (The Stunt Man, 1980), aktor po przejściach alkoholowych w komedii Mój najlepszy rok (My Favorite Year, 1982) oraz starzejący się aktor Maurice posiadający kilka drobnych sukcesów w komediodramacie Wenus (Venus, 2006). Za rolę biskupa Cauchona w telewizyjnym dramacie historycznym Joanna D’Arc (Joan of Arc, 1999) odebrał nagrodę Emmy. W 2003 roku otrzymał honorowego Oscara za całokształt pracy aktorskiej. W ekranizacji Księgi Estery – Jedna noc z królem (One Night with the King, 2006) wystąpił jako Samuel.
Życie prywatne
edytujSpotykał się z Jayne Mansfield, Helen Mirren, Elizabeth Taylor, Anitą Ekberg, Vivien Leigh, Ursulą Andress i księżniczką Małgorzatą[13]. W 1958 roku związał się z aktorką Siân Phillips, którą poślubił w grudniu 1959. Mieli dwie córki – Kate (ur. 1960) i Patricię (ur. 1963). Lecz 14 sierpnia 1979 doszło do rozwodu. Spotykał się z Avą Gardner, Audrey Hepburn (1962-1963), Dianą Dors (1964), Katharine Hepburn (1968) i Amandą Plummer (1979). W latach 1982–1988 związany był z modelką Karen Somerville Brown, z którą miał syna Lorcana Patricka (ur. 14 marca 1983)[14].
W lipcu 2012 ogłosił, że wycofuje się z aktorstwa. Zmarł 14 grudnia 2013 w londyńskim szpitalu po długiej i ciężkiej chorobie w wieku 81 lat[15]. Jego pogrzeb odbył się w Londynie 21 grudnia.
Filmografia
edytujRok | Tytuł | Rola | Reżyser |
---|---|---|---|
1956 | Szkarłatny kurzyślad (The Scarlet Pimpernel) | pierwszy żołnierz | David MacDonald |
1960 | Porwany za młodu (Kidnapped) | Robin MacGregor | Robert Stevenson |
Dzień, w którym obrabowano Bank Anglii (The Day They Robbed the Bank of England) | kapitan Monty Fitch | John Guillermin | |
Niewinne dzikusy (The Savage Innocents) | pierwszy kawalerzysta | Nicholas Ray | |
1962 | Lawrence z Arabii (Lawrence of Arabia) | Thomas Edward Lawrence | David Lean |
1964 | Becket | król Henryk II | Peter Glenville |
1965 | Lord Jim | Lord Jim | Richard Brooks |
Co słychać, koteczku? (What's New Pussycat?) | Michael James | Clive Donner, Richard Talmadge | |
Brodziec (The Sandpiper) | głos | Vincente Minnelli | |
1966 | Biblia (The Bible: In the Beginning...) | anioł | John Huston |
Jak ukraść milion dolarów (How to Steal a Million) | Simon Dermott | William Wyler | |
1967 | Noc generałów (The Night of the Generals) | generał Tanz | Anatole Litvak |
Casino Royale | szkocki dudziarz | John Huston | |
1968 | Lew w zimie (The Lion in Winter) | król Henryk II | Anthony Harvey |
Katarzyna Wielka (Great Catherine) | kpt. Charles Edstaston | Gordon Flemyng | |
1969 | Do widzenia, panie Chips (Goodbye, Mr. Chips) | Arthur Chipping | Herbert Ross |
1970 | Fergusonowie (Country Dance) | sir Charles Ferguson | J. Lee Thompson |
1971 | Prywatna wojna Murphy’ego (Murphy's War) | Murphy | Peter Yates |
1972 | Wyższe sfery (The Ruling Class) | Jack Gurney | Peter Medak |
Pod mlecznym lasem (Under Milk Wood ) | kapitan Tom Cat | Andrew Sinclair | |
Człowiek z La Manchy (Man of La Mancha) | Don Kichot/Miguel de Cervantes/Alonso Quijano | Arthur Hiller | |
1975 | Piętaszek (Man Friday) | Robinson Crusoe | Jack Gold |
Różyczka (Rosebud) | Larry Martin | Otto Preminger | |
1978 | Power Play | pułkownik Zeller | Martyn Burke |
1979 | Świt Zulu (Zulu Dawn) | Lord Chelmsford | Douglas Hickox |
Kaligula (Caligula) | Tyberiusz | Tinto Brass | |
1980 | Kaskader z przypadku (The Stunt Man) | Eli Cross | Richard Rush |
1982 | Mój najlepszy rok (My Favorite Year) | Alan Swann | Richard Benjamin |
1984 | Supergirl | Zaltar | Jeannot Szwarc |
1985 | Stwórca (Creator) | dr Harry Wolper | Ivan Passer |
1986 | Klub „Raj” (Club Paradise) | gubernator Anthony Croyden Hayes | Harold Ramis |
1987 | Ostatni cesarz (The Last Emperor) | Reginald Johnston | Bernardo Bertolucci |
1988 | Zjawy (High Spirits) | Peter Plunkett | Neil Jordan |
1989 | W pewną noc, w świetle księżyca (As Long as It's Love) | prof. Yan McShoul | Lina Wertmüller |
1990 | Złodziej tęczy (Wings of Fame) | cesarz Meleagre | Otakar Votocek |
Dziadek do orzechów (The Nutcracker Prince) | Pantaloon (głos) | Paul Schibli | |
1991 | Król Ralph (King Ralph) | sir Cedric Charles Willingham | David S. Ward |
Isabelle Eberhardt | major Lyautey | Ian Pringle | |
1992 | Córki Rebeki (Rebecca's Daughters) | Lord Sarn | Karl Francis |
1993 | Siódma moneta (The Seventh Coin) | Emil Saber | Dror Soref |
1996 | Podróże Guliwera (Gulliver's Travels, TV) | imperator liliputów | Charles Sturridge |
1997 | Elfy z ogrodu czarów (FairyTale: A True Story) | Arthur Conan Doyle | Charles Sturridge |
1998 | Powrót do domu (Coming Home, TV) | płk. Edgar Carey-Lewis | Giles Foster |
Odwieczny wróg (Phantoms) | dr Timothy Flyte | Joe Chappelle | |
1999 | Joanna D’Arc (Joan of Arc, TV) | bp Pierre Cauchon | Christian Duguay |
Molokai - historia ojca Damiana (Molokai: The Story of Father Damien) | William Williamson | Paul Cox | |
Rezydencja (The Manor) | pan Ravenscroft | Ken Berris | |
2002 | Globalna herezja (Global Heresy) | Lord Charles Foxley | Sidney J. Furie |
Ostatnia odsłona (The Final Curtain) | J.J. Curtis | Patrick Harkins | |
2003 | Hitler: Narodziny zła | prezydent Paul von Hindenburg | Christian Duguay |
August pierwszy cesarz (Imperium: Augustus, TV) | Oktawian August | Roger Young | |
Cudowne lata bohemy (Bright Young Things) | płk. Blount | Stephen Fry | |
2004 | Troja (Troy) | król Priam | Wolfgang Petersen |
2005 | Lassie | książę | Charles Sturridge |
Casanova (miniserial) | stary Giacomo Casanova | Sheree Folkson | |
2006 | Jedna noc z królem (One Night with the King) | prorok Samuel | Michael O. Sajbel |
Venus | Maurice | Roger Michell | |
2007 | Gwiezdny pył (Stardust) | król Stromholdu | Matthew Vaughn |
Ratatuj (Ratatouille) | Anton Ego (głos) | Brad Bird | |
2008 | Dean Spanley | Fisk, senior (Horatio) | Toa Fraser |
Święta Thomasa Kinkade'a (Christmas Cottage) | Glen Wesman | Michael Campus | |
Dynastia Tudorów (The Tudors, serial TV) | papież Paweł III | Michael Hirst | |
2012 | Cristiada | ks. Cristóbal Magallanes Jara | Dean Wright |
2014 | Katherine of Alexandria | Gallus | |
2015 | The Whole World at Our Feet | Holownik | Salamat Mukhammed-Ali, Dauren Mussa |
Nagrody
edytuj- Złoty Glob
- 1965 Becket (Najlepszy aktor w dramacie)
- 1969 Lew w zimie (Najlepszy aktor w dramacie)
- 1970 Goodbye, Mr. Chips (Najlepszy aktor w komedii lub musicalu)
- Nagroda Emmy 1999 Joanna D’Arc (Najlepszy aktor drugoplanowy w miniserialu lub filmie telewizyjnym)
Przypisy
edytuj- ↑ [http://www.interfilmes.com/person_1067825_Peter.O.Toole.html Personalidade: (Reino Unido)]. InterFilmes.com. [dostęp 2018-12-14]. (port.).
- ↑ Peter O’Toole - Actor. CineMagia.ro. [dostęp 2016-08-26]. (rum.).
- ↑ Peter O’Toole. Rotten Tomatoes. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
- ↑ Peter O’Toole. AdoroCinema. [dostęp 2016-08-26]. (port.).
- ↑ Peter O’Toole Dead at 81; Actor Starred in Lawrence of Arabia. Variety. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
- ↑ Peter O’Toole. SensaCine.com. [dostęp 2016-08-26]. (hiszp.).
- ↑ O’Toole's claims of Irish roots are blarney. Independent.ie. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
- ↑ Peter O’Toole. MYmovies. [dostęp 2016-08-26]. (wł.).
- ↑ Patrick Joseph O’Toole (deceased) – Genealogy. Geni. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
- ↑ Constance Jane Eliot O’Toole – Genealogy. Geni. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
- ↑ Patricia R. O’Toole – Genealogy. Geni. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
- ↑ Eric Shorter , Peter O’Toole: Actor [online], independent.co.uk, 15 grudnia 2013 [dostęp 2013-12-16] (ang.).
- ↑ Peter O’Toole Dating History. FamousFix. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
- ↑ Peter O’Toole's £4m will. Daily Mail. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
- ↑ David Thomson , Peter O’Toole obituary [online], theguardian.com, 15 grudnia 2013 [dostęp 2013-12-16] (ang.).
Bibliografia
edytuj- Peter O’Toole w bazie IMDb (ang.)
- Peter O’Toole w bazie Filmweb
- Peter O’Toole w bazie Notable Names Database (ang.)
- ISNI: 0000000109389268
- VIAF: 117440097
- ULAN: 500355461
- LCCN: n83198146
- GND: 120368293
- NDL: 00621225
- LIBRIS: 75knvfgr0lv4908
- BnF: 12446088n
- SUDOC: 033610770
- SBN: MILV101607
- NLA: 36025882
- NKC: jn20000701356
- BNE: XX1324440
- NTA: 071700587
- BIBSYS: 98078847
- CiNii: DA13234955
- Open Library: OL839483A
- PLWABN: 9810608370805606
- NUKAT: n2006110323
- OBIN: 108349
- J9U: 987007276105105171
- CANTIC: a11802285
- LNB: 000243724
- CONOR: 42180195
- KRNLK: KAC2020K9481
- LIH: LNB:V*34405;=BC