Pierwsza sztuka romańska
Pierwsza sztuka romańska (fr. premier art roman) – termin używany wobec sztuki, stojącej na pograniczu przedromańskiej i romańskiej[1], rozwijającej się na rozległym obszarze wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego i rozprzestrzeniającej się na północ.
Objęła ona zasięgiem północne Włochy (Lombardię i Toskanię) w VIII wieku, a w dalszej kolejności, zwłaszcza pod koniec X i w pierwszej połowie XI wieku[2] Dalmację, hiszpańską Katalonię, tereny wzdłuż dolin Rodanu i Renu (Francję, zwłaszcza Prowansję i Sabaudię, zachodnie Niemcy – Alzację, Nadrenię) aż po Niderlandy.
Był to okres prób. Wykształcił się wówczas zespół cech materiałowych, technicznych, konstrukcyjnych i stylowych, z których czerpała sztuka romańska[3]. Wznoszono zazwyczaj niewielkich rozmiarów budowle z kamienia łupanego i podłużnych ciosów. Stosowano artykulację ścian zewnętrznych (lizeny, fryzy arkadkowe, arkadki lombardzkie, nisze), a wnętrza dekorowano malarsko. W niektórych regionach stosowano sklepienia kolebkowe. W większych budowlach nawiązywano do wczesnochrześcijańskich trójnawowych bazylik, nie zawsze jednak stosując transept[4].
W tym samym okresie, gdy kształtowała się pierwsza sztuka romańska, w Świętym Cesarstwie Rzymskim panowała sztuka ottońska.
Powstaniem pierwszej sztuki romańskiej i usystematyzowaniem jej cech zajął się w szczególny sposób w okresie po I wojnie światowej hiszpański architekt Josep Puig i Cadafalch (1867-1956).
Przykłady edytuj
W Prowansji liczba zachowanych zabytków jest niewielka, natomiast dużo więcej jest ich w Katalonii. Przykłady:
- San Vincenzo in Prato, Mediolan, Lombardia, 814-833, odnowiony w XI wieku,
- Saint-Guilhem-le-Désert, Prowansja, XI wiek,
- San Martín del Canigó (Saint-Martin du Canigou), 1015,
- Santa María w Ripoll, północna Katalonia 1018-1032,
- San Vicente w Cardonie, 1020-1040,
- San Pietro w Civate, Lombardia, ok. 1040,
- Saint Michel de Cuxa, Langwedocja-Roussillon, ukończony w 1040,
- Saint Philibert w Tournus, Burgundia, 1. połowa XI wieku,
- Sainte-Marie w Arles-sur-Tech, Langwedocja-Roussillon, ok. 1050.
- Katedra w Parmie, Emilia-Romania, ok. 1080
Przypisy edytuj
- ↑ Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 2006, s. 335.
- ↑ Z. Świechowski, L. Nowak, B. Gumińska, Sztuka romańska, Warszawa 1976.
- ↑ L. Kalinowski, Sztuka przedromańska i romańska w Polsce a dziedzictwo karolińskie i ottońskie, [w:] idem, Speculum artis. Treści dzieła sztuki średniowiecza i renesansu, Warszawa 1989, s. 59-60.
- ↑ P. Meyer, Historia sztuki europejskiej, Warszawa 1973, s. 135-138.
Literatura dodatkowa edytuj
- Puig i Cadafalch J., Le premier art roman, 1928.
- Puig i Cadafalch J., La géographie et les origines du premier art roman, 1935.
- Wagner-Rieger R., Le premier art roman, „Aachner Kunstblätter”, XLI, 1971.