Wikipedia

Philippe Halsman

amerykańsko-rosyjski fotograf

Philippe Halsman, Filip Halsman[6][7] (ur. 2 maja 1906 w Rydze, zm. 25 czerwca 1979 w Nowym Jorku) – amerykańsko-rosyjski fotograf portretowy, modowy, fotoreporter, pisarz i nauczyciel[1] żydowskiego pochodzenia, członek agencji Magnum Photos[a][2], uważany za prekursora fotografii surrealistycznej[8][9].

Philippe Halsman
Filips Halsmans
Imię i nazwisko
Philippe Halsman (angielski)
  • Filips Halsmans (łotewski)
  • Philipp Halsmann (niemiecki)
  • Filip Halsman (polski)
Data i miejsce urodzenia

2 maja 1906
Ryga, Imperium Rosyjskie (obecnie Łotwa)

Data i miejsce śmierci

25 czerwca 1979
Nowy Jork, Stany Zjednoczone

Narodowość

amerykańska, rosyjska, łotewska[1][2]

Alma Mater

Uniwersytet Techniczny w Dreźnie

Dziedzina sztuki

fotografia

Epoka

surrealizm

Gatunek

portretowa, modowa, reportażowa

Muzeum artysty

National Portrait Gallery[3]
Pozostałe muzea

Faksymile
Ten podpis widnieje m.in. w korespodencji Halsmana z Marilyn Monroe[4].
Nagrody
Pozostałe nagrody
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Od lat 30.[10] do 70. XX wieku wykonał wiele portretów celebrytów, intelektualistów i polityków, które były wykorzystywane na okładkach i stronach magazynów m.in. „Look”, „Esquire”, „Saturday Evening Post”, „Paris Match” i „Life”[11]. Jego twórczość była również wykorzystywana w reklamach i publicystykach np. zdjęć firmy kosmetycznej Elizabeth Arden, NBC, Simon & Schuster i rodziny firmy Ford[12][11]. W 1958 w ankiecie przeprowadzonej przez miesięcznik „Popular Photography” Philippe Halsman został wybrany jako jeden z „najlepszych dziesięciu światowych fotografów”[b] wraz z Irvingiem Pennem, Richardem Avedonem, Anselem Adamsem, Henri Cartier-Bressonem, Alfredem Eisenstaedtem, Ernstem Haasem, Yousufem Karshem, Gjonem Mili i Eugenem Smithem[11][13].

Życiorys edytuj

Młodość edytuj

 
Kamienica, w której urodził się Halsman i jego siostra (2012). Została wybudowana w XVIII w., a w 1896 została przebudowana na styl eklektyczny przez architekta Wilhelma Bockslaffa[14][15]

Halsman urodził się w ryskiej kamienicy na ul. Kaļķu iela 6(inne języki) (pol. Ulica Wapienna 6), w której mieszkał do 1929[16][17][18]. Był synem rosyjsko-żydowskiej[10][19] pary Morducha (Maksa) Halsmana, stomatologa[20] i Ity Grintuch (ur. 13 października 1874[21], zm. 1950[22]), nauczycielki[23][24]. Miał siostrę Lioubę (ur. 1910, zm. 1978)[22]. Zainteresowanie fotografią u Halsmana zrodziło się, kiedy jako piętnastolatek znalazł stary aparat ojca na strychu[c][23][28].

Będąc nastolatkiem, wiele podróżował z rodzicami, zwiedzając jedne z najważniejszych muzeów w Europie – inspirowały go w szczególności portrety[23].

Studiował na wydziale elektrotechniki na Uniwersytecie Technicznym w Dreźnie[22][29][5]. Kilka lat później jego siostra zaczęła studiować sztukę w Paryżu, gdzie zawarła małżeństwo z Francuzem. Halsmanowi bardzo spodobało się miasto, więc zadecydował, że będzie kontynuował studia w tym mieście[23].

Fotografia wydawała mi się wciąż nieodkryta – była sztuką na samym początku swojego rozwoju.

Philippe Halsman[23]

Interesował się bardziej sztuką i literaturą niż wybranym kierunkiem. Jego ulubionymi pisarzami byli Lew Tołstoj, Fiodor Dostojewski, Aleksandr Kurpin, Nikołaj Gogol, Anton Czechow[30]. Pragnął odmienić fotografię – chciał, żeby zdjęcia były realistyczne, mocne, proste i bardzo wyraziste. Zadecydował wtedy o porzuceniu studiów. Profesor matematyki, dowiedziawszy się o decyzji, powiedział: „Halsman, w kilka miesięcy możesz otrzymać stopień inżyniera, a ty chcesz zostać… fotografem!”[23].

Zarzut edytuj

 
Informacja o wyroku 10 lat więzienia dla Halsmana w piśmie Gazeta Polska w Brazylji wydanego 17 lipca 1930. Po lewej stronie jest ojciec Halsmana, Morduch Halsman, po prawej Philippe Halsman[6]

10 września 1928[5] 22-letni Halsman został oskarżony o morderstwo swojego ojca, którego miał dokonać podczas pieszej wycieczki po austriackim Tyrolu, gdzie panowały antysemickie nastroje[31][32]. Po rozprawie opartej na przypadkowych dowodach w Innsbrucku został skazany na dziesięć lat więzienia[29], później tę karę zmniejszono do czterech lat[7]. Rodzina, przyjaciele i adwokaci pracowali nad jego zwolnieniem, otrzymując pełne wsparcie ważnych europejskich intelektualistów, od Sigmunda Freuda, Alberta Einsteina, Thomasa Manna, Jakoba Wassermanna[7] i Paula Painlevé’a, którzy popierali jego niewinność[32][29]. Ita i Liouba, matka i siostra, twierdziły, że Philippe od dłuższego czasu chorował przewlekle na gruźlicę, w związku z czym jego długotrwałe przebywanie w areszcie mogłoby znacznie pogorszyć stan jego zdrowia[29]. Według opinii lekarza zatrudnionego w zakładzie karnym w Stein, w którym przebywał Philippe, nie potwierdzono u niego objawów gruźlicy[29]. Zarzuty wobec Halsmana określane są często jako jeden z największych skandali sądowych w Austrii, nazywany „austriacką aferą Dreyfusa”[29].

Listy, które Halsman pisał w trakcie odsiadywania kary, zostały wydane w książce Briefe aus der Haft an eine Freundin (pol. Listy z więzienia do przyjaciółki) (1930)[31]. 1 października 1930 zwolniono go z odbywania kary na skutek aktu łaski prezydenta Austrii, Wilhelma Miklasa[32][10].

W okresie powojennym zainteresowanie naukowców i dziennikarzy na temat sprawy sądowej ożywało sporadycznie. Jednym z ważnych wydarzeń była inicjatywa austriackiego dziennikarza Hansa Haidera, który pochował głowę Morducha Halsmana w 1991. Głowa ojca Halsmana, która została odcięta jako dowód w procesie sądowym, leżała do tej pory na wydziale medycznym Uniwersytetu Leopolda i Franciszka w Innsbrucku. Pogrzeb spowodował krótkotrwałe zainteresowanie się mediów sprawą, a także wydanie wielu publikacji naukowych i publicystycznych o różnym stopniu dokładności. Sprawa zarzutu została także przedstawiona w dwóch książkach (The Jump Artist Austina Ratnera[33] i Ojcobójca. Sprawa Filipa Halsmana Martina Pollacka[34]) i w filmie Skok! (2008), w którym w Halsmana wcielił się Ben Silverstone[35][29].

Sukcesy edytuj

Okładki czasopisma „Life” Halsmana
 
Okładka z 21 lutego 1944, na której widnieje Patrice Munsel
 
Okładka wydania z 7 sierpnia 1944, na której widnieje Geraldine Fitzgerald
 
Portret Lizabeth Scott wykonany przez Halsmana dla czasopisma „Life” (30 lipca 1945). Fotografia została wykorzystana do reklamy filmu You Came Along (1945)[36]

26 stycznia 1931[5] Halsman przyjechał do Francji do swojej siostry i matki[27], dzięki interwencji francuskiego ministra Paula Painlevé’a[5]. Halsman zaprzyjaźnił się z jego synem, Jeanem Painlevém, filmowcem naukowym, który zaoferował mu pierwszą przenośną kamerę (9 × 12 Kodak) i wprowadził do lokalnego środowiska artystów[5]. W 1932[10] w paryskiej dzielnicy Montparnasse (która w latach 30. XX wieku była artystycznym centrum Paryża[23]) pod adresem 22 Rue Delambre[23] otworzył studio fotograficzne, w którym sfotografował wielu znanych artystów i pisarzy – Andréa Gide’a, Marca Chagalla, Le Corbusiera i Andréa Malrauxa, używając innowacyjnej własnoręcznie zrobionej lustrzanki dwuobiektywowej[37]. Zyskując sławę, Halsman otrzymał zaproszenia do współpracy z magazynami „Journal des Modes”, „Vogue”, „Harper’s Bazaar”, „Voilà”, „Le Monde Illustré”, „Vu” i „Visages du Monde and the daily Le Journal”[23][5]. We francuskich gazetach pisano: „Philippe Halsman jest prawdopodobnie najlepszym portrecistą, jakiego mamy”[23][11]. 15 stycznia 1935 został zarejestrowany we French Trade Registry jako „fotograf artystyczny”[5].

W 1936 jego prace zostały wystawione w ramach Exposition Internationale de la Photographie Contemporaine w Musée des Arts Décoratifs w Paryżu[5].

Krótko przed wybuchem II wojny światowej do Paryża przyjechał rosyjski balet Siergieja Diagilewa, w którym tańczyli Wacław Niżyński i Anna Pawłowa, Igor Strawiński komponował muzykę, scenografię zaś przygotowywali Pablo Picasso, Léon Bakst i Marc Chagall. Jean Cocteau, który pracował dla Diagilewa, spytał się go: „Co mogę dla Ciebie zrobić?”, na co on odpowiedział: „Etonne-moi!” (pol. Zadziw mnie!). Halsman, który usłyszał te słowa, będąc blisko bohemy, zrobił z nich motto swojej twórczości[27].

Kiedy rozpoczęła się inwazja niemiecka na Francję, Halsman przeniósł się do Marsylii[23]. Jego żona, córka, siostra i brat, którzy mieli francuskie paszporty, wyemigrowali do USA, jedynie Philippe nie mógł zdobyć wizy z uwagi na swoje łotewskie obywatelstwo[11][38][10]. Dzięki interwencji Alberta Einsteina (który spotkał jego siostrę w latach 20. XX wieku) i Międzynarodowego Komitetu Ratunkowego[5] uzyskał wizę do Stanów Zjednoczonych[11][23][38][10][39].

10 października 1940 dostał się do USA[23][38][10], po II wojnie światowej zmienił swoje imię i nazwisko na Philippe Halsman (wcześniej: Filips Halsmans[5])[d][29]. Zdobył pracę dzięki firmie kosmetycznej Elizabeth Arden, która użyła Halsmana do sfotografowania modelki Constance Ford (na tle flagi USA) w kampanii reklamowej szminki „Victory Red”[8][9][11][40], dzięki której otrzymał nagrodę Art Director’s Club Medal[23]. Rok później, w 1942, znalazł pracę w czasopiśmie „Life”, fotografując projekty kapeluszy[11]. Portret modelki w kapeluszu Lilly Daché był pierwszą jego fotografią, która trafiła na okładkę tego magazynu. W sumie jego fotografie znalazły się na 101 okładkach tego czasopisma[41] – co jest niepokonanym rekordem[42][10].

 
Portret Adriana, kostiumografa (1944)

28 lutego 1945[5] został wybrany prezesem American Society of Media Photographers[43], w którym to towarzystwie prowadził walkę o prawa twórcze i zawodowe[44][10]. Dzięki swoim pracom zdobył później światową sławę i w 1951 został zaproszony przez właścicieli Magnum Photos o dołączenie do organizacji jako „członek wspierający”, dzięki czemu mogła ona rozpowszechnić jego prace poza Stanami Zjednoczonymi[2][10].

W 1948 otrzymał obywatelstwo amerykańskie[22][43].

Współpraca z Dalim edytuj

 
Dalí jako zarodek (1941)

W 1941 Halsman po raz pierwszy spotkał się ze Salvadorem Dalim[11][22][10][43] w Julien Levy Gallery w Nowym Jorku, w którym malarz miał swój występ[5] – współpraca trwała łącznie 37 lat[45]. Pierwszą fotografię Dalego wykonał już w tym samym roku[42] – przedstawiała go jako zarodek. Zdjęcie (które znajduje się w autobiografii Dalego Secret Life) ukazuje graficznie jego obsesję na punkcie wspomnień prenatalnych[46]. W tym samym roku Halsman sfotografował pozującego Dalego z baletnicą przebraną w strój koguta (stworzonego przez Dalego) na dachu budynku, która później znalazła się w kategorii „Pictures of the Week” prasy Life[46][25]. Ostatnie zdjęcie wykonano 17 kwietnia 1978[5][22].

Trzy wersje Dalí Atomicus (1948)
 
Niezretuszowana fotografia przedstawia wiele niedociągnięć jak widoczne żyłki utrzymujące w powietrzu przedmioty czy brak charakterystycznego obrazu w sztaludze.
 
Wersja poprawiona, w której ukryto żyłki – w sztaludze wciąż brakuje obrazu, a po lewej stronie widać osobę.
 
Finalny i oficjalny wygląd zdjęcia – w sztaludze widnieje obraz Leda Atomica, usunięte zostały żyłki i osoba pomagająca.

Praca Dalí Atomicus (która jest najbardziej rozpoznawalną fotografią ze współpracy[11]) z 1948 eksploruje ideę zawieszenia, przedstawiając trzy latające koty (początkowo Dalí był za pomysłem wysadzenia kaczki dynamitem[42]), wiadro wylanej wody i Dalego w powietrzu. Tytuł fotografii jest nawiązaniem do obrazu Dalego Leda Atomica[42], który można zauważyć za kotami po prawej stronie zdjęcia[42]. Dalí Atomicus był jednym z pierwszych przykładów praktyki Halsmana zwanej „jumpology” (dosł. pol. skokologia, skoczkologia[43])[42][47]. Miała ona na celu przedstawić prawdziwą duszę przedmiotów – głównie celebrytów i osoby publiczne, których fotograf prosił o wykonanie skoków po każdej sesji zdjęciowej[42].

Kiedy prosiłem kogoś o to, aby skakał, jego uwaga skupiała się na skoku i wtedy właśnie przestawał pozować, robiąc sztuczne miny. Dzięki temu na fotografii można było uchwycić jego osobowość.

Philippe Halsman[42][47]

Przy pracy Dalí Atomicus Halsman i jego asystenci (córka i żona)[42] wykonali 28 prób[e], zanim uzyskali satysfakcjonujący rezultat[9]. Finalna wersja fotografii Dalí Atomicus została wydana w magazynie „Life”[42]. Czasopismo „Time” nazwało ją „zdjęciem, które odmieniło współczesny portret”[48].

W 1949 Halsman wykonał zdjęcie Popcorn Nude, które przedstawia Dalego unoszącego wysoko nogę w stronę ziaren popcornu i bagietek, eksplodujących wokół nagiej modelki[42].

 
W Voluptas Mors (1951) niepewny Dalí, ubrany w strój konferansjera cyrkowego, stoi obok „ludzkiej” czaszki, zagadkowo spoglądając na widza[50]

Kolejną fotografią był żywy obraz In Voluptas Mors (1951), zwany też Voluptuous Death[50] (pol. Zmysłowa Śmierć), surrealistyczny portret przedstawiający Dalego obok dużej czaszki, która w rzeczywistości składa się z siedmiu nagich kobiet. Dokładne ustawienie kobiet według szkicu Dalego zajęło Halsmanowi trzy godziny[42][51][52]. Na przestrzeni lat powstało wiele odwzorowań i aluzji do Voluptas Mors. Najpopularniejsze nawiązanie znajduje się na plakacie filmu Milczenie Owiec, natomiast rekonstrukcję fotografii można znaleźć na plakacie promocyjnym filmu Zejście[51]. HuffPost określiło sesję zdjęciową za „jedną z najbardziej skandalicznych”[50].

W 1954 Halsman z Dalim wydali zbiór swojej współpracy w książce Dali’s Mustache, który zawiera 36 różnych ujęć na charakterystyczny wąs artysty[42][43] – m.in. fotografie wąsa jako rogi byka, znak dolara, wskazówki zegara, przechodzącego przez ser szwajcarski[46], wykres dochodowy czy też związana ósemka[53]. Na obwolutach znajduje się krótka biografia Halsmana[53]. Książka składa się głównie z serii pytań – na następnej stronie od danego pytania znajduje się odpowiedź Dalego wraz z jednym zdjęciem fotografa[53], na przykład:

Dalí, jaki jest twój sekret na sukces?
Dostarczenie odpowiedniego miodu na odpowiednią muchę o odpowiednim czasie i miejscu[f][54].

Oprócz tego, na początku „wywiadu fotograficznego” znajdują się dwie dedykacje[55].

Dla Galí, która jest aniołem stróżem nie tylko mojego wąsa. – Salvador Dalí
Dla Yvonne, dla której codziennie się golę. – Philippe Halsman

W 1960 Halsman wraz z Dalim wydali film Chaos and Creation[22]. Film został stworzony na kwietniowy Fifth Annual Convention on Visual Communications, która odbyła się w Waldorf Astoria w Nowym Jorku[56]. Chaos and Creation, uważany za jeden z pierwszych filmów artystów, zawiera elementy dokumentalne, zaczynając od wykładu, a kończąc na stworzeniu dzieła sztuki. Nagranie pokazuje planowanie, tworzenie i wykonanie dzieła przez Salvadora Dalego, którego głównym motywem była tzw. metoda paranoikrytyczna (ang. Paranoiac-critical method)[56].

Dalsza kariera edytuj

 
Banknot pięciu lir izraelskich, na którym wykorzystano fotografię Halsmana[57][58]
 
Einstein na znaczku pocztowym

W 1947[22] Halsman zrobił zdjęcie smutnemu Albertowi Einsteinowi, które stało się jedną z najpopularniejszych fotografii XX wieku[31][42][59]. W trakcie sesji zdjęciowej Einstein opowiadał o swojej formule E = mc² i liście skierowanym do prezydenta Franklina Roosevelta, który umożliwił stworzenie bomby nuklearnej dzięki jego naukowym badaniom, przez co bezcelowo zginęło wiele istnień ludzkich[59]. Fotografia w 1966 została wykorzystana w USA na znaczku pocztowym[5][59], a później w 1999 posłużyła jako okładka czasopisma „Time”, które nazwało Einsteina „Człowiekiem Stulecia”[31][59][60].

W 1951 Halsman został upoważniony przez NBC do sfotografowania wielu popularnych swego czasu komików[61] jak Milton Berle, Red Skelton, Groucho Marx i duet Dean Martin i Jerry Lewis[62], co zainspirowało go do późniejszego wydania książki[61]. W tym też roku przyjechał po raz pierwszy do Europy – wykonał fotografie Marca Chagalla, Winstona Churchilla, Henriego Matisse’a, Jeana-Paula Sartre’a, Brigitte Bardot, Anny Magnani i wielu innych[22].

W 1952 został wysłany przez pismo Life do sfotografowania Marilyn Monroe[11] w jej apartamencie[63]. Jedno ze zdjęć wykonanych w tym samym roku (przedstawiające Monroe stojącą w rogu pomieszczenia[11]; również wykonał fotografie m.in. w trakcie wykonywania ćwiczeń[63]) zostało wykorzystane w wydaniu z 7 kwietnia 1952[64][63]. Oprócz tego, fotografia była wiele razy reprodukowana do późniejszych wydań czasopism „Life”, „Life en Español”, „Time” i „People” w latach 1964–1982[64].

 
Portret Elizabeth Taylor (1952)

W 1953 Halsman został upoważniony przez Ford Motor Company, aby sfotografować rodzinę Fordów na 50. rocznicę firmy. Zdjęcia zostały wykorzystane pismach Life, The Saturday Evening Post i Look[12].

W trakcie kręcenia filmu Wojna i Pokój, w rzymskim studiu Cinecittà, Audrey Hepburn i jej mąż Mel Ferrer wynajęli różową chatę na obrzeżach Rzymu, ze zwierzyńcem[65]. Na terenach posiadłości Halsman wykonał serię zdjęć zatytułowaną: An Idyl for Audrey: In Italy She relaxes down on a plush farm[65] (pol. Sielanka dla Audrey: We Włoszech relaksuje się na pluszowej farmie). Jedna z nich (wykonana 18 lipca 1955) posłużyła dla czasopisma „Life”, która dla fotografa była 75. okładką[22][66][67].

W 1958 został nominowany do „World’s Ten Greatest Photographers”, światowej ankiety prowadzonej przez czasopismo „Popular Photography”[22].

W latach 1958–1959 Halsman fotografował czołowych pisarzy, filozofów i naukowców, którzy publikowali artykuły dla serii książek Adventures of the Mind prasy Saturday Evening Post[22].

 
Anthony Perkins uchwycony w skoku (1958)

W 1959 wydał książkę Jump Book, w której ironicznie omówił „skokologię”[61] i zawarł ok. 200 fotografii skaczących gwiazd filmowych, polityków, władców królewskich, artystów i pisarzy[68][69]. W tym też roku wystąpił w programie telewizyjnym Person to Person stacji CBS. Wywiad został przeprowadzony w apartamencie Halsmana (ze studiem), znajdującym się na ulicy West Sixty-seventh Street[22].

W 1960 czasopismo „Life” wysłało Halsmana do Rosji, aby ten sfotografował rosyjskich artystów, pisarzy, tancerzy i polityków[22].

W swojej książce, wydanej w 1961 roku: Halsman on the Creation of Photographic Idea sformułował 6 reguł, których stosowanie miało prowadzić do spektakularnych efektów zdjęciowych. Książka wzbudziła ożywioną dyskusję w środowisku fotografów[70]. W tym samym roku Halsman wraz z Irvingiem Pennem, Richardem Avedonem, Alfredem Eisenstaedtem i z sześcioma innymi fotografami założyli Famous Photographers School[22], w której uczniowie mogli uczyć się fotografii od najpopularniejszych fotografów[71]. Również w 1961 dokumentował wywiad, trwający tydzień, Alfreda Hitchcocka z Françoisem Truffautem w Los Angeles, wydany później w książce Hitchcock/Truffaut[22].

Portrety Hitchcocka edytuj

Halsman współpracował również z Hitchcockiem. Zgłosił się do niego agent reklamowy Hitchocka, który zlecił mu, aby przez dziesięć dni fotografować wszystko, co będzie wydawało się interesujące w trakcie nagrywania filmu Ptaki. W 1962 wykonał pierwszy portret Hitchcocka w celu promocji filmu[72]. Później czasopismo „Life” użyło jednego ze zdjęć na okładkę, dwóch na stronach wewnątrz magazynu; czasopismo „Look” wykorzystało jedną fotografię na okładkę, natomiast pięć innych na strony wewnętrzne magazynu[72].

Nigdy nie pracowałem dla francuskiego oddziału Vogue, odkąd przybyłem do Ameryki, więc spytałem ze zdziwieniem: „Czemu mnie wybraliście?”, na co dostałem odpowiedź: „To Hitchcock zażądał, abyś go sfotografował”.

Philippe Halsman[72]

Halsman, fotografując Hitchcocka przez wiele lat w jego domu i na planie, tworzył portrety makabrycznej wizji reżysera, z pewną dozą humoru – w 1974 fotograf wykonał zdjęcie żony Hitchcocka, Almy, otwierającej drzwi od lodówki, w której znajdowała się sztuczna głowa męża, bądź też wykonał fotografię aktorce Tippi Hedren, która zapala papierosa dzięki krukowi[72].

Fotografie Nabokova edytuj

Halsman wykonał pierwsze fotografie portretowe Vladimira Nabokova w 1966 w Montreux w Szwajcarii[22]. Pisarzowi tak bardzo spodobały się zdjęcia, że użył ich we wszystkich swoich obwolutach – portret Halsmana można znaleźć na tylnej stronie książki Król, dama, walet w wydaniu z 1968[73], w której twarz Nabokova jest przedstawiania w pełnym kadrze, połowę zakrywa cień, czytelnie widać pół uśmiechu, oczy są w pełni otwarte i lekko spoglądają obok aparatu[73].

Nabokov uznał portrety Halsmana za najlepsze, jakie kiedykolwiek mu zrobiono.

Brian Boyd, biograf Vladimira Nabokova[73]

W 1966 Halsman wykonał kilka fotografii dla pisma The Saturday Evening Post i w 1968 powrócił wykonać kolejną sesję zdjęciową. Prace zawierały nawiązania do cech i zainteresowań charakterystycznych dla Nabokova: lepidopterologii, tweedu, autora zastanawiającego się nad tekstem, Webster’s Dictionary i szachów[73].

Schyłek kariery edytuj

 
Angela Davis (1973)

W 1970 Halsman wykonał swoją 101. fotografię na okładkę czasopisma „Life”. Znajdował się na niej Johnny Carson[22].

Od 1971 do 1976 nauczał „portretowania psychologicznego” na uniwersytecie The New School w Nowym Jorku. Klasa znajdowała się w budynku na ulicy West Sixty-seventh Street[22].

W 1973 wykonał fotografię Angeli Davis – amerykańskiej aktywistki, która użyła zdjęcia na okładkę swojej autobiografii. Do zdjęcia dołączono cytat Davis: „Musisz działać, jeśli masz szansę radykalnie zmienić świat. I nie możesz o tym zapomnieć”[74]. Oprócz tego, fotografię wykorzystano na okładkę czasopisma „Time”[75].

W 1976 Halsman, z powodu pogarszającego się stanu zdrowia, sprzedał swój zbiór kolekcjonerowi George’owi Rinhartowi (który rodzina odkupiła od niego w 1987)[22].

8 listopada 1978 została odsłonięta wystawa ze współpracy Halsmana z Dalim w Salvador Dalí Museum w Beachwood[5].

W 1979 został zaproszony przez Cornella Capę, założyciela muzeum International Center of Photography w Nowym Jorku, aby zorganizować wystawę całej twórczości Halsmana, która była też wystawiana w innych krajach przez osiem lat. Zmarł 25 czerwca 1979[22][25][76].

Aparaty edytuj

Używał aparatów Rolleiflexa (TLR) lub Hasselblada (500 series), a także własnoręcznie zrobionych[77], które sprzedawał lokalnie[78]. Stworzył własny format 4 × 5 cali lustrzanki dwuobiektywowej (produkowany przez Fairchild Corporation[5]), który był zdecydowanie większy, niż oferowały sklepy (format 2¼ na 2¼ był standardem), dzięki czemu negatywy były w lepszej jakości, a układ lustra, jego odbicie i ułożenie wizjera było skonstruowane do rejestrowania ruchu na zdjęciach – była to główna cecha stylu fotograficznego Halsmana[78].

Życie prywatne edytuj

1 kwietnia 1937[5] Halsman ożenił się z fotografką Yvonną Moser[22][79]. Był z nią aż do śmierci. Miał dwie córki: Irene (ur. 1939 w Paryżu) i Jane (ur. 1941 w Nowym Jorku)[5][22].

Dziedzictwo edytuj

 
Tablicę pamiątkową (stworzoną przez Gregory’ego Potockiego[80]) odsłonięto w 2006, w setną rocznicę urodzin Halsmana. Była z początku na ścianie Rady Miejskiej Rygi, ale później została ona przeniesiona przed dom, w którym fotograf spędził swoje dzieciństwo[10]. To zdjęcie przedstawia tablicę na ścianie budynku rady miejskiej (2012)

Jego twórczość odmieniła fotografię. Jak pisano w The New York Times: „Halsman podkreślił wyrazistość zdjęć, dokładnie zobrazował wartość tonalną, osiągnął mistrzostwo w oświetlaniu i odkrył główne i kontrastujące nawierzchnie. Ponadto, starał się uchwycić esencję swoich popularnych tematów”[25]. Jego błyskotliwe i energiczne fotografie stały się ważną częścią dziedzictwa fotografii[37].

W The New York Times również napisano: „Nie jest to przypadkowe, że wymyślił on «skokologię» w erze Action painting, nazywanej czasami abstrakcyjnym ekspresjonizmem, czego plony zauważymy w sztuce performance. Własny styl studia portretowego wniósł do granic możliwości, wyolbrzymiając podstawowe komponenty w taki sposób, abyśmy byli z nich bardziej świadomymi, jak np.: zaufanie, jakie musi istnieć między fotografem a przedmiotem; ułamkowo-sekundowy «ruch», który uchwyci każdy aparat; niekontrolowane objawienie postaci; jak i też moment wzbicia, który jest okazją dla fotografa.”[81]

Na 1 lutego 2022 planowana jest premiera pierwszej, oficjalnej biografii o fotografie zatytułowanej „Philippe Halsman: A Photographer’s Life” autorstwa Henry’ego Leutwylera, współpracując z Markiem Lubellem oraz z członkami rodziny Halsmana – córką, Ireną Halsman, i z wnukiem, Oliverem Halsmanem Rosenbergiem[82][83].

Fotografie Halsmana w muzeach edytuj

Zdjęcia fotografa znajdują się w następujących muzeach[g]:

Nagrody edytuj

 
Fotografia Halsmana przedstawiającego Dalego (1954)[84]
 
Reklama wystawy Jeu de Paume w paryskim metrze (2015)

Opracowane według źródeł[5][57]:

  • Certificate of Merit, Professional Photographers of America (1954[h])
  • Award of Merit, 33rd Annual National Exhibition of Advertising and Editorial Art and Design, The Art Directors Club (1954)
  • Award for Photography, Art Directors Club of Chicago, 25th Annual Exhibition (1957)
  • Special Award in Recognition of Outstanding Contribution to the Art of Illustration, Society of Illustrators (1961)
  • Certificate of Gratitude and Appreciation, międzynarodowa wystawa fotografii i kina Photonika w Kolonii (1963)
  • The Newhouse Citation for Significant Contributions to the Field of Visual Communication, Newhouse School of Journalism, Uniwersytet w Syracuse (1963)
  • Certificate of Achievement, The Artists Guild of Philadelphia (1964)
  • Photographic Excellence Special Award, wystawa światowa New York World’s Fair (1964–1965)
  • The Golden Plate, Academy of Achievement (1967)
  • Certificate of Merit, Art Directors Club of New York 49th Annual Exhibition (1969)
  • 100th LIFE cover (1970)
  • Life Achievement in Photography Award, American Society of Magazine Photographers (1975)
  • The Photographic Administrators Award for Outstanding Contributions to Photographic Education (1975)
  • Honored Photographer, International Center of Photography – 10th Anniversary Celebration (1984)
  • Art Directors Club (NY) 70th Annual Merit Award In Quest of Dali (1991)
  • Grateful Appreciation Medallion, National Portrait Gallery, Smithsonian Institution (1999)

Publikacje edytuj

 
Wystawa Astonish Me! A Retrospective w Galerie nationale du Jeu de Paume w Paryżu (2015)
  • The Frenchman. A Photographic Interview with Fernandel (1949)
  • Dali’s Mustache (1953)
  • Philippe Halsman’s Jumpbook (1959)
  • Halsman on the Creation of Photographic Ideas (1961)
  • Sight and Insight (1972)

Wystawy edytuj

Opracowane według źródeł[5][57]:

Indywidualne edytuj

Grupowe edytuj

Dyskografia edytuj

Albumy edytuj

Poniżej wymienione są albumy, w których wykorzystano fotografie Halsmana.

Rok Tytuł Gatunek Autor Wytwórnia Źródło
1955 Piano Music muzyka poważna Robert Casadesus; kompozycja Claude’a Debussyego Columbia Masterworks Records [103]
1957 South Pacific With Original Broadway Cast album musicalu Mary Martin, Ezio Pinza, duet Rodgers i Hammerstein
1958 Je T’aime... I Love You muzyka pop Jony James z David Terry And His Orchestra MGM Records
1959 Meyer Davis Plays „Redhead” For Dancing Meyer Davis RCA Records
Love Is A Season jazz, pop Eydie Gormé ABC Records
Gormé Sings Showstoppers pop
1961 Krapp’s Last Tape – A Play By Samuel Beckett With Donald Davis nie muzyczny Samuel Beckett Spoken Arts
1962 Bad But Beautiful jazz, pop Eartha Kitt MGM Records
1966 Louis jazz Louis Armstrong Mercury Records
1967 The Seven States Of Consciousness (Recorded Live Los Angeles 1967) nie muzyczny Maharishi Mahesh Yogi Pacific Jazz Records
So Much For Dreaming muzyka folkowa Ian & Sylvia Vanguard Records
Horowitz In Concert (Recorded At His 1966 Carnegie Hall Recitals) muzyka poważna Vladimir Horowitz Columbia Masterworks Records
1968 The Best Of Ian & Sylvia muzyka folkowa Ian & Sylvia Vanguard Records
1971 The Joy Of Feeling Fit nie muzyczny (audiobook) Nicholas Kounovsky brak
1973 Speaking Personally... Aldous Huxley nie muzyczny (wywiad) Aldous Huxley Caedmon Audio
1974 The Contemporary Ballad Book muzyka folkowa Joan Baez Vanguard Records
1979 Remember Marilyn jazz, pop Marylin Monroe 20th Century Fox Records
1982 Hommage nie muzyczny Jean Giraudoux, Louis Jouvet Disques Adès
1983 L’Intramontabile Mito Di Marilyn pop Marylin Monroe RCA Records
1990 Hold Me Now / Grand Hotel indie rock Jesse Garon & The Desperadoes Avalanche Records
1992 The California Concerts jazz Louis Armstrong Decca Jazz
1995 The Phoenix house God Within Hardkiss
1996 Yes – A Scott Hardkiss Mix Scott Hardkiss
2004 Kate Spade Music bossa nova Beaumont brak
2012 Collected Cool jazz Dean Martin Universal Music Enterprises, Hip-O Records
nieznany Concerto N°21 En Ut Majeur Pour Piano Et Orchestre K 467 muzyka poważna Robert Casadesus, Charles Münch z Filharmonią Nowojorską; kompozycja Mozarta Columbia Records
Waltzes Alexander Brailowsky; kompozycja Chopina Philips Records
Pages Choisies nie muzyczny Jean Giraudoux L’Encyclopédie Sonore

Albumy niemuzyczne edytuj

Poniżej wymienione są albumy Halsmana z dodatkowymi autorami.

Rok Tytuł Rodzaj Wytwórnia Dodatkowi autorzy Źródło
1958 Famous Photographers Tell How LP Candid Recordings Weegee, Henri Cartier-Bresson, Arthur Rothstein, Bruce Downes, Tana Hoban, Bert Stern, Jacob Deschin, Ralph Baum, John Rawlings, Peter Gowland [104]
nieznany Piccoli – A Fairy Tale By Philippe Halsman LP, album Spoken Arts Siobhan McKenna

Filmografia edytuj

Camera and Electrical Department edytuj

Rok Tytuł Gatunek Informacje Źródło
1965 The Eleanor Roosevelt Story dokumentalny fotosista: zdjęcie tytułowe [105]
1988 John Huston: The Man, the Movies, the Maverick fotosista
2006 American Masters serial dokumentalny fotosista – 1 odcinek
2012 Z pamiętnika Marilyn Monroe dokumentalny fotosista

Additional Crew edytuj

Rok Tytuł Gatunek Informacje Źródło
1994 American Masters serial dokumentalny zdjęcia archiwalne – 1 odcinek [105]

Podziękowania edytuj

Rok Tytuł Gatunek Informacje Źródło
2004 American Masters serial dokumentalny podziękowania – 1 odcinek [105]
2013 Sekretne życie Waltera Mitty komedia zdjęcia dzięki uprzejmości Magnum Photos
2015 Secrets of Einstein’s Brain dokumentalny specjalne podziękowania dla Magnum Photos

On sam edytuj

Rok Tytuł Gatunek Informacje Źródło
1952 Omnibus serial telewizyjny oddział fotografii [105]
1959 Tonight Starring Jack Paar program telewizyjny wystąpił w odcinku #3.48
1960 Person to Person telewizyjny program dokumentalny wystąpił w odcinku #7.37
1962 The DuPont Show of the Week program telewizyjny wystąpił w odcinku „The Beauty of a Woman”
Candid Camera wystąpił w dwóch odcinkach
1965 Dali in New York dokumentalny wystąpił jako fotograf Daliego
1972 The Mike Douglas Show program telewizyjny wystąpił w odcinku #12.60

Materiały archiwalne edytuj

Rok Tytuł Gatunek Informacje Źródło
2013 Salvador Dalí: Génie tragi-comique telewizyjny program dokumentalny występ (nagrania archiwalne) [105]

Uwagi edytuj

  1. ↑ Członkostwo obowiązuje nawet po śmierci artysty.
  2. ↑ ang. World’s Ten Greatest Photographers
  3. ↑ Inne źródła podają, że aparat otrzymał w prezencie od ojca[25][26] lub że znalazł w łazience[27].
  4. ↑ Musée national des beaux-arts du Québec, muzeum sztuki w Québec, podaje, że Halsman zmienił swoje imię i nazwisko w 1937[5].
  5. ↑ Inne źródła podają, że Halsman wykonał 26 prób[42][48][8][25], zaś strona The Salvador Dalí Society podaje „ponad 20 prób”[49].
  6. ↑ Fotografia ze strony
  7. ↑ Opracowane według źródła[57]
  8. ↑ Również w 1961, 1965, 1966, 1967, 1969, 1971, 1972, 1973, 1974, 1975 i 1977.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b ULAN Full Record Display. Getty Research. (ang.).
  2. ↑ a b c Philippe Halsman. Magnum Photos. (ang.).
  3. ↑ Philippe Halsman – Person. National Portrait Gallery. (ang.).
  4. ↑ Lot #265MARILYN Monroe-Received Handwritten Letter From Philippe Halsman. JuliensLive.com. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Philippe Halsman – Astonish Me!. Musée national des beaux-arts du Québec, 15 czerwca 2017. (ang.).
  6. ↑ a b Wyrody syn. „Gazeta Polska w Brazylji”. 29, s. 5, 17 lipca 1930. Kurytyba. 
  7. ↑ a b c Żądam sprawiedliwości! – woła znakomity pisarz niemiecki. List otwarty Jakóba Wassermana do Prezydenta republiki austrjackiego. W obronie skazanego ojcobójcy, Filipa Halsmana. „Ilustrowana Republika”. nr 300, s. 4, 1 listopada 1929. Łódź. 
  8. ↑ a b c Jenna Ross: Philippe Halsman: Early Contributor To The Surrealist Photography Movement. The Collector, 16 marca 2020. (ang.).
  9. ↑ a b c Carole Naggar: Discover the Genius of Philippe Halsman’s Surrealist Portraits. TIME, 20 października 2015. (ang.).
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l Philippe Halsman: The Great Photographer. „The Latvian Jewish Courier”. 33 (1), s. 7–8, kwiecień 2019. Jewish Survivors of Latvia, Inc.. 
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l Mary Panzer: Philippe Halsman: A Retrospective. National Portrait Gallery Home. (ang.).
  12. ↑ a b Kevin Ames: On Photography: Philippe Halsman Jumpology. 16 czerwca 2019. (ang.).
  13. ↑ Pollack 2008 ↓, s. 330–331.
  14. ↑ T.G.I. Fridays, restorāns (Kaļķu iela 6). Redzet.eu. (łot.).
  15. ↑ Pollack 2008 ↓, s. 43.
  16. ↑ Philippe Halsman (2 May 1906 – 25 June 1979) an American portrait photographer. He was born in this house in Riga, and died in New York City. Alamy. (ang.).
  17. ↑ Philippe Halsman. Alamy. (ang.).
  18. ↑ T.G.I. Fridays (TGI Fridays). Riga This Week. (ang.).
  19. ↑ Pollack 2008 ↓, s. 44.
  20. ↑ Pollack 2008 ↓, s. 42.
  21. ↑ Ita Halsman (Grintuch). Geni.com. (ang.).
  22. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Chronology. Philippe Halsman. (ang.).
  23. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Philippe Halsman: Autobiography. Philippe Halsman. (ang.).
  24. ↑ Pollack 2008 ↓, s. 46.
  25. ↑ a b c d e Joan Cook. Philippe Halsman, Photographer Took Portraits of the Famous. „The New York Times”. C, s. 17, 26 czerwca 1979. 
  26. ↑ Philippe Halsman. J. Paul Getty Museum. (ang.).
  27. ↑ a b c Agnieszka Kowalska: Mówił „podskocz!”, a oni to robili. Monroe, Hepburn, Dali i inni skakali, a on ich fotografował. VIVA!, 13 października 2015. (pol.).
  28. ↑ Pollack 2008 ↓, s. 49.
  29. ↑ a b c d e f g h Caterina Maria Grasl: The Halsmann Tragedy (1928/29) and the Vienna Law Faculty. University of Vienna Law Review. (ang.).
  30. ↑ Pollack 2008 ↓, s. 48–49.
  31. ↑ a b c d Deborah Weinstein, Allen Apradi. Prior Life: The Tragedy That Transformed a Master. „American Photo”. 11 (3), s. 60–64, 104, maj–czerwiec 2000. Nowy Jork: Hachette Filipacchi Media U.S.. ISSN 1046-8986. 
  32. ↑ a b c Nicole Emanuel. Philippe Halsman, Personal Story. „American Friends”. 9 (1), s. 8–13, styczeń 2008. Moorestown, New Jersey: American Friends of the Jewish Museum Hohenems. ISSN 1559-4866. 
  33. ↑ The Jump Artist. Penguin Books UK. (ang.).
  34. ↑ Ojcobójca. Sprawa Filipa Halsmana. Lubimyczytać.pl. (pol.).
  35. ↑ Oskarżony (2008). Filmweb. (pol.).
  36. ↑ You Came Along. „LIFE”, s. 35–38, 30 lipca 1945. Time Inc. ISSN 0024-3019. 
  37. ↑ a b Overview. (ang.).
  38. ↑ a b c Potraits by Halsman. National Portrait Gallery.
  39. ↑ Pollack 2008 ↓, s. 326.
  40. ↑ Pollack 2008 ↓, s. 328.
  41. ↑ Magnum Photos Photographer Profile. Magnum Photos. (ang.).
  42. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Jacqui Palumbo: The Story behind the Surreal Photograph of Salvador Dalí and Three Flying Cats. Artsy, 8 października 2018. (ang.).
  43. ↑ a b c d e Pollack 2008 ↓, s. 330.
  44. ↑ History of ASMP. American Society of Media Photographers. (ang.).
  45. ↑ Halsman & Dali: A Personal History. Philippe Halsman. (ang.).
  46. ↑ a b c Joan R. Kropf: Dalí-Halsman – A photographic collaboration. The Dali Museum. (ang.).
  47. ↑ a b Zdjęcie Marilyn Monroe sprzedane za 100 tysięcy dolarów. Forsal.pl, 8 kwietnia 2013. (pol.).
  48. ↑ a b The Photo That Changed Modern Portraiture. TIME, 13 sierpnia 2016. (ang.).
  49. ↑ Paul Chimera: ‘Dalí Atomicus’ One of History’s Most Famous Photographs. The Salvador Dalí Society. (ang.).
  50. ↑ a b c Behind The Scenes Of Salvador Dali’s Most Scandalous Photo Shoot (NSFW). HuffPost, 12 marca 2013. (ang.).
  51. ↑ a b Jak tworzono In Voluptas Mors – Salvador Dali i Philippe Halsman przy pracy. Kulturą w Płot, 29 kwietnia 2013. (ang.).
  52. ↑ The Making of “In Voluptas Mors” – Salvador Dali & Philippe Halsman. Film’s Not Dead, 24 czerwca 2013. (ang.).
  53. ↑ a b c Dalí i Halsman 1994 ↓.
  54. ↑ Dalí i Halsman 1994 ↓, s. 77–79.
  55. ↑ Dalí i Halsman 1994 ↓, s. 2.
  56. ↑ a b Chaos and Creation. Salvador Dalí’s Museums. (ang.).
  57. ↑ a b c d Solo Exhibitions. Philippe Halsman. (ang.).
  58. ↑ Maya Mizrahi: Inner Jump – A Voyage Beyond the Image. The Epoch Times, 2 maja 2011. (ang.).
  59. ↑ a b c d Albert Einstein: Silver Gelatin Print Photograph. Manhattan Rare Book Company. (ang.).
  60. ↑ Frederic Golden: Albert Einstein (1879-1955): Person of the century. CNN, 27 grudnia 1999. (ang.).
  61. ↑ a b c Kasia Borek: Jumpology – filozofia fotografii skoku według Philippa Halsmana. Fotoblogia.pl, 15 marca 2014. (pol.).
  62. ↑ Owen Edwards: When He Said “Jump…”. Smithsonian Magazine, październik 2006. (ang.).
  63. ↑ a b c MARILYN MONROE, THE TALK OF HOLLYWOOD, 1952 PHOTOGRAPHY OF PHILIPPE HALSMAN. The Selvedge Yard, 24 marca 2014. (ang.).
  64. ↑ a b Philippe Halsman – Marylin Monroe, 1952. Phillips. (ang.).
  65. ↑ a b Live Auction 14904 Audrey Hepburn: The Personal Collection. Christie’s Auctions & Private Sales. (ang.).
  66. ↑ PHILIPPE HALSMAN (1906-1979). Christie’s Auctions & Private Sales. (ang.).
  67. ↑ Life Magazine 18 July 1955 Audrey Hepburn 7/18/55. AbeBooks. (ang.).
  68. ↑ Philippe Halsman’s Jump Book. Amazon. (ang.).
  69. ↑ Philippe Halsman’s Jump Book. photo-eye. (ang.).
  70. ↑ Sylwetki mistrzów – Philippe Halsman i jego zaskakujące portrety. Świat Obrazu, 11 lutego 2014. (pol.).
  71. ↑ Claire Voon: Work by Irving Penn and Other Teachers of the Famous Photographers School Emerges. Hyperallergic, 19 sierpnia 2016. (ang.).
  72. ↑ a b c d Laura Havlin: Making Hitchcockian Portraits. Magnum Photos, 13 sierpnia 2019. (ang.).
  73. ↑ a b c d Juan Martinez: Looking Elsewhere: On Philippe Halsman’s Portraits of Vladimir Nabokov. Magnum Photos, 22 kwietnia 2019. (ang.).
  74. ↑ 10 Historic Prints Available in the Magnum Photo Sale Benefitting NAACP. Print Magazine, 27 lipca 2020. (ang.).
  75. ↑ 1971: Angela Davis. Time, 5 marca 2020. (ang.).
  76. ↑ Pollack 2008 ↓, s. 331.
  77. ↑ Before Photoshop, …Philippe Halsman. Anatomy Films. (ang.).
  78. ↑ a b The camera as star. V&A. (ang.).
  79. ↑ PHILIPPE HALSMAN PHOTOGRAPHS, CIRCA 1964-1969.. Benson Ford Research Center. (ang.).
  80. ↑ Memorial plaque to photographer Philippe Halsman. Wikimapia. (ang.).
  81. ↑ Roberta Smith: The Joys of Jumpology. The New York Times, 23 maja 2010. (ang.).
  82. ↑ Henry Leutwyler: Philippe Halsman: A Photographer’s Life. Amazon. [dostęp 2021-08-25]. (ang.).
  83. ↑ Henry Leutwyler: Philippe Halsman: A Photographer’s Life. Steidl Verlag. [dostęp 2021-08-25]. (ang.).
  84. ↑ Olga Cabrinety: Philippe Halsman: Dalí. Totum Revolutum, 29 kwietnia 2013. (hiszp.).
  85. ↑ DALI’S MUSTACHE: A PHOTOGRAPHIC INTERVIEW BY SALVADOR DALI AND PHILIPPE HALSMAN. Curatorial Assistance Traveling Exhibition. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  86. ↑ Dalí by Halsman. Salvador Dalí’s Museums. (ang.).
  87. ↑ News. Exhibition of Dalí Portraits by Halsman. Salvador Dalí’s Museums, 18 kwietnia 2016. (ang.).
  88. ↑ HALSMAN – FACETS AND FACES. CLAIR Gallery, 12 stycznia 2017. (ang.).
  89. ↑ The exhibition of Philippe Halsman: Jump. Jewish Museum & Tolerance Center. (ang.).
  90. ↑ Philippe Halsman, Astonish me!. Musée de l’Elysée. (ang.).
  91. ↑ Philippe Halsman “Astonish Me!”. Jeu de Paume. (ang.).
  92. ↑ Exhibitions. Morohashi Museum of Art. [dostęp 2021-02-27]. (ang.).
  93. ↑ documenta 6. documenta. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  94. ↑ Dalí Up Close. Winnipeg Art Gallery. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  95. ↑ On the Move. CLAIR Gallery. (ang.).
  96. ↑ Marigold Werner: Portrait(s) festival returns to Vichy. 1854 Media, 25 marca 2019. (ang.).
  97. ↑ ISREALITIES – SEVEN PHOTOGRAPHIC JOURNEYS. CLAIR Gallery, 16 września 2019. (ang.).
  98. ↑ The Body Observed: A major new photography exhibition explores the human body. Magnum Photos. (ang.).
  99. ↑ The Polaroid Project: Instantly fun. Forever iconic. University of California Press. (ang.).
  100. ↑ PROOF: Photography in the Era of the Contact Sheet. The Cleveland Museum of Art. (ang.).
  101. ↑ DÉCLICS ANALOGIQUES. CLAIR Gallery, 1 marca 2020. (ang.).
  102. ↑ DÉCLICS ANALOGIQUES. Artsy. (ang.).
  103. ↑ Philippe Halsman Discography: Visual. Discogs. (ang.).
  104. ↑ Philippe Halsman – Discography. (ang.).
  105. ↑ a b c d e Philippe Halsman. IMDb. (ang.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Philippe_Halsman&oldid=73326653”