Wikipedia

Pilcz

Pilcz (niem. Piltsch, czeski: Pileč) – dawna wieś, a od 1937 roku część Krosnowic, wsi sołeckiej w Polsce, położonej w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Kłodzko. Osada znajduje się ok. 5 km na południe od Kłodzka[1].

Widok na fragment zabudowań Pilcza od strony Nysy Kłodzkiej

Geografia edytuj

Położenie geograficzne edytuj

Pilcz położony jest w paśmie górskim Sudetów Środkowych, w południowej części właściwej Kotliny Kłodzkiej. Graniczy z następującymi miejscowościami: Kłodzkiem (Książek) na północy, Jaszkową Dolną na północnym wschodzie, Krosnowicami na południu oraz Starym Wielisławie Dolnym na północnym zachodzie[2].

Warunki naturalne edytuj

Osada stanowi najbardziej na północ wysuniętą część Krosnowic, na granicy z Kłodzkiem. Leży u ujścia Białej Lądeckiej do Nysy Kłodzkiej, na wysokości około 290-300 m n.p.m., naprzeciwko Czerwoniaka, na granicy Kotliny Kłodzkiej i Rowu Górnej Nysy[3].

Pilcz zajmuje prawie płaskie zrównanie, utworzone przez grubą warstwę osadów rzecznych, a w całości zajęte jest przez użytki rolne na dobrych glebach. Rzeka wykształciła tu wyraźną terasę. Okoliczne wzniesienia zbudowane są częściowo z melafirów, w których spotkać można chloryty[4].

Ludność edytuj

Ludność Pilcza na przestrzeni stuleci kształtowała się w następujący sposób[5][6]:

Ludność Pilcza kształtowała się od XVIII wieku na poziomie 80-100 stałych mieszkańców. Po zakończeniu II wojny światowej dotychczasowi niemieccy mieszkańcy zostali wysiedleni, a ich miejsce zajęli Polacy. Współcześnie osada liczy kilkadziesiąt osób[7].

Historia edytuj

Daty wzmianek
o miejscowości i
jej oficjalne
nazwy według źródeł[8]
1331 Villa Pilncze
1348 Polcze
1400 Pilntze
1489 Piltcz
1549 Poeltsch
1623 Pöltsch
1631 Piltsch
1945 Pilcza
1965 Pilcz

Początki osady (do XVIII w.) edytuj

Pilcz uznawany jest za starą osadę, która została założona jeszcze w czasach przedlokacyjnych w pobliżu Kłodzka. Istniała na pewno już na początku XIV wieku, ale nigdy nie została dużą wsią[9]. Jej powstanie nie jest dokładnie udokumentowane, ale osada zachowała rzadki na tych terenach układ wielodrożnicy, a źródła niemiecki często podkreślały jej słowiański rodowód[10]. Chłopi z Pilcza sprawowali funkcje strażników grodu kłodzkiego, posiadając z tego tytułu przywileje, które potwierdził im król Czech Jan Luksemburski w dokumencie pochodzącym z 29 września 1331 roku[11]. Pilcz stanowił część lenna zamku kłodzkiego i jako takie przechodził w ręce kolejnych dzierżawców z ramienia burgrabiego, a potem namiestnika ziemi kłodzkiej. Osada należała do rodu Podiebradowiczów, zaś potem stała się królewszczyzną. Warto wspomnieć, że funkcjonalnie Pilcz od zawsze związany był z Krosnowicami, jednak nie wszedł nigdy w skład tamtejszego majątku[12].

Okres nowożytny edytuj

W 1631 roku w Pilczu mieszkało tylko 8 gospodarzy płacących podatki kościelne. W XVIII wieku osada nadal stanowiła królewszczyznę. Od 1742 roku wchodziła ona w skład Królestwa Pruskiego (oficjalnie potwierdzone w 1763 roku po pokoju w Hubertusburgu)[13]. W 1747 roku mieszkało tam 9 kmieci oraz 3 zagrodników i chałupników, natomiast w 1765 roku było 8 kmieci i 2 chałupników, a wartość majątku ziemskiego szacowano na 9358 talarów. W 1782 roku było już tylko 7 kmieci i 5 zagrodników, co stanowi dowód, że wieś nie rozwijała się, a nawet ubożała[12].

XIX i XX w. edytuj

Sytuacja taka utrzymywała się także w XIX wieku, a Pilcz nadal był królewszczyzną[14]. W 1840 roku było tu 13 budynków, w tym gorzelnia, a wśród mieszkańców było 13 rzemieślników. Pewien niewielki rozwój osady nastąpił w 2. połowie tego stulecia i związany był z wybudowaniem w pobliskich Krosnowicach dużej przędzalni i tkalni mechanicznej, w której znalazła zatrudnienie większość mieszkańców okolicznych wsi[12]. W 1875 roku przez teren Pilcza przeprowadzono linię kolejową z Kłodzka do Międzylesia, a w 1897 roku zbudowano rozgałęzienie do Stronia Śląskiego. Mimo to stację kolejową ulokowano pomiędzy Pilczem a fabryką[15].

Pod koniec XIX i na początku XX wieku wieś cieszyła się częściową popularnością wśród turystów. Prowadziła tędy uczęszczana trasa na Czerwoniak, a w osadzie była znana i zalecana turystą gospoda z ogródkiem[12].

Z dniem 28 lutego 1874 wszedł w życie nowy podział terytorialny wschodnich terenów ówczesnego Królestwa Prus, w tym prowincji Śląskiej. Zgodnie z dokonanym wtedy podziałem Pilcz wszedł w skład tzw. okręgu urzędowego (niem. Amtsbezirk) z siedzibą w Krosnowicach, (niem. Amtsbezirk – był to okręg urzędowy składający się z tzw. (niem. Landesgemeinde) – gminy wiejskie i (niem. Gutsbezirke) – dobra ziemskie, odpowiednik dzisiejszej gminy)[16]. 1 kwietnia 1937 roku miała miejsce kolejna reforma administracyjna w myśl której Pilcz został przyłączony oficjalnie do Krosnowic, stając się częścią tej wsi[17].

W granicach Polski edytuj

W 1945 roku po przegranej przez III Rzeszy decyzją mocarstw zachodnich ziemia kłodzka została przyłączona do państwa polskiego[18]. Pilcz zachował swój dawny charakter, a jego mieszkańcy także związani byli zawodowo z miejscowymi zakładami włókienniczymi. Osada nie rozwijała się licząc maksymalnie 11 zagród. Z czasem zatraciła także całkowicie swoją odrębność, stając się integralną częścią Krosnowic, a jej nazwa wychodzi z użycia[12].

Architektura i urbanistyka edytuj

Osada składa się z kilku zagród i ma charakter wyłącznie rolniczy. Nie posiada zaplecza handlowo-usługowego, a od reszty wsi oddziela je koryto Białej Lądeckiej i linia kolejowa[4]. Na terenie Pilcza zachowało się kilka okazałych zagród murowanych z XIX wieku, złożonych z dużych (często piętrowych) domów mieszkalnych i zabudowań gospodarczych ustawionych wokół dziedzińca. Przy jednej z nich stoi kamienna figura przydrożna z XVIII/XIX wieku[12].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, pod red. M. Staffy, t. 15, Wrocław 1994, s. 330-332.
  2. ↑ Kotlina Kłodzka. Mapa turystyczna, 1:100 000, Eko-Graf, Wrocław 2010.
  3. ↑ Mapa powiatu Kłodzko. 1:100 000, PPWK, Warszawa 1959.
  4. ↑ a b Słownik geografii turystyczne, op. cit., s. 330.
  5. ↑ Dane na podstawie: F. W. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd. 1-13, Brieg 1783-1796 oraz danych na podstawie Amtsbezirk Rengersdorf
  6. ↑ Pozostała liczba ludności Pilcza od 1937 roku wliczona jest w liczbę mieszkańców Krosnowic
  7. ↑ Dane na podstawie Urzędu Gminy Kłodzko. Wydziału Spraw Obywatelskich
  8. ↑ F. Volkmer, W. Hohaus, Geschichtsquellen der Grafschaft Glatz, t. I-V. Habelschwerdt 1883-1928; mapa hrabstwa kłodzkiego z XVIII w.; M. Šebela, J. Fišer, České Názvy hraničních Vrchů, Sídel a vodních toků v Kladsku, [w:] "Kladský Sborník 5", 2003, s. 376.
  9. ↑ K. Bartkiewicz, Dzieje ziemi kłodzkiej w wiekach średnich, Wrocław 1977, s. 19.
  10. ↑ K. Barkiewicz, op. cit., s. 20-21.
  11. ↑ J. Kögler, Die Chroniken der Grafschaft Glatz, nowe wydanie pod red. D. Pohla, t. 3, Modautaul 1993, s. 246.
  12. ↑ a b c d e f Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 331.
  13. ↑ J. Kögler, Die Chroniken der Grafschaft Glatz, op. cit., s. 247.
  14. ↑ J. Kögler, Die Chroniken der Grafschaft Glatz, op. cit., s. 248.
  15. ↑ P. Dominas, Powstanie i rozwój kolei na Ziemi Kłodzkiej w latach 1854–1914, Nowa Ruda 2009.
  16. ↑ W. G. Korn, Schlesisches Ortschafts-Verzeichniß. Alphabetisches Verzeichnis sämtlicher Städte, Flecken, Dörfer und sonstiger Ortschaften und Wohnplätze der Provinz Schlesien, Breslau 1901.
  17. ↑ Dane za: Amtsbezirk Rengersdorf [on-line] [dostęp: 14.03.2013]
  18. ↑ A. Herzig, M. Ruchniewicz, Dzieje Ziemi Kłodzkiej, Hamburg-Wrocław 2006, s. 385.

Bibliografia edytuj

Zobacz też edytuj

Krosnowice, Koniecznik, Topolice

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pilcz&oldid=71376563”