Piękna Helena (operetka)
Piękna Helena (fr. La belle Hélène) – operetka Jacques’a Offenbacha w trzech aktach. Libretto zostało napisane przez Henriego Meilhaca i Ludovica Halévy’ego. Prapremiera odbyła się w Théâtre des Variétés w Paryżu w dniu 17 grudnia 1864[1][2][3][4].
Geneza edytuj
Operetka stanowi pastisz nadętych oper Giacomo Meyerbeera, podobnie jak Orfeusz w piekle, którego sukces zachęcił autora do kontynuacji tej koncepcji[1][2].
Treść edytuj
Fabuła utworu osnuta jest wokół starogreckiego mitu o Helenie Trojańskiej. Akcja rozgrywa się w starożytnej Sparcie tuż przed wybuchem wojny trojańskiej.
Osoby edytuj
Menelaus – król Sparty, młodszy brat Agamemnona i mąż Heleny
Piękna Helena – królowa Sparty, żona Menelausa
Agamemnon – król królów
Orestes – syn Agamemnona
Achilles – bohater grecki
Parys – królewicz trojańskim
Ajaks I, Ajaks II – królowie greccy
Kalchas – wróżbita
Filokomes – urzędnik Kalchasa
Bakhis – zausznica Heleny
Eutykles – kowal
Dziewczęta ze Sparty: Leonka i Partenis
Straż, niewolnicy, lud, książęta, płaczki i służebnice.
Akt I edytuj
Helena opowiada Kalchasowi nowinę: Parys, za to, że wręczył bogini Wenus jabłko „dla najpiękniejszej”, ma otrzymać serce najpiękniejszej kobiety świata, a wiadomo, że najpiękniejsza jest właśnie Helena. Trochę obawia się niewierności małżeńskiej, jednak Menelaus jest zupełnie obojętny. Po jej odejściu nadchodzi Parys, opowiada swoją wersję tej historii i prosi, aby Kalchas zgodnie z rozkazem Wenus przedstawił go Helenie, nie zdradzając jednak od razu, kim jest. Helena bierze go za jednego z pasterzy startujących w konkursie na Święto Adonisa. Po konkursie Parys ujawnia swoją tożsamość. Kalchas, aby wesprzeć Parysa w realizacji woli bogini, wysyła Menelausa na Kretę.
Akt II edytuj
Helena początkowo próbuje dotrzymać wierności mężowi, jednak przychodzi jej to coraz trudniej. Wreszcie daje się uwieść Parysowi, który nachodzi ją nocą przekonując, że to tylko sen. Nieoczekiwanie powraca z Krety Menelaus i robi karczemną awanturę przyłapanym kochankom. Opinia publiczna jest jednak przeciw niemu: dżentelmen powinien był uprzedzić żonę o wcześniejszym powrocie.
Akt III edytuj
Na plaży spotykają się wszyscy bohaterowie i dyskutują o sprawie Heleny i Menelausa, która stała się głośna w całej Grecji. Helena zapiera się, że nie zdradziła męża. Aby rozstrzygnąć kwestię, Menelaus wzywa na pomoc Wielkiego Augura Wenus. Ten przybywa na okręcie i ogłasza, że bogini życzy sobie, aby Helena odbyła podróż morską na Kyterę. Gdy Helena wchodzi na pokład, okazuje się, że Wielkim Augurem Wenus był sam Parys w przebraniu. Parys odpływa krzycząc do pozostałego na brzegu Menelausa: Porwałem ci małżonkę, Menelausie! Podstęp udał się!
Piękna Helena w Polsce edytuj
Przekład edytuj
Libretto na język polski przełożyli m.in. Jan Chęciński, Krzysztof Czeczot, Marian Hemar, Janusz Minkiewicz i Wojciech Stamm[1].
Inscenizacje (wybór) edytuj
Premiera polska odbyła się w Warszawie 24 czerwca 1869[1] Następnie wystawiano Piękną Helenę m.in. w[5]:
- Teatrze Miejskim w Bydgoszczy (1931, reż. Mieczysław Dowmunt)
- Teatrze Letnim w Warszawie (1934, reż. Marian Hemar)
- Teatrze Komedii Muzycznej "Lutnia" w Łodzi (1948, reż. Witold Rychter)
- Teatrze Muzycznym w Lublinie (1949, reż. Kazimierz Dembowski)
- Operetce Dolnośląskiej we Wrocławiu (1956, reż. Bronisław Broński)
- Operetce Warszawskiej (1957, reż. Janusz Strachocki)
- Teatrze Satyry w Poznaniu (1957, reż. Janusz Kulczyński)
- Teatrze Muzycznym w Gdyni (1962, reż. Tadeusz Bursztynowicz)
- Operetce w Łodzi (1965, reż. Danuta Baduszkowa)
- Operetce Poznańskiej (1972, reż. Stanisław Olejniczak)
- Operze na Zamku w Szczecinie (2009, reż. Norbert Rakowski)
- Operze Śląskiej (2010, reż. Maciej Wojtyszko)
- Operze Krakowskiej (2015, reż. Rudolf Zioło)
W roli Heleny wystąpiły m.in. polskie artystki: Beata Artemska, Barbara Bargiełowska, Wiktoria Kawecka, Aleksandra Lüde, Lucyna Messal, Maria Modzelewska[1], Anna Moffo, Sabina Olbrich-Szafraniec, Elżbieta Ryl-Górska i Irena Sznebelin.
Spektakl telewizyjny edytuj
W 1965 r. w Teatrze Telewizji wyemitowano spektakl pt. Piękna Helena w reżyserii Jerzego Gruzy. W roli głównej wystąpiła Kalina Jędrusik[6].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e Piękna Helena, [w:] Lucjan Kydryński, Przewodnik operetkowy. Wodewil, operetka, musical, Wyd. 4, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1994, s. 411-413.
- ↑ a b Helena, [w:] Bernard Grun, Dzieje operetki, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, s. 101-104.
- ↑ Piękna Helena, [w:] Karol Stromenger, "Iskier" przewodnik operetkowy, Warszawa: Iskry, 1976, s. 276-278.
- ↑ Piękna Helena, [w:] Piotr Kamiński, Tysiąc i jedna opera. 2, N-Ż, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne SA, 2008, s. 24-27, ISBN 978-83-334-0900-8.
- ↑ Piękna Helena i inne, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [dostęp 2023-04-21].
- ↑ Piękna Helena [online], FilmPolski [dostęp 2023-04-21].
Linki zewnętrzne edytuj
- Piękna Helena [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia) [online] [dostęp 2023-04-21]
- Piękna Helena [w:] Operomania [online] [dostęp 2023-04-21]