Peter O’Toole

aktor brytyjski

Peter Seamus O’Toole[1][2] (ur. 2 sierpnia 1932[3] w Leeds, zm. 14 grudnia 2013[4] w Londynie[5]) – brytyjski aktor filmowy, teatralny i telewizyjny, producent filmowy[6] i reżyser pochodzenia irlandzkiego[7]. Ośmiokrotnie nominowany do Oscara za role pierwszoplanowe. Laureat Oscara za całokształt twórczości[8].

Peter O’Toole
Ilustracja
Peter O’Toole w 1968 roku
Imię i nazwisko

Peter Seamus O’Toole

Data i miejsce urodzenia

2 sierpnia 1932
Leeds

Data i miejsce śmierci

14 grudnia 2013
Londyn

Zawód

aktor, producent filmowy, reżyser

Współmałżonek

Siân Phillips (1959–1979; rozwód)

Lata aktywności

1954–2012

Peter O’Toole w trailerze filmu Lawrence z Arabii

Życiorys

edytuj

Wczesne lata

edytuj

Urodził się w Connemarze jako syn irlandzkiego katolika, bukmachera Patricka Josepha O’Toole[9] i protestantki Constance Jane (z domu Ferguson)[10], pochodzącej ze szkockiej rodziny arystokratycznej. Miał starszą siostrę Patricię (ur. 1930)[11].

Kiedy ukończył pierwszy rok życia, rodzina przeniosła się do północnej Anglii. Od 1937 roku dorastał w Leeds. Mając czternaście lat pracował jako posłaniec i doręczyciel, a później reporter gazety Yorkshire Evening News. Przez osiem lat był uczniem szkoły katolickiej. W wieku siedemnastu lat pojawił się po raz pierwszy na scenie Leeds Civic Theatre. Służył przez dwa lata jako radiotelegrafista w brytyjskiej Flocie Królewskiej. W latach 1952–1954 uczęszczał do Królewskiej Akademii Sztuk Dramatycznych w Bloomsbury, w dzielnicy centralnego Londynu, gdzie za otrzymane stypendium kontynuował naukę w Abbey Theatre’s Drama School w Dublinie[12].

Kariera

edytuj

Występował jako szekspirowski Hamlet oraz m.in. w spektaklu Johna Osborne’a Spójrz z gniewem za siebie (Look Back In Anger) w Bristol Old Vic w Bristolu, londyńskim Royal Court Theatre i Royal Shakespeare Company w Stratford-on-Avon, gdzie zagrał szekspirowskie kreacje Tersytesa w Troilusie i Kresydzie, Petruchia w Poskromieniu złośnicy i Shylocka w Kupcu weneckim.

Swoją karierę ekranową zapoczątkował gościnną rolą pierwszego żołnierza w jednym z odcinków przygodowego serialu familijnego Szkarłatny kurzyślad (The Scarlet Pimpernel, 1956). Cztery lata później, roku 1960 zadebiutował na kinowym ekranie w trzech filmach – adaptacji książki Roberta Louisa Stevensona Porwany za młodu (Kidnapped), Dzień, w którym obrabowano Bank Anglii (The Day They Robbed the Bank of England) w roli kapitana Fitcha i przygodowym dramacie kryminalnym Niewinne dzikusy (The Savage Innocents) u boku Anthony’ego Quinna jako pierwszy kawalerzysta.

Odniósł sukces tytułową charyzmatyczną kreacją brytyjskiego archeologa, podróżnika i wojskowego Thomasa E. Lawrence’a w dramacie przygodowym Davida Leana Lawrence z Arabii (Lawrence of Arabia, 1962), za którą odebrał nagrodę Brytyjskiej Akademii Filmowej (BAFTA) i zdobył nominację do nagrody Oscara i dwie nominacje do Złotego Globu. Wcielił się w tytułowego bohatera powieści Josepha Conrada Lord Jim (1965), a także: Anioła w filmie Biblia (The Bible: In the Beginning..., 1966) i Reginalda Johnstona, angielskiego nauczyciela Pu Yi, ostatniego cesarza Chin w dramacie historycznym Bernardo Bertolucciego Ostatni cesarz (The Last Emperor, 1987).

Kolejne wielkie role, które przyniosły mu nominacje do nagrody Oscara to: angielski Król Henryk II w dramacie historycznym Becket (1964), Henryk II w dramacie historycznym Lew w zimie (The Lion in Winter, 1968), Arthur Chipping w dramacie muzycznym Żegnaj Chips (Goodbye, Mr. Chips, 1969), czternasty hrabia Jack Gurney w komedii muzycznej Wyższe sfery/Klasa rządząca (The Ruling Class, 1972), reżyser Eli Cross udzielający schronienia ściganemu przez policję eks-ochotnikowi z Wietnamu w czarnej komedii Kaskader z przypadku (The Stunt Man, 1980), aktor po przejściach alkoholowych w komedii Mój najlepszy rok (My Favorite Year, 1982) oraz starzejący się aktor Maurice posiadający kilka drobnych sukcesów w komediodramacie Wenus (Venus, 2006). Za rolę biskupa Cauchona w telewizyjnym dramacie historycznym Joanna D’Arc (Joan of Arc, 1999) odebrał nagrodę Emmy. W 2003 roku otrzymał honorowego Oscara za całokształt pracy aktorskiej. W ekranizacji Księgi EsteryJedna noc z królem (One Night with the King, 2006) wystąpił jako Samuel.

Życie prywatne

edytuj

Spotykał się z Jayne Mansfield, Helen Mirren, Elizabeth Taylor, Anitą Ekberg, Vivien Leigh, Ursulą Andress i księżniczką Małgorzatą[13]. W 1958 roku związał się z aktorką Siân Phillips, którą poślubił w grudniu 1959. Mieli dwie córki – Kate (ur. 1960) i Patricię (ur. 1963). Lecz 14 sierpnia 1979 doszło do rozwodu. Spotykał się z Avą Gardner, Audrey Hepburn (1962-1963), Dianą Dors (1964), Katharine Hepburn (1968) i Amandą Plummer (1979). W latach 1982–1988 związany był z modelką Karen Somerville Brown, z którą miał syna Lorcana Patricka (ur. 14 marca 1983)[14].

W lipcu 2012 ogłosił, że wycofuje się z aktorstwa. Zmarł 14 grudnia 2013 w londyńskim szpitalu po długiej i ciężkiej chorobie w wieku 81 lat[15]. Jego pogrzeb odbył się w Londynie 21 grudnia.

Filmografia

edytuj
Rok Tytuł Rola Reżyser
1956 Szkarłatny kurzyślad (The Scarlet Pimpernel) pierwszy żołnierz David MacDonald
1960 Porwany za młodu (Kidnapped) Robin MacGregor Robert Stevenson
Dzień, w którym obrabowano Bank Anglii (The Day They Robbed the Bank of England) kapitan Monty Fitch John Guillermin
Niewinne dzikusy (The Savage Innocents) pierwszy kawalerzysta Nicholas Ray
1962 Lawrence z Arabii (Lawrence of Arabia) Thomas Edward Lawrence David Lean
1964 Becket król Henryk II Peter Glenville
1965 Lord Jim Lord Jim Richard Brooks
Co słychać, koteczku? (What's New Pussycat?) Michael James Clive Donner, Richard Talmadge
Brodziec (The Sandpiper) głos Vincente Minnelli
1966 Biblia (The Bible: In the Beginning...) anioł John Huston
Jak ukraść milion dolarów (How to Steal a Million) Simon Dermott William Wyler
1967 Noc generałów (The Night of the Generals) generał Tanz Anatole Litvak
Casino Royale szkocki dudziarz John Huston
1968 Lew w zimie (The Lion in Winter) król Henryk II Anthony Harvey
Katarzyna Wielka (Great Catherine) kpt. Charles Edstaston Gordon Flemyng
1969 Do widzenia, panie Chips (Goodbye, Mr. Chips) Arthur Chipping Herbert Ross
1970 Fergusonowie (Country Dance) sir Charles Ferguson J. Lee Thompson
1971 Prywatna wojna Murphy’ego (Murphy's War) Murphy Peter Yates
1972 Wyższe sfery (The Ruling Class) Jack Gurney Peter Medak
Pod mlecznym lasem (Under Milk Wood ) kapitan Tom Cat Andrew Sinclair
Człowiek z La Manchy (Man of La Mancha) Don Kichot/Miguel de Cervantes/Alonso Quijano Arthur Hiller
1975 Piętaszek (Man Friday) Robinson Crusoe Jack Gold
Różyczka (Rosebud) Larry Martin Otto Preminger
1978 Power Play pułkownik Zeller Martyn Burke
1979 Świt Zulu (Zulu Dawn) Lord Chelmsford Douglas Hickox
Kaligula (Caligula) Tyberiusz Tinto Brass
1980 Kaskader z przypadku (The Stunt Man) Eli Cross Richard Rush
1982 Mój najlepszy rok (My Favorite Year) Alan Swann Richard Benjamin
1984 Supergirl Zaltar Jeannot Szwarc
1985 Stwórca (Creator) dr Harry Wolper Ivan Passer
1986 Klub „Raj” (Club Paradise) gubernator Anthony Croyden Hayes Harold Ramis
1987 Ostatni cesarz (The Last Emperor) Reginald Johnston Bernardo Bertolucci
1988 Zjawy (High Spirits) Peter Plunkett Neil Jordan
1989 W pewną noc, w świetle księżyca (As Long as It's Love) prof. Yan McShoul Lina Wertmüller
1990 Złodziej tęczy (Wings of Fame) cesarz Meleagre Otakar Votocek
Dziadek do orzechów (The Nutcracker Prince) Pantaloon (głos) Paul Schibli
1991 Król Ralph (King Ralph) sir Cedric Charles Willingham David S. Ward
Isabelle Eberhardt major Lyautey Ian Pringle
1992 Córki Rebeki (Rebecca's Daughters) Lord Sarn Karl Francis
1993 Siódma moneta (The Seventh Coin) Emil Saber Dror Soref
1996 Podróże Guliwera (Gulliver's Travels, TV) imperator liliputów Charles Sturridge
1997 Elfy z ogrodu czarów (FairyTale: A True Story) Arthur Conan Doyle Charles Sturridge
1998 Powrót do domu (Coming Home, TV) płk. Edgar Carey-Lewis Giles Foster
Odwieczny wróg (Phantoms) dr Timothy Flyte Joe Chappelle
1999 Joanna D’Arc (Joan of Arc, TV) bp Pierre Cauchon Christian Duguay
Molokai - historia ojca Damiana (Molokai: The Story of Father Damien) William Williamson Paul Cox
Rezydencja (The Manor) pan Ravenscroft Ken Berris
2002 Globalna herezja (Global Heresy) Lord Charles Foxley Sidney J. Furie
Ostatnia odsłona (The Final Curtain) J.J. Curtis Patrick Harkins
2003 Hitler: Narodziny zła prezydent Paul von Hindenburg Christian Duguay
August pierwszy cesarz (Imperium: Augustus, TV) Oktawian August Roger Young
Cudowne lata bohemy (Bright Young Things) płk. Blount Stephen Fry
2004 Troja (Troy) król Priam Wolfgang Petersen
2005 Lassie książę Charles Sturridge
Casanova (miniserial) stary Giacomo Casanova Sheree Folkson
2006 Jedna noc z królem (One Night with the King) prorok Samuel Michael O. Sajbel
Venus Maurice Roger Michell
2007 Gwiezdny pył (Stardust) król Stromholdu Matthew Vaughn
Ratatuj (Ratatouille) Anton Ego (głos) Brad Bird
2008 Dean Spanley Fisk, senior (Horatio) Toa Fraser
Święta Thomasa Kinkade'a (Christmas Cottage) Glen Wesman Michael Campus
Dynastia Tudorów (The Tudors, serial TV) papież Paweł III Michael Hirst
2012 Cristiada ks. Cristóbal Magallanes Jara Dean Wright
2014 Katherine of Alexandria Gallus
2015 The Whole World at Our Feet Holownik Salamat Mukhammed-Ali, Dauren Mussa

Nagrody

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. [http://www.interfilmes.com/person_1067825_Peter.O.Toole.html Personalidade: (Reino Unido)]. InterFilmes.com. [dostęp 2018-12-14]. (port.).
  2. Peter O’Toole - Actor. CineMagia.ro. [dostęp 2016-08-26]. (rum.).
  3. Peter O’Toole. Rotten Tomatoes. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
  4. Peter O’Toole. AdoroCinema. [dostęp 2016-08-26]. (port.).
  5. Peter O’Toole Dead at 81; Actor Starred in Lawrence of Arabia. Variety. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
  6. Peter O’Toole. SensaCine.com. [dostęp 2016-08-26]. (hiszp.).
  7. O’Toole's claims of Irish roots are blarney. Independent.ie. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
  8. Peter O’Toole. MYmovies. [dostęp 2016-08-26]. (wł.).
  9. Patrick Joseph O’Toole (deceased) – Genealogy. Geni. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
  10. Constance Jane Eliot O’Toole – Genealogy. Geni. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
  11. Patricia R. O’Toole – Genealogy. Geni. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
  12. Eric Shorter, Peter O’Toole: Actor [online], independent.co.uk, 15 grudnia 2013 [dostęp 2013-12-16] (ang.).
  13. Peter O’Toole Dating History. FamousFix. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
  14. Peter O’Toole's £4m will. Daily Mail. [dostęp 2016-08-26]. (ang.).
  15. David Thomson, Peter O’Toole obituary [online], theguardian.com, 15 grudnia 2013 [dostęp 2013-12-16] (ang.).

Bibliografia

edytuj