Piotr Sztompka
Piotr Sztompka (ur. 2 marca 1944 w Warszawie) – polski socjolog i nauczyciel akademicki, profesor nauk humanistycznych, wieloletni wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego i profesor honorowy tej uczelni, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk.
Data i miejsce urodzenia |
2 marca 1944 |
---|---|
profesor nauk humanistycznych | |
Specjalność: socjologia | |
Alma Mater | |
Doktorat |
1970 – socjologia |
Habilitacja |
1974 – socjologia |
Profesura |
1980 |
Polska Akademia Nauk / Umiejętności | |
Status PAN |
członek rzeczywisty (od 2002) |
Status PAU |
członek czynny (od 1992) |
Doktor honoris causa Rosyjski Państwowy Uniwersytet Społeczny – 2005[2] Wyższa Szkoła na Södertörn – 2013[3] Uniwersytet Jagielloński – 2021 | |
Nauczyciel akademicki | |
Uczelnia | |
Jednostka | |
Stanowisko |
docent, profesor |
Okres zatrudn. |
1974–2015 |
Kierownik | |
zakład |
Zakład Socjologii Teoretycznej (do 1980 Zakład Socjologii Ogólnej i Metodologii Socjologii) |
Okres spraw. |
1974–2015 |
Dyrektor | |
instytut | |
Przewodniczący | |
stowarzyszenie | |
Okres spraw. |
2002–2006 |
Przewodniczący | |
komitet | |
Okres spraw. |
1996–2003 |
Odznaczenia | |
Życiorys
edytujSyn pianisty Henryka Sztompki[4], po II wojnie światowej profesora Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie. Ukończył podstawową Szkołę Muzyczną i II Liceum Ogólnokształcące im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie[5], następnie prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim (1966)[6]. W 1967 uzyskał magisterium z socjologii w Instytucie Socjologii UJ[7], w 1970 doktoryzował się pod kierunkiem Kazimierza Dobrowolskiego[1]. Motywacją do podjęcia studiów socjologicznych był dla niego obok wykładów Marii Boruckiej-Arctowej i Marka Waldenberga amerykański charakter tej dziedziny wiedzy – podróżując po świecie z koncertującym ojcem, poznał Stany Zjednoczone i poszukiwał drogi dostępu do tego kraju[8]. W okresie studenckim czerpał inspirację z prac Stanisława Ossowskiego i Zygmunta Baumana[7].
W 1966 rozpoczął pracę na Wydziale Prawa UJ, a następnie w pracowni Kazimierza Dobrowolskiego w krakowskim oddziale Polskiej Akademii Nauk[5][9]. W 1972 wstąpił do PZPR[10] i wyjechał w ramach Programu Fulbrighta na Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley (8 miesięcy) i Uniwersytet Harvarda (3 miesiące)[7]. W Berkeley nawiązał w studenckiej grupie dyskusyjnej z zakresu teorii współpracę z Jeffreyem C. Alexandrem, twórcą szkoły neofunkcjonalistycznej[a], a po opublikowaniu w 1974 pierwszej książki w języku angielskim również z Robertem K. Mertonem, autorem teorii średniego zasięgu i pionierem szkoły socjologii analitycznej , którego uważa za swojego mistrza[5][7].
Po powrocie ze stażu w Stanów Zjednoczonych habilitował się w 1974 na podstawie książki Teoria i wyjaśnienie. Z metodologicznych problemów socjologii (1973), której recenzentami byli Stefan Nowak i Klemens Szaniawski. Objął stanowisko docenta i funkcję kierownika Zakładu Socjologii Ogólnej i Metodologii Socjologii (w 1980 przemianowanego na Zakład Socjologii Teoretycznej) w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, z którym pozostał związany do emerytury[1][5]. Na zaproszenie Roberta Mertona prowadził w latach 1974–1979 semestralne lub letnie wykłady gościnne na Columbia University[11]. W 1979 współzałożył Komitet Teorii w strukturach Międzynarodowego Stowarzyszenia Socjologicznego i został jego pierwszym przewodniczącym[11]. W 1980 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego w zakresie nauk humanistycznych. W latach 1979–1989 kontynuował wykłady gościnne na Berkeley z zaproszenia Jeffreya Alexandra[11]. Po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego złożył członkostwo w PZPR[12]. W 1984–1985 przebywał na stypendium American Council of Learned Societies na Uniwersytecie Michigan prowadząc badania nad ruchami społecznymi[1]. W 1987 został mianowany profesorem zwyczajnym[13].
Został wybrany członkiem korespondentem (1994) i członkiem rzeczywistym (2002) Polskiej Akademii Nauk[14], członkiem krajowym czynnym Polskiej Akademii Umiejętności (gdzie zasiada w Komisji Spraw Europejskich i Komisji Spraw Cywilizacyjnych[6]), a także członkiem Academia Europaea[15] (1990) i Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk (1996).
Był dyrektorem Instytutu Socjologii i prodziekanem Wydziału Filozoficznego UJ[16]. W latach 1996–2003 pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Socjologii PAN[17], a w latach 2002–2006 był przewodniczącym Międzynarodowego Stowarzyszenia Socjologicznego[18].
Od 2003 był zatrudniony jako profesor w Wyższej Szkole Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie, którą współorganizował[19].
W 2021 Senat UJ przyznał Piotrowi Sztompce tytuł profesora honorowego tej uczelni[20][21]
Przeszedł na emeryturę jako pracownik Instytutu Socjologii UJ w 2015[22].
Dorobek, koncepcje i poglądy
edytujJest autorem opracowań z zakresu socjologii w tym podręczników akademickich (np. Socjologia. Wykłady o społeczeństwie z 2021). Jego prace skupiają się wokół zagadnień zmian społecznych oraz koncepcji systemu społecznego i kapitału społecznego. Podejmuje także problem stawania się społeczeństwa, kwestie socjologii wizualnej oraz socjologii codzienności.
W okresie początkowym (do 1974) zajmował się filozofią i metodologią nauk społecznych, a następnie historią socjologii ze szczególnym uwzględnieniem teorii Karola Marksa[23]. Jako autor książki Sociological Dilemmas: Toward a Dialectic Paradigm (1979), omawiającej metodę Marksa na tle klasyków myśli socjologicznej[11], był uznawany za przedstawiciela „marksizmu krakowskiego”[24]. Pod wpływem wydarzeń z 1980 zainteresował się teorią rewolucji i ruchów społecznych[11].
Po 2000 był zaangażowany jako publicysta i prelegent w obronę idei społeczeństwa obywatelskiego i wartości demokratycznych w Polsce[25].
W 2024 we wspomnieniu o Hieronimie Kubiaku określił marksizm Włodzimierza Lenina „sfałszowanym” i zarzucił „późniejszym marksistom” wypaczenie humanistycznych ideałów z pism młodego Marksa[26].
Uczniowie
edytujBył promotorem 25 rozpraw doktorskich, m.in. Grzegorza Ekierta , Jana Kubika , Małgorzaty Boguni-Borowskiej i Andrzeja Flisa[25].
Nagrody i wyróżnienia
edytujW 1975 Wydział I Nauk Humanistycznych i Społecznych PAN przyznał mu Nagrodę im. Ludwika Krzywickiego[5]. W 1995 był laureatem trzeciej edycji nagrody New Europe Prize, nadanej mu przez Instytut Studiów Zaawansowanych w Princeton i pięć placówek pochodnych zrzeszonych w konsorcjum Some Institutes for Advanced Study[8][b]. W 2005 otrzymał od Rosyjskiego Towarzystwa Socjologicznego za wybitne osiągnięcia w socjologii Nagrodę im. Pitirima Sorokina[8]. W 2006 został uhonorowany Nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych za oryginalne opracowanie idei współczesnej socjologii. W listopadzie 2007 za książkę Zaufanie. Fundament społeczeństwa wydaną przez Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak” otrzymał nagrodę Krakowska Książka Miesiąca. W 2022 znalazł się na liście TOP 2% najbardziej wpływowych naukowców na świecie[28].
Odznaczenia i medale
edytuj- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2014, w uznaniu wybitnych zasług dla rozwoju socjologii, za osiągnięcia w pracy naukowej i dydaktycznej oraz promocję nauki polskiej w świecie)[29][30]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2000, za wybitne zasługi w pracy naukowej i dydaktycznej)[31]
- Złoty Krzyż Zasługi (1989)
- Złoty Medal za Długoletnią Służbę[32]
- Medal Komisji Edukacji Narodowej (1991)
- Medal Merentibus (2007)
- Odznaka „Honoris Gratia” (2019)[33]
- tytuły doktora honoris causa: Państwowej Wyższej Szkoły Nauk Społecznych w Moskwie (2006)[34], Södertörns högskola (2013)[35], Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (2015)[36], Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie (2017)[2].
Publikacje
edytuj- Metoda funkcjonalna w socjologii i antropologii społecznej. Studium analityczne, Ossolineum, Wrocław 1971.
- Teoria i wyjaśnienie. Z metodologicznych problemów socjologii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973.
- System and Function: Toward a Theory of Society, Academic Press , Nowy Jork 1974.
- Sociological Dilemmas: Toward a Dialectic Paradigm, Academic Press, Nowy Jork 1979.
- Robert K. Merton: An Intellectual Profile, St. Martin's Press, Nowy Jork 1986.
- Society in Action: The Theory of Social Becoming, University of Chicago Press, Chicago 1991.
- Trust: A Sociological Theory, Cambridge University Press, Cambridge 1999.
- przekład polski: Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Znak, Kraków 2007, ISBN 978-83-240-0850-6.
- Trauma wielkiej zmiany, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2000, ISBN 83-86759-99-2.
- Socjologia. Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków 2002, ISBN 83-240-0218-9; wyd. 2 poszerzone, Znak, Kraków 2012, ISBN 978-83-240-1895-6; wyd. 3 zmienione i poszerzone jako Socjologia. Wykłady o społeczeństwie, Wyd. Znak, Kraków 2021, ISBN 978-83-240-7937-7).
- Socjologia zmian społecznych, Znak, Kraków 2005, ISBN 83-240-0598-6.
- Socjologia wizualna. Fotografia jako metoda badawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, ISBN 83-01-14367-3.
- Socjologia codzienności (red. z Małgorzatą Bogunią-Borowską), Znak, Kraków 2008, ISBN 978-83-240-0959-6.
- Socjologia – lektury (red. z Markiem Kucią), Znak, Kraków 2009, ISBN 83-240-0597-8.
- Kapitał społeczny. Teoria przestrzeni międzyludzkiej, Znak, Kraków 2016, ISBN 978-83-240-3460-4.
- Values in Society and Economy: Two Perspectives, Wydawnictwo Nieoczywiste, Warszawa 2018, ISBN 978-83-63391-70-6.
- Słownik socjologiczny. 1000 pojęć, Znak Horyzont, Kraków 2020, ISBN 978-83-240-7832-5.
Uwagi
edytuj- ↑ Zetknął się tam także z przedstawicielem marksizmu analitycznego w socjologii Erikiem Olinem Wrightem[7].
- ↑ Pierwsza nagroda z tej serii w 1993 posłużyła Andreiowi Pleșu do założenia w Bukareszcie New Europe College[27].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Górniak 2021 ↓, s. 11.
- ↑ a b Profesor Piotr Sztompka [online], Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, 5 października 2017 [zarchiwizowane z adresu 2018-11-19] .
- ↑ Södertörn University's honorary doctors [online], Södertörn University, 10 sierpnia 2022 [dostęp 2024-11-15] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-02] .
- ↑ Aniela Madera , Pamięci prof. Henryka Sztompki, „Musiqs. Miesięcznik Akademii Muzycznej w Krakowie”, Wydanie wakacyjne, 21 czerwca 2019, s. 1, ISSN 2543-8344 .
- ↑ a b c d e Sztompka 2012 ↓, s. 1.
- ↑ a b Prof. dr hab. czł. rzecz. PAN Piotr Sztompka, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2022-11-23] .
- ↑ a b c d e Jennifer Platt , Piotr Sztompka [online], Międzynarodowe Stowarzyszenie Socjologiczne [zarchiwizowane z adresu 2014-02-25] .
- ↑ a b c Górniak 2021 ↓, s. 10.
- ↑ Górniak 2021 ↓, s. 10–11.
- ↑ Spętana akademia, Polska Akademia Nauk w dokumentach władz PRL. Materiały partyjne 1950–1986, Patryk Pleskot, Tadeusz Paweł Rutkowski (oprac.), t. I, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, s. 351 .
- ↑ a b c d e Sztompka 2012 ↓, s. 2.
- ↑ Socjologowie poza PZPR i w PZPR, „Informacja Bieżąca PTS”, Nr 87, grudzień 2008, s. 28 .
- ↑ Prof. dr hab. Piotr Sztompka [online], Uniwersytet Jagielloński [dostęp 2022-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2015-02-09] .
- ↑ Sztompka, Piotr [online], Polska Akademia Nauk [dostęp 2022-11-23] .
- ↑ Piotr Sztompka [online], ae-info.org [dostęp 2016-11-23] (ang.).
- ↑ Górniak 2021 ↓, s. 12.
- ↑ Prof. dr hab. Piotr Sztompka – laureat Nagrody FNP 2006 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2015-03-18] .
- ↑ Piotr Sztompka [online], isa-sociology.org [dostęp 2016-11-23] (ang.).
- ↑ Sztompka 2012 ↓, s. 4.
- ↑ Łukasz Wspaniały , Znakomity polski socjolog profesorem honorowym UJ [online], uj.edu.pl, 4 lutego 2021 [dostęp 2022-11-23] .
- ↑ Najwybitniejszy polski socjolog prof. Piotr Sztompka z tytułem Profesora Honorowego UJ [online], uj.edu.pl, 2021 [dostęp 2022-11-23] .
- ↑ Anna Szwed , Prof. Piotr Sztompka w Uppsali [online], Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2 marca 2015 [dostęp 2024-11-15] .
- ↑ Sztompka 2012 ↓, s. 1–2.
- ↑ Jacek Tittenbrun, Dialektyka i scholastyka. O pewnej próbie obalenia Marksa, Warszawa: Książka i Wiedza, 1986, s. 16 .
- ↑ a b Łukasz Wspaniały , Prof. Piotr Sztompka profesorem honorowym UJ [online], Forum Akademickie, 5 lutego 2021 [zarchiwizowane z adresu 2021-03-05] .
- ↑ Piotr Sztompka , Pożegnanie Profesora Hieronima Kubiaka [online], Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2024 [zarchiwizowane z adresu 2024-04-29] .
- ↑ Katharina Biegger , The Wissenschaftskolleg and the East: The New Europe College in Bucharest [online], Wissenschaftskolleg zu Berlin , marzec 2020 [zarchiwizowane z adresu 2020-06-11] .
- ↑ Profesor Piotr Sztompka na prestiżowej liście TOP 2% [online], uj.edu.pl, 14 listopada 2022 [dostęp 2022-11-23] .
- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 marca 2014 r. o nadaniu orderów (M.P. z 2014 r. poz. 652).
- ↑ Prezydent RP odznaczył prof. Piotra Sztompkę [online], uj.edu.pl, 5 maja 2014 [dostęp 2021-11-14] .
- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 września 2000 r. o nadaniu orderów (M.P. z 2000 r. nr 39, poz. 755).
- ↑ Sztompka 2012 ↓, s. 5.
- ↑ Odznaka Honoris Gratia dla prof. Piotra Sztompki [online], krakow.pl, 11 marca 2019 [dostęp 2021-11-14] .
- ↑ Prof. dr hab. Piotr Sztompka – laureat Nagrody FNP 2006 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2015-03-18] .
- ↑ Södertörns högskolas första hedersdoktor, sh.se, 12 listopada 2013 [zarchiwizowane 2016-09-19] (szw.).
- ↑ Doktorat honoris causa Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie dla prof. Piotra Sztompki, asp.krakow.pl, 1 czerwca 2015 [zarchiwizowane 2016-08-17] .
Bibliografia
edytuj- Jarosław Górniak, Laudacja dla profesora Piotra Sztompki, t. 224, Alma Mater, 2021, s. 10–13 .
- Piotr Sztompka , Autoreferat naukowy [online], Uniwersytet Jagielloński, 2012 [zarchiwizowane z adresu 2014-04-19] .
- Piotr Sztompka , Coming in from the Cold: My Road from Socialism to Sociology, [w:] Mathieu Deflem (red.), Sociologists in A Global Age: Biographical Perspectives, Aldershot: Ashgate , 2007, s. 189–202 .
Linki zewnętrzne
edytuj- Daniel Sobczak , Biografia. Prof. Piotr Sztompka [online], ae-info.org [dostęp 2022-06-02] .
- ISNI: 0000000081224858
- VIAF: 44318733
- LCCN: n79115921
- GND: 129679100
- LIBRIS: gdsw1g90172cq46
- BnF: 12055992n
- SUDOC: 028798376
- NKC: mzk2008442712
- NTA: 068812469
- BIBSYS: 90058260
- CiNii: DA00286038
- Open Library: OL7215445A
- PLWABN: 9810675342205606
- NUKAT: n95006149
- J9U: 987007275572505171
- LNB: 000102232
- NSK: 000066036
- KRNLK: KAC199626990
- LIH: LNB:LXy;=Bz