Piotr Sztompka

polski socjolog

Piotr Sztompka (ur. 2 marca 1944 w Warszawie) – polski socjolog i nauczyciel akademicki, profesor nauk humanistycznych, wieloletni wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego i profesor honorowy tej uczelni, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk.

Piotr Sztompka
Data i miejsce urodzenia

2 marca 1944
Warszawa

profesor nauk humanistycznych
Specjalność: socjologia
Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Doktorat

1970 – socjologia
Uniwersytet Jagielloński
promotor: Kazimierz Dobrowolski[1]

Habilitacja

1974 – socjologia
Uniwersytet Jagielloński

Profesura

1980

Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN

członek rzeczywisty (od 2002)

Status PAU

członek czynny (od 1992)

Doktor honoris causa
Rosyjski Państwowy Uniwersytet Społeczny(inne języki) – 2005[2]
Wyższa Szkoła na Södertörn(inne języki) – 2013[3]
Uniwersytet Jagielloński – 2021
Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Uniwersytet Jagielloński

Jednostka

Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego

Stanowisko

docent, profesor

Okres zatrudn.

1974–2015

Kierownik
zakład

Zakład Socjologii Teoretycznej (do 1980 Zakład Socjologii Ogólnej i Metodologii Socjologii)

Okres spraw.

1974–2015

Dyrektor
instytut

Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego

Przewodniczący
stowarzyszenie

Międzynarodowe Stowarzyszenie Socjologiczne

Okres spraw.

2002–2006

Przewodniczący
komitet

Komitet Socjologii PAN

Okres spraw.

1996–2003

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal Złoty za Długoletnią Służbę Medal Komisji Edukacji Narodowej Odznaka „Honoris Gratia”

Życiorys

edytuj

Syn pianisty Henryka Sztompki[4], po II wojnie światowej profesora Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie. Ukończył podstawową Szkołę Muzyczną i II Liceum Ogólnokształcące im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie[5], następnie prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim (1966)[6]. W 1967 uzyskał magisterium z socjologii w Instytucie Socjologii UJ[7], w 1970 doktoryzował się pod kierunkiem Kazimierza Dobrowolskiego[1]. Motywacją do podjęcia studiów socjologicznych był dla niego obok wykładów Marii Boruckiej-Arctowej i Marka Waldenberga amerykański charakter tej dziedziny wiedzy – podróżując po świecie z koncertującym ojcem, poznał Stany Zjednoczone i poszukiwał drogi dostępu do tego kraju[8]. W okresie studenckim czerpał inspirację z prac Stanisława Ossowskiego i Zygmunta Baumana[7].

W 1966 rozpoczął pracę na Wydziale Prawa UJ, a następnie w pracowni Kazimierza Dobrowolskiego w krakowskim oddziale Polskiej Akademii Nauk[5][9]. W 1972 wstąpił do PZPR[10] i wyjechał w ramach Programu Fulbrighta na Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley (8 miesięcy) i Uniwersytet Harvarda (3 miesiące)[7]. W Berkeley nawiązał w studenckiej grupie dyskusyjnej z zakresu teorii współpracę z Jeffreyem C. Alexandrem, twórcą szkoły neofunkcjonalistycznej(inne języki)[a], a po opublikowaniu w 1974 pierwszej książki w języku angielskim również z Robertem K. Mertonem, autorem teorii średniego zasięgu i pionierem szkoły socjologii analitycznej(inne języki), którego uważa za swojego mistrza[5][7].

Po powrocie ze stażu w Stanów Zjednoczonych habilitował się w 1974 na podstawie książki Teoria i wyjaśnienie. Z metodologicznych problemów socjologii (1973), której recenzentami byli Stefan Nowak i Klemens Szaniawski. Objął stanowisko docenta i funkcję kierownika Zakładu Socjologii Ogólnej i Metodologii Socjologii (w 1980 przemianowanego na Zakład Socjologii Teoretycznej) w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, z którym pozostał związany do emerytury[1][5]. Na zaproszenie Roberta Mertona prowadził w latach 1974–1979 semestralne lub letnie wykłady gościnne na Columbia University[11]. W 1979 współzałożył Komitet Teorii w strukturach Międzynarodowego Stowarzyszenia Socjologicznego i został jego pierwszym przewodniczącym[11]. W 1980 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego w zakresie nauk humanistycznych. W latach 1979–1989 kontynuował wykłady gościnne na Berkeley z zaproszenia Jeffreya Alexandra[11]. Po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego złożył członkostwo w PZPR[12]. W 1984–1985 przebywał na stypendium American Council of Learned Societies(inne języki) na Uniwersytecie Michigan prowadząc badania nad ruchami społecznymi[1]. W 1987 został mianowany profesorem zwyczajnym[13].

Został wybrany członkiem korespondentem (1994) i członkiem rzeczywistym (2002) Polskiej Akademii Nauk[14], członkiem krajowym czynnym Polskiej Akademii Umiejętności (gdzie zasiada w Komisji Spraw Europejskich i Komisji Spraw Cywilizacyjnych[6]), a także członkiem Academia Europaea[15] (1990) i Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk (1996).

Był dyrektorem Instytutu Socjologii i prodziekanem Wydziału Filozoficznego UJ[16]. W latach 1996–2003 pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Socjologii PAN[17], a w latach 2002–2006 był przewodniczącym Międzynarodowego Stowarzyszenia Socjologicznego[18].

Od 2003 był zatrudniony jako profesor w Wyższej Szkole Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie, którą współorganizował[19].

W 2021 Senat UJ przyznał Piotrowi Sztompce tytuł profesora honorowego tej uczelni[20][21]

Przeszedł na emeryturę jako pracownik Instytutu Socjologii UJ w 2015[22].

Dorobek, koncepcje i poglądy

edytuj

Jest autorem opracowań z zakresu socjologii w tym podręczników akademickich (np. Socjologia. Wykłady o społeczeństwie z 2021). Jego prace skupiają się wokół zagadnień zmian społecznych oraz koncepcji systemu społecznego i kapitału społecznego. Podejmuje także problem stawania się społeczeństwa, kwestie socjologii wizualnej oraz socjologii codzienności.

W okresie początkowym (do 1974) zajmował się filozofią i metodologią nauk społecznych, a następnie historią socjologii ze szczególnym uwzględnieniem teorii Karola Marksa[23]. Jako autor książki Sociological Dilemmas: Toward a Dialectic Paradigm (1979), omawiającej metodę Marksa na tle klasyków myśli socjologicznej[11], był uznawany za przedstawiciela „marksizmu krakowskiego”[24]. Pod wpływem wydarzeń z 1980 zainteresował się teorią rewolucji i ruchów społecznych[11].

Po 2000 był zaangażowany jako publicysta i prelegent w obronę idei społeczeństwa obywatelskiego i wartości demokratycznych w Polsce[25].

W 2024 we wspomnieniu o Hieronimie Kubiaku określił marksizm Włodzimierza Lenina „sfałszowanym” i zarzucił „późniejszym marksistom” wypaczenie humanistycznych ideałów z pism młodego Marksa[26].

Uczniowie

edytuj

Był promotorem 25 rozpraw doktorskich, m.in. Grzegorza Ekierta(inne języki), Jana Kubika(inne języki), Małgorzaty Boguni-Borowskiej(inne języki) i Andrzeja Flisa[25].

Nagrody i wyróżnienia

edytuj

W 1975 Wydział I Nauk Humanistycznych i Społecznych PAN przyznał mu Nagrodę im. Ludwika Krzywickiego[5]. W 1995 był laureatem trzeciej edycji nagrody New Europe Prize, nadanej mu przez Instytut Studiów Zaawansowanych w Princeton i pięć placówek pochodnych zrzeszonych w konsorcjum Some Institutes for Advanced Study(inne języki)[8][b]. W 2005 otrzymał od Rosyjskiego Towarzystwa Socjologicznego(inne języki) za wybitne osiągnięcia w socjologii Nagrodę im. Pitirima Sorokina[8]. W 2006 został uhonorowany Nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych za oryginalne opracowanie idei współczesnej socjologii. W listopadzie 2007 za książkę Zaufanie. Fundament społeczeństwa wydaną przez Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak” otrzymał nagrodę Krakowska Książka Miesiąca. W 2022 znalazł się na liście TOP 2% najbardziej wpływowych naukowców na świecie[28].

Odznaczenia i medale

edytuj

Publikacje

edytuj
  1. Zetknął się tam także z przedstawicielem marksizmu analitycznego w socjologii Erikiem Olinem Wrightem[7].
  2. Pierwsza nagroda z tej serii w 1993 posłużyła Andreiowi Pleșu do założenia w Bukareszcie New Europe College(inne języki)[27].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d Górniak 2021 ↓, s. 11.
  2. a b Profesor Piotr Sztompka [online], Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, 5 października 2017 [zarchiwizowane z adresu 2018-11-19].
  3. Södertörn University's honorary doctors [online], Södertörn University, 10 sierpnia 2022 [dostęp 2024-11-15] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-02].
  4. Aniela Madera, Pamięci prof. Henryka Sztompki, „Musiqs. Miesięcznik Akademii Muzycznej w Krakowie”, Wydanie wakacyjne, 21 czerwca 2019, s. 1, ISSN 2543-8344.
  5. a b c d e Sztompka 2012 ↓, s. 1.
  6. a b Prof. dr hab. czł. rzecz. PAN Piotr Sztompka, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2022-11-23].
  7. a b c d e Jennifer Platt(inne języki), Piotr Sztompka [online], Międzynarodowe Stowarzyszenie Socjologiczne [zarchiwizowane z adresu 2014-02-25].
  8. a b c Górniak 2021 ↓, s. 10.
  9. Górniak 2021 ↓, s. 10–11.
  10. Spętana akademia, Polska Akademia Nauk w dokumentach władz PRL. Materiały partyjne 1950–1986, Patryk Pleskot, Tadeusz Paweł Rutkowski (oprac.), t. I, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, s. 351.
  11. a b c d e Sztompka 2012 ↓, s. 2.
  12. Socjologowie poza PZPR i w PZPR, „Informacja Bieżąca PTS”, Nr 87, grudzień 2008, s. 28.
  13. Prof. dr hab. Piotr Sztompka [online], Uniwersytet Jagielloński [dostęp 2022-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2015-02-09].
  14. Sztompka, Piotr [online], Polska Akademia Nauk [dostęp 2022-11-23].
  15. Piotr Sztompka [online], ae-info.org [dostęp 2016-11-23] (ang.).
  16. Górniak 2021 ↓, s. 12.
  17. Prof. dr hab. Piotr Sztompka – laureat Nagrody FNP 2006 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2015-03-18].
  18. Piotr Sztompka [online], isa-sociology.org [dostęp 2016-11-23] (ang.).
  19. Sztompka 2012 ↓, s. 4.
  20. Łukasz Wspaniały, Znakomity polski socjolog profesorem honorowym UJ [online], uj.edu.pl, 4 lutego 2021 [dostęp 2022-11-23].
  21. Najwybitniejszy polski socjolog prof. Piotr Sztompka z tytułem Profesora Honorowego UJ [online], uj.edu.pl, 2021 [dostęp 2022-11-23].
  22. Anna Szwed, Prof. Piotr Sztompka w Uppsali [online], Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2 marca 2015 [dostęp 2024-11-15].
  23. Sztompka 2012 ↓, s. 1–2.
  24. Jacek Tittenbrun, Dialektyka i scholastyka. O pewnej próbie obalenia Marksa, Warszawa: Książka i Wiedza, 1986, s. 16.
  25. a b Łukasz Wspaniały, Prof. Piotr Sztompka profesorem honorowym UJ [online], Forum Akademickie, 5 lutego 2021 [zarchiwizowane z adresu 2021-03-05].
  26. Piotr Sztompka, Pożegnanie Profesora Hieronima Kubiaka [online], Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2024 [zarchiwizowane z adresu 2024-04-29].
  27. Katharina Biegger, The Wissenschaftskolleg and the East: The New Europe College in Bucharest [online], Wissenschaftskolleg zu Berlin(inne języki), marzec 2020 [zarchiwizowane z adresu 2020-06-11].
  28. Profesor Piotr Sztompka na prestiżowej liście TOP 2% [online], uj.edu.pl, 14 listopada 2022 [dostęp 2022-11-23].
  29. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 marca 2014 r. o nadaniu orderów (M.P. z 2014 r. poz. 652).
  30. Prezydent RP odznaczył prof. Piotra Sztompkę [online], uj.edu.pl, 5 maja 2014 [dostęp 2021-11-14].
  31. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 września 2000 r. o nadaniu orderów (M.P. z 2000 r. nr 39, poz. 755).
  32. Sztompka 2012 ↓, s. 5.
  33. Odznaka Honoris Gratia dla prof. Piotra Sztompki [online], krakow.pl, 11 marca 2019 [dostęp 2021-11-14].
  34. Prof. dr hab. Piotr Sztompka – laureat Nagrody FNP 2006 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2015-03-18].
  35. Södertörns högskolas första hedersdoktor, sh.se, 12 listopada 2013 [zarchiwizowane 2016-09-19] (szw.).
  36. Doktorat honoris causa Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie dla prof. Piotra Sztompki, asp.krakow.pl, 1 czerwca 2015 [zarchiwizowane 2016-08-17].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj