Plecha (thallus) – wegetatywne ciało organizmów zaliczanych w dawnych systemach taksonomicznych do plechowców, niezróżnicowane na korzeń i pęd[1]. Większość botaników za plechę nie uważa ciał jednokomórkowych, z wyjątkiem komórczaków[2][3]. Rzadziej plechą określa się ponadto ciała jednokomórkowych glonów i grzybów (lub protistów grzybopodobnych)[4] lub beztkankowych roślin lądowych, np. wątrobowców[5]. U grzybów do określenia bardziej rozwiniętej plechy używa się określenia grzybnia[1].

Plecha wielkomorszczu gruszkonośnego
Plecha pleśniaka białego z zarodniami
Plecha grzybów (boczniak ostrygowaty)
Plecha porostnicy wielokształtnej

Stopnie organizacji plechy

edytuj

Ze względu na budowę plechy właściwe (wielokomórkowe) dzielą się na komórczakowe, nitkowate, plektenchymatyczne i tkankowe[1].

W fykologii wyróżnia się następujące typy organizacji morfologicznej:

  • jednokomórkowe (nie zawsze uznawane za plechy)
    • Monadowy, czyli wiciowcowy: naga komórka z jedną lub kilkoma wiciami (tzw. wiciowce, np. eugleniny i bruzdnice, ale poza tym we wszystkich grupach glonów, z wyjątkiem sinic, brunatnic i krasnorostów)
    • Ryzopodialny (rizopodialny): komórka pełzakowata, naga, poruszająca się za pomocą nibynóżek (tzw. korzenionóżki, wśród glonów rzadkie, np. Rhizochloris stigmatica)
    • Kokalny (kokalny, kokoidalny) lub protokokalny: komórki obłonione, bez wici, w zasadzie nieruchome (np. Chroococcales, okrzemki, desmidie, chlorokokowce, ale poza tym we wszystkich grupach glonów, z wyjątkiem euglenin i brunatnic)[6].
  • kolonie wielokomórkowe:
    • Kapsalny, czyli tetrasporalny, najbardziej prymitywny stopień organizacji kolonii, polega na utrzymaniu czterech lub więcej komórek zespolonych galaretą lub błoną (Tetrasporales i rzadko wśród bruzdnic i złotowiciowców)
    • Trychalny, stopień organizacji kolonii mający postać nici, złożony z jednojądrowych komórek (trzęsidłowce, zygnematales, ale poza tym we wszystkich grupach glonów, z wyjątkiem euglenin)
    • Syfonalny stopień rozwoju kolonii (plechy) – plecha wielojądrowa, w postaci dużych nitkowatych lub rurkowatych lub kulistych komórczaków (Botrydium, Vaucheria, Caulerpa i in.)
    • Syfonokladialny (cenocytyczny) typ kolonii – wielojądrowe komórki łączą się w plechy gałęziste lub inne

Istnieją również postacie łączące powyższe typy – kolonie są tworzone przez monady (toczkowce) lub formy kokalne gwiazdoszek.

W prostszych systemach powyższe typy łączone są w bardziej ogólne w następujący sposób:

  • Wiciowiec (monada)
  • Forma palmelloidalna (kapsalna, tetrasporalna)
  • Forma kokkalna
  • Forma nitkowata (trychalna)[7].

Stopnie organizacji dzielone są również w następujący sposób:

  • Protophyta
    • jednokomórkowce (np. euglena, niektóre sinice)
    • cenobia – luźne połączenia komórek powstałych w wyniku podziału komórki macierzystej, czasem tworzące nici (sinice nitkowate, niektóre okrzemki i złotowiciowce, zrostnicowate)
    • plazmodia – nagie masy plazmy (śluzowce) lub pseudoplazmodia zbudowane z komórek ameboidalnych (akrazjowce)
  • Thallophyta – właściwe plechy
    • skupienia komórek – twory powstające z początkowo wolnych komórek (gwiazdoszek)
    • kolonie – zbiory komórek połączonych przez całe życie
    • plechy nitkowate – nici komórek o wspólnych błonach komórkowych
      • łańcuchy komórek – wszystkie komórki równowartościowe
      • plechy zróżnicowane biegunowo
      • plechy skręcone i rozgałęzione
      • plechy symetryczne
      • plechy plektenchymatyczne i pseudoparenchematyczne (zbudowane z tkanki rzekomej – liczne grzyby i krasnorosty)
      • plechy tkankowe (brunatnice, wątrobowce)
  • Cormophyta – nieplechowa budowa osiowa i tkankowa (większość roślin lądowych)[7].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c Edmund Malinowski, Anatomia roślin, Warszawa: PWN, 1966, s. 304.
  2. Alicja Szweykowska, Plecha, [w:] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.), Słownik botaniczny, Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1993, ISBN 83-214-0140-6.
  3. Dietrich von Denffer, Morfologia, [w:] Eduard Strasburger (red.), Botanika: podręcznik dla szkół wyższych, wyd. 2 pol. według 28. oryg., Warszawa: PWRiL, 1967, s. 76.
  4. plecha, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2009-01-21].
  5. E.P. Solomon i inni, Biologia, II poprawione na podstawie III wydania amerykańskiego, Warszawa: Multico, 2000.
  6. Joanna Zofia Kadłubowska, Zarys algologii, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.
  7. a b Fitoplankton, [w:] Lubomira (red.), Klucz do oznaczania gatunków fitoplanktonu jezior i rzek. Przewodnik do ćwiczeń laboratoryjnych i badań terenowych, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2010 (Biblioteka Pomocy Dydaktycznych), s. 8–9, ISBN 978-83-61320-89-0.