Plan operacyjny „Wschód”

Plan operacyjny „Wschód” – plan operacyjny Wojska Polskiego II RP na wypadek wojny ze Związkiem Radzieckim.

Plan wojny obronnej ze wschodnim sąsiadem, w odróżnieniu od planu „Zachód” był opracowywany przez cały okres II RP. Plan „Wschód” nie zachował się jednak w formie jednolitego dokumentu, nieznane są też jego dokładne założenia.

Do jego opracowania przystąpiono w 1935. Początkowo do jego opracowania wykorzystywano wcześniejsze studia operacyjne prowadzone na kierunkach ewentualnych zagrożeń ze strony Armii Czerwonej. Prace planistyczne zakończono w 1938. W tym też roku, wobec interwencji dyplomatycznej ZSRR wobec Polski i przesunięciami sowieckich jednostek wojskowych w kierunku granicy z Polską, przystąpiono do prac związanych z uruchomieniem planu operacyjnego „Wschód”. Wykonano dokumenty operacyjne. W wyniku działań dyplomatycznych konflikt został zażegnany.

Od 19 marca 1936 do 21 marca 1939 szefem Wydziału „Wschód” był ppłk dypl. Leopold Okulicki.

Założenia planu

W 1936 nowy Generalny Inspektor Sił Zbrojnych gen. Edward Śmigły-Rydz wydał wytyczne do opracowania planu. Miał to być plan defensywny z elementami obrony manewrowej. Należało tak prowadzić działania, by kanalizować uderzenia nieprzyjaciela na dogodnych, wybranych przez siebie kierunkach, zadać mu jak największe straty i stwarzać warunki do rozstrzygnięć przez stosowanie zwrotów zaczepnych. Dużą zatem rolę miały spełniać odwody strategiczne. Przewidywano prowadzenie operacji zaczepnych zarówno na wybranych kierunkach operacyjnych jak i w skali strategicznej. W obu przypadkach planowano działanie sił sojuszniczych.

Szczegółowy plan działania w fazie walk nadgranicznych przewidywał prowadzenie działań opóźniających przez oddziały osłonowe połączone z rozpoznaniem jego sił i głównych kierunków uderzeń. Po wprowadzeniu przez przeciwnika do walki drugich rzutów operacyjnych, jednostki polskie miały zorganizować obronę na linii rzek: Stryj, dalej przez rejon Lwowa, wzdłuż Styru i Jasiołdy, Kanału Ogińskiego, Szczary i Niemna do granicy litewskiej. Była to rubież ostatecznego oporu. Pod jej osłoną planowano odtworzyć odwody strategiczne – na Podlasiu i w Małopolsce.

Zadania związków operacyjnych

• Armia „Podole” miała bronić pasa o szerokości 180 km od granicy z Rumunią do Dederkał.
• Armia „Wołyń” miała bronić ok. 150 km odcinek od Dederkał do Horynia, a Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie” do wysokości Klecka
• Około 120 km odcinka do Puszczy Nalibockiej broniła Armia „Baranowicze”.
• Na 200 kilometrach bronić się miała Armia „Wilno”. Jej pas obrony sięgał granicy z Łotwą.

Pierwszorzutowe armie posiadałyby łącznie osiemnaście dywizji piechoty, osiem brygad kawalerii oraz prawie wszystkie jednostki KOP-u. Odwodowe związki operacyjne liczyły dwanaście dywizji piechoty, a siedem dywizji rezerwowych stanowiłoby odwód Naczelnego Wodza.

Przypuszczalny skład związków operacyjnych

• Armia „Wilno”
  • planowany dowódca armii – gen. dyw. Stefan Dąb-Biernacki
  • 1 Dywizja Piechoty
  • 18 Dywizja Piechoty
  • 19 Dywizja Piechoty
  • 29 Dywizja Piechoty
  • Obszar Warowny „Wilno”
  • Wileńska Brygada Kawalerii
  • Suwalska Brygada Kawalerii
  • Podlaska Brygada Kawalerii
  • Pułk KOP „Wilno”
  • Pułk KOP „Głębokie”
  • Pułk KOP „Wilejka”
  • Pułk KOP „Wołożyn”
  • Półbrygada ON Dzisna
  • 3 pułk artylerii ciężkiej
  • III/3 dywizjon myśliwski
• Armia „Baranowicze”
  • planowany dowódca armii gen. dyw. Tadeusz Piskor
  • 8 Dywizja Piechoty
  • 9 Dywizja Piechoty
  • 20 Dywizja Piechoty
  • 28 Dywizja Piechoty
  • Nowogródzka Brygada Kawalerii
  • Mazowiecka Brygada Kawalerii
  • Pułk KOP „Snów”
  • 9 pułk artylerii ciężkiej
  • III/4 dywizjon myśliwski
• SGO (Armia ?) „Polesie” – inspektor armii – gen. broni Kazimierz Sosnkowski, na dowódcę SGO „Polesie” przewidywany był prawdopodobnie gen. bryg. Emil Krukowicz-Przedrzymirski.
• Armia „Wołyń” – inspektor armii (planowany dowódca armii) gen. dyw. Stanisław Burhardt-Bukacki
• Armia „Podole” – inspektor armii (planowany dowódca armii) gen. dyw. Kazimierz Fabrycy

Armie rezerwowe

• Armia „Lwów”
• Armia „Lida”
• Odwody Naczelnego Wodza:
  • Armia Odwodowa (Odwód główny NW) – planowane rozmieszczenie w okolicach Brześcia

Cztery pierwszorzutowe armie i samodzielna grupa operacyjna liczyła łącznie osiemnaście dywizji piechoty, osiem brygad kawalerii. W ich składzie znaleźć się miały niemal wszystkie jednostki KOP-u i kilka Obrony Narodowej. Dwanaście pozostałych aktywnych dywizji piechoty przewidziano dla odwodowych związków operacyjnych. Siedem dywizji rezerwowych stanowiłoby dyspozycyjną rezerwę Naczelnego Wodza. Nie przewidziano możliwości utworzenia dowództw Frontów.

Bibliografia

• Rajmund Szubański: Plan operacyjny „Wschód”. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 2010. ISBN 83-11-08313-4.
• Czesław Grzelak: Kampania polska 1939 roku : początek II wojny światowej. Warszawa: „Rytm”, 2008. ISBN 978-83-7399-279-5.
• Plan operacyjny „Wschód”. knhw.marcin-lewandowski.xip.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-30)].