Wikipedia

Plac Pod Lipami w Katowicach

plac miejski w Katowicach, Polska

Plac Pod Lipami w Katowicach – plac miejski w Katowicach, położony na terenie dzielnicy Giszowiec, którego nazwa pochodzi od znajdujących się dookoła niego lip. Stanowi on środkową część powstałego wraz z nim zabytkowego osiedla patronackiego Giszowiec, wybudowanego w latach 1907–1910, autorstwa Emila i Georga Zillmannów. Przy nim zlokalizowano obiekty użyteczności publicznej osiedla: dom nadleśniczego wraz z siedzibą nadleśnictwa, gospodę, szkołę, konsum oraz urząd obszaru dworskiego. Cały układ urbanistyczny osiedla wraz z placem Pod Lipami jest wpisany do rejestru zabytków.

plac Pod Lipami
Giszowiec
Ilustracja
Widok ogólny na plac Pod Lipami od strony północno-zachodniej
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Katowice

Poprzednie nazwy

– Ring
– plac Kościuszki
– Rynek
– Hermann Göringplatz
– Rynek
– plac Czerwonych

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, po prawej znajduje się punkt z opisem „plac Pod Lipami”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „plac Pod Lipami”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „plac Pod Lipami”
Ziemia50°13′18,0″N 19°03′55,7″E/50,221662 19,065474
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia edytuj

Powstanie placu i okres do 1922 roku edytuj

 
Pierwotny projekt osiedla robotniczego Giszowiec z 1910 roku, różniący się nieco od powstałego później osiedla[1]; w centrum projektowanego osiedla znajduje się obecny plac Pod Lipami

Obecny plac Pod Lipami powstał wraz z wybudowanym w latach 1907–1910 osiedlem patronackim Giszowiec, które powstało z inicjatywy ówczesnego dyrektora spółki Georg von Giesches Erben – Antona Uthemanna[2] dla pracowników znajdującej się w pobliżu kopalni „Giesche” (późniejszy „Wieczorek”)[3]. Projektowanie osiedla zlecono architektom z Charlottenburga – Emilowi i Georgowi Zillmannom[4].

Placowi w 1910 roku nadano nazwę Ring (pol. Rynek), lecz na pocztówkach z tamtego okresu widnieje też nazwa Marktplatz (pol. plac Targowy)[2]. Ówczesny Ring został zaprojektowany jako centralny plac, z którego wychodziły wówczas cztery główne ulice osiedla[5]. Wokół Ringu biegła Ringstraße, od której promieniście rozchodziły się ulice[2]. W nocy Ring oświetlało kilkanaście lamp łukowych, umieszczonych na słupach[2].

Od początku stanowił on centralny punkt osiedla[6]. Przy Ringu zlokalizowano większość obiektów użyteczności publicznej dla mieszkańców nowego osiedla: po stronie wschodniej gospodę wraz ze stajniami i wozownią, po stronie północnej dom nadleśniczego, po południowej kompleks budynków szkoły, a po zachodniej konsum[2]. Parcele tych budynków, prócz konsumu, zostały wówczas otoczone parkanami z drewnianych sztachet, osadzonych pomiędzy otynkowanymi słupami. Tworzyły one jednocześnie pierzeje placu z trzech stron prócz zachodniej, gdzie znajdował się konsum[7].

Budowa tych budynków miała wówczas na celu pełne usamodzielnienie gospodarcze i kulturalne osiedla, natomiast do usamodzielnienia politycznego doszło 13 maja 1907 roku, przez powołanie nowego obszaru dworskiego[8]. Wybudowano przy obecnym placu Pod Lipami również gmach urzędu obszaru dworskiego, zlokalizowany między konsumem a domem nadleśniczego. Pracowali tam urzędnicy obsługujący różne agendy administracji obszaru dworskiego Giszowiec[9]. Na fasadzie umieszczono pomnik Ottona von Bismarcka, stylizowanego na rycerza Rolanda[10].

Od 1910 roku w każdą środę na giszowieckim rynku organizowano cotygodniowy targ[11]. Na targu sprzedawano m.in. mięso, ryby, owoce, warzywa, kwiaty, warzywa, nabiał oraz wyroby drewniane i konopne[12].

Lata międzywojenne i okres II wojny światowej edytuj

 
Uczniowie szkoły powszechnej przed obeliskiem poświęconym powstańcom śląskim przy obecnym placu Pod Lipami w 1934 roku

Po przyłączeniu części Górnego Śląska do Polski w 1922 roku[13], ówczesny Ring został przemianowany na plac Tadeusza Kościuszki, a w późniejszym czasie na Rynek[14]. Polskie organizacje w Giszowcu zaczęły zabiegać o ustawienie w niszy w murze przy budynku szkoły na giszowieckim rynku obelisku[13] upamiętniającego powstańców śląskich[15]. W tym celu zwrócili się do spółki Georg von Giesches Erben o dofinansowanie budowy. Pomnik powstał w tym miejscu dopiero w 1925 roku. W czerwcu 1922 roku w przylegającym do Rynku budynku urzędu dworskiego wynajęto mieszkanie komisarzowi Policji Województwa Śląskiego[13].

W rezolucji Towarzystwa Czytelni Ludowych z 6 marca 1923 roku domagano się m.in. usunięcia pomnika Bismarcka z elewacji budynku administracyjnego. W pewnym momencie odrąbano mu głowę, a w 1933 roku ustawiono na nim głowę Jana III Sobieskiego[16].

Dnia 4 września 1939 roku, w wyniku inwazji wojsk III Rzeszy na Polskę, Giszowiec znalazł się pod okupacją niemiecką[17]. Likwidowano wszelkie ślady polskości – rozebrano m.in. stojący przy placu obelisk ku czci powstańców śląskich[15]. W latach niemieckiej okupacji Polski (lata 1939–1945) plac przemianowano na Hermann Göringplatz[18].

Okres Polski Ludowej edytuj

 
Konsum przy placu Pod Lipami 7-10; na drugim planie powstały w 1978 roku blok przy ul. Wojciecha 53-53b

Po zakończeniu II wojny światowej i przejęciu władzy przez władze komunistyczne w 1945 roku, nastąpiła repolonizacja życia publicznego. W miejscu zniszczonego przez Niemców obelisku powstała tablica pamiątkowa poświęcona poległym powstańcom śląskim oraz zamordowanym w czasie II wojny światowej mieszkańcom Giszowca. W 1955 roku prowizoryczną tablicę zastąpiono solidnym, granitowym monumentem[19]. Plac został przemianowany początkowo na Rynek, a od 2 marca 1945 roku nadano mu nazwę placu Czerwonych, którą plac nosił do 24 marca 1991 roku[14].

W 1960 roku dawny dom nadleśniczego przekształcono w przedszkole[20]. W związku z powstaniem kopalni „Staszic” w 1964 roku władze kopalni oraz lokalni działacze PZPR nalegali, by mieszkania dla górników zaczęto budować przy kopalni[21]. Pod koniec lat 60. XX wieku podjęto decyzję o wyburzeniu osiedla patronackiego na rzecz nowego osiedla mieszkaniowego[22]. Na terenie ówczesnego placu Czerwonych zaplanowano budowę kina i domu kultury[23]. W połowie lat 70. XX wieku sprawą osiedla górniczego zainteresowały się konserwatorzy zabytków i 18 sierpnia 1978 roku rejon placu Czerwonych wpisano do rejestru zabytków, co spowodowało zaniechanie planów przekształcenia placu i wyburzeniu wokół nich budynków. Wpisano wówczas do rejestru m.in. budynki szkolne, gmach administracyjny, dom nadleśniczego i gospodę. Wpis ten nie uchronił natomiast od wyburzenia dawnego budynku administracyjnego obszaru dworskiego Giszowiec[24].

Według mapy z 1973 roku, przez ówczesny plac Czerwonych kursowały autobusy transportu miejskiego, które dojeżdżały z północno-zachodniej i północno-wschodniej strony. Plac ten był również ostatnim przystankiem dla linii nr 163. Według mapy z 1980 roku autobusy docierały już z jednej strony – z ówczesnej ulicy Ernsta Thälmanna. Były to ówczesne linie: 12, 72 i 163. Na placu Czerwonych znajdował się też wówczas postój taksówek. Na mapie z 1985 roku autobusy już nie kursowały do placu – pozostał natomiast postój taksówek[1]. W 1986 roku nieopodal placu oddano do użytku budynek Ośrodka Rehabilitacyjno-Wychowawczego im. dr Marii Trzcińskiej-Fajfrowskiej[25]. Była to wówczas pierwsza tego typu placówka w Polsce[20].

Okres po 1989 roku edytuj

 
Pomnik poświęcony ofiarom powstań śląskich oraz poległym i zamordowanym w czasie II wojny światowej autorstwa Jacka Sarapaty, powstały w 2001 roku

Na mocy uchwały Rady Miejskiej w Katowicach, 25 marca 1991 roku przemianowano nazwę placu na obecną – plac Pod Lipami[26]. Dnia 12 października 1993 roku przy ulicy Przyjaznej 7 oddano częściowo do użytku nowy budynek szkoły, do którego przeniosła się zajmująca dotychczas starą szkołę Szkoła Podstawowa nr 51[27]. W 2001 roku stanął pomnik poświęcony ofiarom powstań śląskich oraz poległym i zamordowanym w czasie II wojny światowej autorstwa Jacka Sarapaty[19]. W 2002 roku z budynków dawnej szkoły wyprowadzili się ostatni mieszkańcy. Nowy właściciel wykonał remont generalny kompleksu[28]. W latach 2003–2005 miasto Katowice dokonało renowacji znajdującej się przy placu budynku dawnej gospody. Zmodernizowano również budynki dawnej stajni, w której obecnie znajduje się Izba Śląska (Gawlikówka)[3]. 7 stycznia 2006 roku odbyła się oficjalna uroczystość otwarcia filii nr 2 Miejskiego Domu Kultury „Szopienice-Giszowiec” w budynku dawnej gospody[29]. W 2011 roku dokonano kapitalnego remontu elewacji budynku przedszkola[20].

17 listopada 2014 roku Miejski Zarząd Ulic i Mostów Katowicach ogłosił przetarg na przebudowę placu Pod Lipami. Informację o wyborze najkorzystniejszej oferty ogłoszono 15 grudnia tego samego roku. Wartość robót wynosiła blisko 3,1 mln złotych i wykonano je do połowy 2015 roku[30]. W ramach przebudowy placu wymieniono nawierzchnię jezdni i chodników, a także wykonano miejsca postojowe. Chodniki zostały wyłożone granitowymi płytami, a jezdnia i miejsca postojowe z kotki granitowej i porfirowej kostki kamiennej. Wykonano również nowe oświetlenie[31]. 31 lipca 2017 roku przy placu Pod Lipami uruchomiono stację rowerów miejskich City by bike[32].

Opis edytuj

 
Północna pierzeja placu; szpaler lip oddziela teren zielony od jezdni

Plac Pod Lipami jest centralną częścią osiedla patronackiego i dzielnicy Giszowiec w Katowicach[33]. Powstał on na planie prostokąta[34]. Obwód placu wynosi 410 m, a jego dłuższy bok 135 m. Łączna powierzchnia placu, wraz z okalającymi go ulicami, wynosi 9500 m²[35]. Z placu, w północno-wschodniej części wychodzi ulica Gościnna, a z południowo-wschodniej ulica Barbórki[33]. Jezdnia na placu Pod Lipami posiada nawierzchnię z kostki granitowej, miejsca parkingowe są z kostki granitowej i porfirowej kostki kamiennej, natomiast chodniki z płyt granitowych[31]. Plac jest objęty monitoringiem w ramach Katowickiego Inteligentnego Systemu Monitoringu i Analizy. Zlokalizowana jest tu jedna kamera obrotowa tego systemu[36].

Plac ten przynależy do dróg gminnych o klasie drogi dojazdowej[37]. Jest on w administracji Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w Katowicach[38]. W systemie TERYT plac widnieje pod numerem 50452[39]. Kod pocztowy 21 adresów[35] mieszczących się przy placu to 40-476[40]. Przy placu Pod Lipami 31 grudnia 2014 roku było zameldowanych 11 osób, a w pierwszym kwartale 2015 roku miało tu siedzibę 19 firm[35]. Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy placu Pod Lipami przynależą do parafii św. Barbary[41].

Nie dojeżdżają do placu autobusy transportu zbiorowego ZTM[42]. Przy placu znajduje się natomiast stacja rowerów miejskich Metrorower nr 27718[43]. Przez północną część placu przebiega krótki fragment zielonego szlaku turystycznego – Szlak Dwudziestopięciolecia PTTK[44]. Obok budynku byłej szkoły znajduje się pomnik ku czci poległych w powstaniach śląskich i zamordowanych w obozach hitlerowskich w okresie II wojny światowej[45][46].

 
Buk Anton (na drugim planie) i Antonek (z przodu) na placu Pod Lipami w połowie 2020 roku

Wokół placu zlokalizowano większość obiektów użyteczności publicznej. Przy placu mieści się gospoda, którą w latach 2003–2005 zmodernizowano ze środków finansowych miasta[3]. Obok niej znajduje się Gawlikówka (dawna stajnia), w której zlokalizowano galerię malarstwa Ewalda Gawlika[47]. Przy placu znajdują się także trzy dawne budynki szkolne, wydłużony budynek ze sklepami[34] oraz dawna siedziba nadleśnictwa lasów przedsiębiorstwa Georg von Giesches Erben, w którym siedzibę ma obecnie przedszkole[3]. Z placem sąsiaduje od wschodu park Giszowiecki[48]. Plac Pod Lipami jest miejscem organizacji wydarzeń o różnorodnym charakterze[49], w tym Giszowieckiego Jarmarku Bożonarodzeniowego[50].

Osobny artykuł: Buk Anton.

Plac jest terenem zieleni, pełniącym integrującą funkcję w założeniu urbanistycznym mniejszej skali, jakim jest Giszowiec[51]. Rosnące dookoła placu lipy zostały posadzone na początku XX wieku[2]. Lipy te otaczają środek placu ze wszystkich stron. W 2006 roku było ich łącznie 51[34]. Na środku placu rośnie się stary buk, którego obwód wynosi 345 cm[52], jest on pomnikiem przyrody[53]. W 2010 roku buk otrzymał imię Anton (na cześć jednego z pomysłodawców budowy osiedla Giszowiec – Antona Uthemanna)[54][52].

Obiekty zabytkowe i instytucje edytuj

Rodzaj Adres Nr rej. wpisu Opis / obecne przeznaczenie Zdjęcie
Gospoda pl. Pod Lipami 1 A/1229/78

z 18 sierpnia 1978 roku[55]

Dawny budynek gospody, składający się on wówczas z pokoi gościnnych, sali, piwnic i budynku gospodarczego[56]. Obecnie mieści się w nim filia nr 2 MDK „Szopienice-Giszowiec”[47] oraz restauracja „Dworek pod Lipami”[57].  
Dom nadleśniczego pl. Pod Lipami 2 A/1229/78

z 18 sierpnia 1978 roku[55]

Pierwotnie siedziba nadleśnictwa oraz dom nadleśniczego[9]. Obecnie jest to siedziba Miejskiego Przedszkola nr 64 w Katowicach[58].  
Stajnia pl. Pod Lipami 3, 3a A/1229/78

z 18 sierpnia 1978 roku[55]

Początkowo mieściła się w nim stajnia, pomieszczenia dla woźniców i wozownia. Obecnie Izba Śląska jest częścią Miejskiego Domu Kultury „Szopienice-Giszowiec”, w którym mieści się muzeum i galeria poświęcona Ewaldowi Gawlikowi[47].  
Szkoła pl. Pod Lipami 5 A/1229/78

z 18 sierpnia 1978 roku[55]

Początkowo w budynkach działała powszechna szkoła katolicka[59]. 1 września 1981 roku zainaugurowano w budynku Szkołę Podstawową nr 51[60], która przeniosła się do nowej placówki w 1993 roku[27]. Obecnie kompleks starej szkoły stanowi centrum biurowo-konferencyjne[61].  
Konsum pl. Pod Lipami 7-10 A/1290/82

z 20 maja 1982 roku[55]

W konsumie pierwotnie mieściła się piekarnia, rzeźnik oraz inne sklepy[62]. Obecnie obiekt dalej pełni funkcje usługowo-handlowe, mieszczące w listopadzie 2020 roku m.in. piekarnię[63], serwis sprzętu AGD[64], przychodnię[65] czy salon fryzjerski[66].  

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Paweł Grzywocz: Plany i mapy Giszowca. giszowiec.info. [dostęp 2020-11-14]. (pol.).
  2. ↑ a b c d e f Bulsa 2018 ↓, s. 261.
  3. ↑ a b c d Lokalny... 2007 ↓, s. 59.
  4. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 28.
  5. ↑ Reuffurth 2006 ↓, s. 14.
  6. ↑ Urząd Miasta Katowice: Wędrówki po Giszowcu. katowice.eu. [dostęp 2020-11-26]. (pol.).
  7. ↑ Reuffurth 2006 ↓, s. 53.
  8. ↑ Reuffurth 2006 ↓, s. 65.
  9. ↑ a b Tofilska 2016 ↓, s. 50.
  10. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 51.
  11. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 39.
  12. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 40.
  13. ↑ a b c Tofilska 2016 ↓, s. 67.
  14. ↑ a b Tofilska 2016 ↓, s. 209.
  15. ↑ a b Szejnert 2007 ↓, s. 219.
  16. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 70.
  17. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 109.
  18. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 110.
  19. ↑ a b Tofilska 2016 ↓, s. 127.
  20. ↑ a b c Jabłoński 2013 ↓, s. 16.
  21. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 140.
  22. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 141.
  23. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 142.
  24. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 144.
  25. ↑ Jabłoński 2013 ↓, s. 12.
  26. ↑ Rada Miejska w Katowicach, Uchwała Rady Miejskiej w Katowicach Nr XVIII/90/91 w sprawie zmiany nazw ulic, placów i osiedli w Katowicach z dnia 25 marca 1991 roku, Katowice, 25 marca 1991 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05] (pol.).
  27. ↑ a b Tofilska 2016 ↓, s. 189.
  28. ↑ Jabłoński 2013 ↓, s. 18.
  29. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 184.
  30. ↑ Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach: Informacje o przetargu. Przebudowa Placu pod Lipami w Katowicach. mzum.katowice.pl, 2014-11-17. [dostęp 2020-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-13)]. (pol.).
  31. ↑ a b Michał Bulsa: Giszowiec: Plac Pod Lipami zostanie przebudowany z ponad 3 mln złotych. Właśnie wybrano wykonawcę. infokatowice.pl, 2014-12-22. [dostęp 2020-11-26]. (pol.).
  32. ↑ Nextbike Polska: 5 nowych stacji wypożyczalni rowerów miejskich w Katowicach!. citybybike.pl, 2017-07-31. [dostęp 2020-11-26]. (pol.).
  33. ↑ a b OpenStreetMap: Mapa Podstawowa. openstreetmap.org. [dostęp 2020-11-26]. (pol.).
  34. ↑ a b c Szejnert 2007 ↓, s. 459.
  35. ↑ a b c Bulsa 2018 ↓, s. 263.
  36. ↑ Sylwia Gerlaczek: 38 nowych kamer monitoringu miejskiego działa w ośmiu dzielnicach Katowic. mojekatowice.pl, 2019-07-10. [dostęp 2020-11-26]. (pol.).
  37. ↑ Rada Miasta Katowice, UCHWAŁA NR XL/925/13 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 11 września 2013 r. w sprawie zaliczenia dróg na terenie miasta Katowice do kategorii dróg powiatowych oraz gminnych [online] [dostęp 2020-11-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-22] (pol.).
  38. ↑ Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach: O Zarządzie. mzum.katowice.pl. [dostęp 2020-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-24)]. (pol.).
  39. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2020-11-14]. (pol.).
  40. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2013, s. 434 [zarchiwizowane 2013-07-15].
  41. ↑ Archidiecezja katowicka: KATOWICE-GISZOWIEC, Świętej Barbary. archidiecezja.katowice.pl. [dostęp 2020-08-21]. (pol.).
  42. ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Rozkład jazdy ZTM. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2020-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-29)]. (pol.).
  43. ↑ Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, Mapa - Rower Metropolitalny [online], metrorower.transportgzm.pl [dostęp 2024-03-03] (pol.).
  44. ↑ Mapa turystyczna. mapa-turystyczna.pl. [dostęp 2020-11-14]. (pol.).
  45. ↑ Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach: Ewidencja miejsc pamięci województwa śląskiego: miasto Katowice. katowice.uw.gov.pl. [dostęp 2020-06-10]. (pol.).
  46. ↑ Studium... 2012 ↓, Załącznik Z I.9 8/36.
  47. ↑ a b c Miejski Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec” w Katowicach. mdk.katowice.pl. [dostęp 2020-11-08]. (pol.).
  48. ↑ Rada Miasta Katowice, UCHWAŁA NR LXVI/1332/10 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 25 października 2010 r. w sprawie nadania nazwy placowi położonemu na terenie miasta Katowice „Park Giszowiecki”., Katowice, 25 października 2010 (pol.).
  49. ↑ Szejnert 2007 ↓, s. 460.
  50. ↑ Jarmark Bożonarodzeniowy 2019 w Giszowcu ZDJĘCIA Świątecznie na Placu Pod Lipami. katowice.naszemiasto.pl, 2019-12-01. [dostęp 2020-11-26]. (pol.).
  51. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 20.
  52. ↑ a b Pałyga-Zamlewska 2011 ↓, s. 6.
  53. ↑ Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska: Pomnik przyrody. Buk pospolity (Buk zwyczajny) – Fagus sylvatica. crfop.gdos.gov.pl. [dostęp 2020-11-12]. (pol.).
  54. ↑ Jabłoński 2013 ↓, s. 14.
  55. ↑ a b c d e Narodowy Instytut Dziedzictwa: Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków. Województwo śląskie. nid.pl. [dostęp 2020-11-14]. (pol.).
  56. ↑ Reuffurth 2006 ↓, s. 56.
  57. ↑ Dworek Pod Lipami. facebook.com. [dostęp 2020-11-08]. (pol.).
  58. ↑ Miejskie Przedszkole nr 64 w Katowicach: O przedszkolu. mp64.katowice.eu. [dostęp 2020-11-08]. (pol.).
  59. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 44.
  60. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 151.
  61. ↑ MAKSIMUM, Centrum Biurowe POD LIPAMI 5 [online], podlipami5.pl [dostęp 2020-11-09] (pol.).
  62. ↑ Reuffurth 2006 ↓, s. 54.
  63. ↑ Piekarnia Michalski. piekarniamichalski.pl. [dostęp 2020-11-10]. (pol.).
  64. ↑ AGDTech. agdtech.pl. [dostęp 2020-11-10]. (pol.).
  65. ↑ Poradnia Lekarza Rodzinnego Delta-Med: Kontakt. deltamed.pl. [dostęp 2020-11-10]. (pol.).
  66. ↑ Studio Fryzjerskie 21. facebook.com. [dostęp 2020-11-10]. (pol.).

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plac_Pod_Lipami_w_Katowicach&oldid=73054948”