Podstoli
Podstoli (łac. subdapifer[1]) – staropolski urząd, do XIV wieku urzędnik nadworny usługujący przy stole królewskim lub książęcym[2]. Z biegiem czasu urząd ten stawał się coraz bardziej niepotrzebny[3], przez co od XIV w. stał się samodzielnym[4], honorowym urzędem ziemskim[5].
Historia
edytujPodstoli
edytujPierwsza wzmianka o podstolim znajduje się w przywileju Przemysła z roku 1290[1]. W dawnej Polsce do XIII wieku, podstoli pełnił funkcję urzędnika dworskiego i zastępcy stolnika. Podstoli poprzedzał stolnika, niosąc laskę – oznakę „stolnikowskiej” godności[3].
Porządek urzędników zajmujących się ucztami był następujący: kuchmistrz, stolnik, podczaszy, krajczy, podstoli, cześnik. W liczbie piętnastu urzędników ziemskich urząd podstolego był co do starszeństwa ósmym[1].
Dzieciom podstolego przysługiwały tytuły odojcowskie. Dla synów był to podstolic[6], a dla córek podstalanka[7]. Żony miały prawo do tytułu odmężowskiego – podstolina[8].
Podstoli ziemski i wielki
edytujZ biegiem czasu urząd podstolego stawał się coraz bardziej bezużyteczny[3], z tego powodu od XIV wieku przekształcono go na honorowy urząd ziemski[5][9].
Podstolowie ziemscy byli nazywani po nazwach województw (nazwach ziem) i nazwach powiatów[9]. Obok podstolich ziemskich byli też podstolowie wielcy[9], osobni dla Korony i Litwy[5].
Pierwszy podstoli na Litwie pojawia się dopiero w połowie XVI wieku za czasów panowania Zygmunta II Augusta[1].
![Marcin Zamoyski, podstoli ziemski lwowski w latach 1659–1676[10]](/wiki/Plik:Marcin_Zamoyski.PNG)
![Marcin Kazimierz Kątski, podstoli ziemski przemyski w latach 1658–1662[11]](/wiki/Plik:Marcin_Kazimierz_K%C4%85tski.PNG)
Podstolowie w I Rzeczypospolitej
edytuj| podstoli | Ziemia |
|---|---|
| podstoli dworski królewski | |
| podstoli wielki koronny | Korona Królestwa Polskiego |
| podstoli wielki litewski | Wielkie Księstwo Litewskie |
| podstoli bełski | województwo bełskie |
| podstoli buski | |
| podstoli grabowiecki | |
| podstoli horodelski | |
| podstoli lubaczowski | |
| podstoli brzeskokujawski | województwo brzeskokujawskie |
| podstoli kowalski | |
| podstoli kruszwicki | |
| podstoli przedecki | |
| podstoli radziejowski | |
| podstoli brzeskolitewski | województwo brzeskolitewskie |
| podstoli piński | |
| podstoli bracławski | województwo bracławskie |
| podstoli winnicki | |
| podstoli chełmski | województwo chełmińskie |
| podstoli krasnostawski | województwo chełmskie |
| podstoli czernihowski | województwo czernihowskie |
| podstoli dorpacki | województwo dorpackie |
| podstoli inflancki | województwo inflanckie |
| podstoli bydgoski | województwo inowrocławskie |
| podstoli dobrzyński | |
| podstoli gniewkowski | |
| podstoli inowrocławski | |
| podstoli gnieźnieński | województwo kaliskie |
| podstoli kaliski | |
| podstoli kijowski | województwo kijowskie |
| podstoli owrucki | |
| podstoli żytomierski | |
| podstoli dobczyński | województwo krakowskie |
| podstoli krakowski | |
| podstoli oświęcimski | |
| podstoli zatorski | |
| podstoli brzeziński | województwo łęczyckie |
| podstoli inowłódzki | |
| podstoli orłowski | |
| podstoli łęczycki | |
| podstoli lubelski | województwo lubelskie |
| podstoli parczewski | |
| podstoli urzędowski | |
| podstoli łukowski | |
| podstoli malborski | województwo malborskie |
| podstoli ciechanowski | województwo mazowieckie |
| podstoli czerski | |
| podstoli liwski | |
| podstoli nurski | |
| podstoli przasnyski | |
| podstoli różański | |
| podstoli warszawski | |
| podstoli wiski | |
| podstoli wyszogrodzki | |
| podstoli zakroczymski | |
| podstoli łomżyński | |
| podstoli miński | województwo mińskie |
| podstoli mozyrski | |
| podstoli rzeczycki | |
| podstoli mścisławski | województwo mścisławskie |
| podstoli nowogrodzki | województwo nowogrodzkie |
| podstoli słonimski | |
| podstoli wołkowyski | |
| podstoli parnawski | województwo parnawskie |
| podstoli bielskopodlaski | województwo podlaskie |
| podstoli drohicki | |
| podstoli latyczowski | |
| podstoli mielnicki | |
| podstoli podlaski | |
| podstoli czerwonogrodzki | województwo podolskie |
| podstoli kamieniecki | |
| podstoli latyczowski | |
| podstoli podolski | |
| podstoli płocki | województwo płockie |
| podstoli raciąski | |
| podstoli zawkrzeński | |
| podstoli połocki | województwo połockie |
| podstoli pomorski | województwo pomorskie |
| podstoli poznański | województwo poznańskie |
| podstoli wschowski | |
| podstoli poznański (kaliski)? | |
| podstoli gostyński | województwo rawskie |
| podstoli gąbiński | |
| podstoli mszczonowski | |
| podstoli sochaczewski | |
| podstoli rawski | |
| podstoli chełmski | województwo ruskie |
| podstoli halicki | |
| podstoli lwowski | |
| podstoli przemyski | |
| podstoli samborski | |
| podstoli sanocki | |
| podstoli trembowelski | |
| podstoli żydaczowski | |
| podstoli chęciński | województwo sandomierskie |
| podstoli opoczyński | |
| podstoli pilzneński | |
| podstoli radomski | |
| podstoli sandomierski | |
| podstoli stężycki | |
| podstoli wiślicki | |
| podstoli żarnowski | |
| podstoli ostrzeszowski | województwo sieradzkie |
| podstoli piotrkowski | |
| podstoli sieradzki | |
| podstoli szadkowski | |
| podstoli wieluński | |
| podstoli smoleński | województwo smoleńskie |
| podstoli starodubski | |
| podstoli grodzieński | województwo trockie |
| podstoli kowieński | |
| podstoli trocki | |
| podstoli upicki | |
| podstoli wendeński | województwo wendeńskie |
| podstoli brasławski | województwo wileńskie |
| podstoli lidzki | |
| podstoli oszmiański | |
| podstoli wileński | |
| podstoli wiłkomierski | |
| podstoli zawilski (?) | |
| podstoli orszański | województwo witebskie |
| podstoli witebski | |
| podstoli krzemieniecki | województwo wołyńskie |
| podstoli wołyński | |
| podstoli żmudzki | Księstwo Żmudzkie |
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d Encyklopedia staropolska/Podstoli – Wikiźródła, wolna biblioteka [online], pl.wikisource.org [dostęp 2021-04-11] (pol.).
- ↑ podstoli – definicja, synonimy, przykłady użycia [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2021-04-11] (pol.).
- ↑ a b c Podstoli (subdapifer) [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2021-04-11].
- ↑ Glossarium: podstoli [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2021-04-11].
- ↑ a b c podstoli, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-04-11].
- ↑ Józef Łukaszewicz. Krótki opis historyczny Kościołow parochialnych (...) w dawnej dyecezyi Poznańskiej. Żupański, 1879, s. 30.
- ↑ Herbarz polski Kaspra Niesieckiego., Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1841, s. 303.
- ↑ Herbarz polski Kaspra Niesieckiego., Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1841, s. 638.
- ↑ a b c podstoli (Polska Encyklopedia Historyczno-Genealogiczna) [online], genealogia.okiem.pl [dostęp 2021-04-11].
- ↑ Marcin Zamoyski z Zamościa h. Jelita [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-04-11].
- ↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wskutek fundacyi śp. Aleksandra hr. Stadnickiego. Wyd. staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego. T. 22. Lauda sejmikowe. T. 3. Lauda wiszeńskie 1673-1732 r., Lwów 1914, s. 2.
- ↑ Marek Minakowski, podstoli [online], sejm-wielki.pl.