Wikipedia

Pisary (województwo małopolskie)

wieś w województwie małopolskim

Pisary – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zabierzów[4]. Położona jest przy drodze powiatowej nr 2129K. Przez południowy kraniec wsi przebiega linia kolejowa Kraków – Katowice.

Pisary
wieś
Ilustracja
Widok na Pisary od strony południowo-zachodniej
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

krakowski

Gmina

Zabierzów

Liczba ludności (2022)

875[2]

Strefa numeracyjna

12

Kod pocztowy

32-064[3]

Tablice rejestracyjne

KRA

SIMC

0343875

Położenie na mapie gminy Zabierzów
Mapa konturowa gminy Zabierzów, po lewej znajduje się punkt z opisem „Pisary”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Pisary”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Pisary”
Położenie na mapie powiatu krakowskiego
Mapa konturowa powiatu krakowskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Pisary”
Ziemia50°07′38″N 19°41′39″E/50,127222 19,694167[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Wieś graniczy z miejscowościami: Dubie (od północy); Radwanowice (od północnego wschodu); Rudawa (od wschodu); Młynka (od południa); Nawojowa Góra (od południowego zachodu) i Siedlec (od północnego zachodu).

Historia edytuj

Pisary zostały założone najprawdopodobniej w XI w. jako osada służebników książęcych (zwanych psarami)[5]. Wzmiankowane w 1319, stanowiły siedzibę dwóch rodów Pisarskich – w średniowieczu wywodzących się z linii Toporów (h. Topór), zw. Ryterskimi od dzierżawionego przez nich zamku w Rytrze k. Nowego Sącza, a następnie od ok. 2 poł. XVI w. Pisarskich herbu Śreniawa, z których warto odnotować Achacego Pisarskiego, starostę wolbromskiego, poległego 10 listopada 1673 pod Chocimiem. Jego zasługi w wojnach z Kozakami, Szwedami, Siedmiogrodzianami i Turkami przypomina tablica epitafijna w kaplicy w Karniowicach. Ród Pisarskich wymarł z pocz. XIX w., zaś tutejsze dobra po licznych zmianach właścicieli nabyli w 1848 hrabiowie Potoccy z Krzeszowic, utrzymując je do lat 30. XX w. W XV w. Pisary miały wielu właścicieli (m.in. szlachcica Andrzeja Migdała), niektórym odebrano rolę i domostwa za niestawienie się na wojnę w 1497 roku.

Kontrowersje pomiędzy proboszczami o przynależność parafialną wsi ciągnęły się latami, podczas wizytacji z 1598 r. zanotowano, że o zwierzchnictwo nad Pisarami spierali się plebani z Rudawy i Paczółtowic[6].

Pamiątką historii jest rozległy zespół dworski, którego najcenniejszym zabytkiem pozostaje lamus, tj. renesansowy, murowany dwór wieżowy z pocz. XVII w. Wzniesiony na planie kwadratu, dwukondygnacjowy, pierwotnie pełnił funkcję centralnej rezydencjonalnej budowli. Z czasem, przeznaczony został na cele gospodarcze, zaś obecnie po długoletnim, zakończonym w 1990 r. remoncie, pełni funkcję domu ludowego. Naprzeciwko zwracają uwagę stojące na wzgórku: późnoklasycystyczny spichlerz sprzed poł. XIX w. z kamiennym portalem sieni przejazdowej oraz murowana stodoła z tego samego okresu. Druga ze stodół, nie zachowana, znajdowała się po drugiej stronie, co w sumie stwarzało układ podkowy. Nie zachował się również dwór, który był położony po północnej stronie założenia. Być może został rozebrany w okresie jego budowy lub już wtedy nie istniał. W otoczeniu rozciąga się zabytkowy, mocno zdewastowany park, w którym zachowały się m.in. stare dęby i akacje. Jest on ogrodzony i stanowi własność prywatną. Nieco dalej znajduje się pozostający praktycznie w ruinie budynek dawnego browaru z I poł. XIX w. Zabytkiem wsi jest też kolumnowa kapliczka z krzyżem, wykonana w 1706 r. z rodzimego czarnego wapienia wydobywanego w Dębniku koło Siedlca, zapewne w działających przy tamtejszych łomach warsztatach kamieniarskich.

W latach 1815–1846 wieś położona była na terenie Wolnego Miasta Krakowa, potem w zaborze austriackim. W czasie II Rzeczypospolitej wieś należała do powiatu chrzanowskiego w województwie krakowskim. Od 26 października 1939 do 18 stycznia 1945 należała do gminy Kressendorf w Landkreis Krakau, dystryktu krakowskiego w Generalnym Gubernatorstwie. Do 1954 r. wieś należała do ówczesnej gminy Krzeszowice. Jesienią 1954 wieś została przyłączona do gromady Rudawa. 1 stycznia 1973 znalazła się w gminie Rudawa w ówczesnym powiecie chrzanowskim w woj. krakowskim. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego. 15 stycznia 1976 r. gmina Rudawa została zniesiona przez połączenie z dotychczasową gminą Zabierzów w nową gminę Zabierzów i tam znalazła się także wieś.

W 2010 r. w zachodniej części wsi powstało osiedle domków jednorodzinnych (ul. Spacerowa) oraz druga linia zabudowy. W centrum miejscowości znajduje się odkryty asfaltowy kort tenisowy, plac zabaw dla dzieci, boisko sportowe do gry w piłkę nożną (ul. Sportowa) oraz klub dla młodzieży Mleczarnia (w dawnym skupie mleka, ul. Mleczna).

Kalendarium edytuj

  • 1319 – siedziba rodów Pisarskich: najpierw „Toporów” („Rytersckich”) – a od 2. poł. XVI w. „Śreniawów”;
  • 1580 – właścicielami zostali Stanisław Pisarski i Jan Pisarski;
  • 1598 – o zwierzchnictwo nad wsią spierali się plebani z Rudawy i Paczółtowic;
  • XVIII–XIX w. – funkcjonowała fabryka fajansów, browar, gorzelnia, tartak, młyny i cegielnia; właścicielem była Anna Żeleńska;
  • 1710 – wielu mieszkańców zmarło wskutek tzw. morowego powietrza;
  • 2. poł. XVIII – właścicielami byli: Stefan Rupniewski oraz rodzina Dobrańscy–Trembecy;
  • 1791 – liczba mieszkańców wynosiła 136 osób, w tym 8 szlachty i rodzina żydowską, prowadzącą karczmę;
  • XIX w. – kolejni właścicielami zostali: Sołtykowie, Józef Grünbaum i Samson Frankl;
  • 2. poł. XIX – założono wielką hodowlę owiec ras zagranicznych;
  • 1848–1933 – wieś była własnością Potockich z Krzeszowic;
  • 1933 – majątek dworski zakupił przedsiębiorca Antoni Lewalski.[7]
  • 1900 – Pisary zamieszkiwały 242 osoby;
  • 1940 – liczba mieszkańców wyniosła 346 osób;
  • 1960 – wybuchł pożar spichlerza;
  • 3 lutego 1968 – nastąpiła katastrofa kolejowa (pożar pociągu towarowego przewożącego mazut, istniała możliwość ewakuacji części mieszkańców);
  • 1965 – zakończył się generalny remont lamusa;
  • 1979–1988 – działanie galerii Lamus[8][9];
  • 1993–1996 – próby i koncerty legendarnego zespołu punk rockowego Pluton.

Zabytki edytuj

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[10].

Inne:

  • Kolumnowa kapliczka z krzyżem z 1706 roku z rodzimego wapienia wydobywanego w Dębniku (ul. Sportowa).

Ulice edytuj

W Pisarach w 2012 r. nadano nazwy ulic: Akacjowa, Aroniowa, Brzozowa, Dąbrówki, Dworska, Kamienna, Kasztanowa, Kolejowa, Krótka, Krzeszowicka, Kwiatowa, Lipowa, Łąkowa, Mleczna, płk. Pisarskiego, Polaczka, Polna, Rędziny, Siedlecka, Słoneczna, Sosnowa,Spacerowa, Spokojna, Sportowa, św. Rocha, Widokowa, Wojtasa, Zakątek.

Galeria edytuj

  •  
    Browar (ul. Dworska)
  •  
    Lamus w Pisarach (ul. Dworska)
  •  
    Stara droga (ul. Rędziny)
  •  
    Potok Dzwonek w południowo-zachodnim krańcu wsi
  •  
    Krzeszówka w południowym krańcu wsi
  •  
    Zabudowania dworskie (ul. Dworska)

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 101598
  2. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 942 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  5. ↑ Monografia gminy Zabierzów s.22. [dostęp 2020-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-02)].
  6. ↑ Marian Kornecki Sztuka sakralna, Kraków 1993, wyd. Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie, s. 19
  7. ↑ Lamus dworski - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2022-09-09] (pol.).
  8. ↑ Julian Zinkow, Krzeszowice i okolice, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa-Kraków 1988,, Warszawa ; Kraków: Wydaw. PTTK [Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego] „Kraj”, 1988, ISBN 83-7005-100-6, OCLC 69489452.
  9. ↑ Natura i kultura w krajobrazie Jury. Osadnictwo i krajobraz, Wyd. Z.Z.J.P.K. Kraków 1997, ISBN 83-901471-7-3
  10. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-03].

Bibliografia edytuj

  • Piotr Hapanowicz, Stanisław Piwowarski Monografia Gminy Zabierzów ss. 100-101; wyd. Urząd Gminy Zabierzów 2009; ISBN 978-83-913222-2-2.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pisary_(województwo_małopolskie)&oldid=72564095”