Podstoli
Podstoli (łac. subdapifer[1]) – staropolski urząd, do XIV wieku urzędnik nadworny usługujący przy stole królewskim lub książęcym[2]. Z biegiem czasu urząd ten stawał się coraz bardziej niepotrzebny[3], przez co od XIV w. stał się samodzielnym[4], honorowym urzędem ziemskim[5].
HistoriaEdytuj
PodstoliEdytuj
Pierwsza wzmianka o podstolim znajduje się w przywileju Przemysława z roku 1290[1]. W dawnej Polsce do XIII wieku, podstoli pełnił funkcję urzędnika dworskiego i zastępcy stolnika. Podstoli poprzedzał stolnika, niosąc laskę – oznakę „stolnikowskiej” godności[3].
Porządek urzędników zajmujących się ucztami był następujący: kuchmistrz, stolnik, podczaszy, krajczy, podstoli, cześnik. W liczbie piętnastu urzędników ziemskich urząd podstolego był co do starszeństwa 8-ym[1].
Podstoli ziemski i wielkiEdytuj
Z biegiem czasu urząd podstolego stawał się coraz bardziej bezużyteczny[3], z tego powodu od XIV wieku przekształcono go na honorowy urząd ziemski[5][6].
Podstolowie ziemscy byli nazywani po nazwach województw (nazwach ziem) i nazwach powiatów[6]. Obok podstolich ziemskich byli też podstolowie wielcy[6], osobni dla Korony i Litwy[5].
Pierwszy podstoli na Litwie pojawia się dopiero w połowie XVI wieku za czasów panowania Zygmunta II Augusta[1].
Marcin Zamoyski, podstoli ziemski lwowski w latach 1659–1676[7]
Marcin Kazimierz Kątski, podstoli ziemski przemyski w latach 1658–1662[8]
CiekawostkiEdytuj
- Dzieciom podstolego przysługiwały tytuły odojcowskie. Dla synów był to podstolic[9], a dla córek podstalanka[10]. Żony miały prawo do tytułu odmężowskiego – podstolina[11].
- Jako że spośród piętnastu urzędników ziemskich w hierachii wartości podstoli był ósmym (stanowiąc przy tym sam środek) – Ignacy Krasicki, pragnąc przedstawić wzór przeciętnego ziemianina polskiego, dał tytuł swemu dziełu „Pan Podstoli”[1].
Podstolowie w I RzeczypospolitejEdytuj
| Podstoli | Ziemia |
|---|---|
| Podstoli Dworski Królewski | |
| Podstoli Wielki Koronny | Korona Królestwa Polskiego |
| Podstoli Wielki Litewski | Wielkie Księstwo Litewskie |
| Podstoli bełski | Województwo bełskie |
| Podstoli buscy | |
| Podstoli grabowiecki | |
| Podstoli horodelski | |
| Podstoli lubaczowski | |
| Podstoli brzeskokujawski | Województwo brzeskokujawskie |
| Podstoli kowalski | |
| Podstoli kruszwicki | |
| Podstoli przedecki | |
| Podstoli radziejowski | |
| Podstoli brzeskolitewski | Województwo brzeskolitewskie |
| Podstoli piński | |
| Podstoli bracławski | Województwo bracławskie |
| Podstoli winnicki | |
| Podstoli chełmski | Województwo chełmińskie |
| Podstoli krasnostawski | Województwo chełmskie |
| Podstoli czernihowski | Województwo czernihowskie |
| Podstoli dorpacki | Województwo dorpackie |
| Podstoli inflancki | Województwo inflanckie |
| Podstoli bydgoski | Województwo inowrocławskie |
| Podstoli dobrzyński | |
| Podstoli gniewkowski | |
| Podstoli inowrocławski | |
| Podstoli gnieźnieński | Województwo kaliskie |
| Podstoli kaliski | |
| Podstoli kijowski | Województwo kijowskie |
| Podstoli owrucki | |
| Podstoli żytomierski | |
| Podstoli dobczyński | Województwo krakowskie |
| Podstoli krakowski | |
| Podstoli oświęcimski | |
| Podstoli zatorski | |
| Podstoli brzeziński | Województwo łęczyckie |
| Podstoli inowłódzki | |
| Podstoli orłowski | |
| Podstoli łęczycki | |
| Podstoli lubelski | Województwo lubelskie |
| Podstoli parczewski | |
| Podstoli urzędowski | |
| Podstoli łukowski | |
| Podstoli malborski | Województwo malborskie |
| Podstoli ciechanowski | Województwo mazowieckie |
| Podstoli czerski | |
| Podstoli liwski | |
| Podstoli nurski | |
| Podstoli przasnyski | |
| Podstoli różański | |
| Podstoli warszawski | |
| Podstoli wiski | |
| Podstoli wyszogrodzki | |
| Podstoli zakroczymski | |
| Podstoli łomżański | |
| Podstoli miński | Województwo mińskie |
| Podstoli mozyrski | |
| Podstoli rzeczycki | |
| Podstoli mścisławski | Województwo mścisławskie |
| Podstoli nowogrodzki | Województwo nowogrodzkie |
| Podstoli słonimski | |
| Podstoli wołkowyski | |
| Podstoli parnawski | Województwo parnawskie |
| Podstoli bielskopodlaski | Województwo podlaskie |
| Podstoli drohicki | |
| Podstoli latyczowski | |
| Podstoli mielnicki | |
| Podstoli podlaski | |
| Podstoli czerwonogrodzki | Województwo podolskie |
| Podstoli kamieniecki | |
| Podstoli latyczowski | |
| Podstoli podolski | |
| Podstoli płocki | Województwo płockie |
| Podstoli raciąski | |
| Podstoli zawkrzeński | |
| Podstoli połocki | Województwo połockie |
| Podstoli pomorski | Województwo pomorskie |
| Podstoli poznański | Województwo poznańskie |
| Podstoli wschowski | |
| Podstoli poznański (kaliski)? | |
| Podstoli gostyński | Województwo rawskie |
| Podstoli gąbiński | |
| Podstoli mszczonowski | |
| Podstoli sochaczewski | |
| Podstoli rawski | |
| Podstoli chełmski | Województwo ruskie |
| Podstoli halicki | |
| Podstoli lwowski | |
| Podstoli przemyski | |
| Podstoli samborski | |
| Podstoli sanocki | |
| Podstoli trembowelski | |
| Podstoli żydaczowski | |
| Podstoli chęciński | Województwo sandomierskie |
| Podstoli opoczyński | |
| Podstoli pilzneński | |
| Podstoli radomski | |
| Podstoli sandomierski | |
| Podstoli stężycki | |
| Podstoli wiślicki | |
| Podstoli żarnowski | |
| Podstoli ostrzeszowski | Województwo sieradzkie |
| Podstoli piotrkowski | |
| Podstoli sieradzki | |
| Podstoli szadkowski | |
| Podstoli wieluński | |
| Podstoli smoleński | Województwo smoleńskie |
| Podstoli starodubski | |
| Podstoli grodzieński | Województwo trockie |
| Podstoli kowieński | |
| Podstoli trocki | |
| Podstoli upicki | |
| Podstoli wendeński | Województwo wendeńskie |
| Podstoli brasławski | Województwo wileńskie |
| Podstoli lidzki | |
| Podstoli oszmiański | |
| Podstoli wileński | |
| Podstoli wiłkomierski | |
| Podstoli zawilski (?) | |
| Podstoli orszański | Województwo witebskie |
| Podstoli witebski | |
| Podstoli krzemieniecki | Województwo wołyńskie |
| Podstoli wołyński | |
| Podstoli żmudzki | Księstwo Żmudzkie |
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c d e Encyklopedia staropolska/Podstoli – Wikiźródła, wolna biblioteka, pl.wikisource.org [dostęp 2021-04-11] (pol.).
- ↑ podstoli – definicja, synonimy, przykłady użycia, sjp.pwn.pl [dostęp 2021-04-11] (pol.).
- ↑ a b c Podstoli (subdapifer), www.wilanow-palac.pl [dostęp 2021-04-11].
- ↑ Glossarium: podstoli, www.wilanow-palac.pl [dostęp 2021-04-11].
- ↑ a b c podstoli, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-04-11].
- ↑ a b c podstoli (Polska Encyklopedia Historyczno-Genealogiczna), genealogia.okiem.pl [dostęp 2021-04-11].
- ↑ Marcin Zamoyski z Zamościa h. Jelita, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-04-11].
- ↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wskutek fundacyi śp. Aleksandra hr. Stadnickiego. Wyd. staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego. T. 22. Lauda sejmikowe. T. 3. Lauda wiszeńskie 1673-1732 r., Lwów 1914, s. 2.
- ↑ Józef Łukaszewicz. Krótki opis historyczny Kościołow parochialnych (...) w dawnej dyecezyi Poznańskiej. Żupański, 1879, s. 30.
- ↑ Herbarz polski Kaspra Niesieckiego., Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1841, s. 303.
- ↑ Herbarz polski Kaspra Niesieckiego., Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1841, s. 638.
- ↑ Marek Minakowski, Podstoli, sejm-wielki.pl.