Podstoli
Podstoli (łac. subdapifer[1]) – staropolski urząd, do XIV wieku urzędnik nadworny usługujący przy stole królewskim lub książęcym[2]. Z biegiem czasu urząd ten stawał się coraz bardziej niepotrzebny[3], przez co od XIV w. stał się samodzielnym[4], honorowym urzędem ziemskim[5].
Historia
edytujPodstoli
edytujPierwsza wzmianka o podstolim znajduje się w przywileju Przemysła z roku 1290[1]. W dawnej Polsce do XIII wieku, podstoli pełnił funkcję urzędnika dworskiego i zastępcy stolnika. Podstoli poprzedzał stolnika, niosąc laskę – oznakę „stolnikowskiej” godności[3].
Porządek urzędników zajmujących się ucztami był następujący: kuchmistrz, stolnik, podczaszy, krajczy, podstoli, cześnik. W liczbie piętnastu urzędników ziemskich urząd podstolego był co do starszeństwa ósmym[1].
Dzieciom podstolego przysługiwały tytuły odojcowskie. Dla synów był to podstolic[6], a dla córek podstalanka[7]. Żony miały prawo do tytułu odmężowskiego – podstolina[8].
Podstoli ziemski i wielki
edytujZ biegiem czasu urząd podstolego stawał się coraz bardziej bezużyteczny[3], z tego powodu od XIV wieku przekształcono go na honorowy urząd ziemski[5][9].
Podstolowie ziemscy byli nazywani po nazwach województw (nazwach ziem) i nazwach powiatów[9]. Obok podstolich ziemskich byli też podstolowie wielcy[9], osobni dla Korony i Litwy[5].
Pierwszy podstoli na Litwie pojawia się dopiero w połowie XVI wieku za czasów panowania Zygmunta II Augusta[1].
Podstolowie w I Rzeczypospolitej
edytujpodstoli | Ziemia |
---|---|
podstoli dworski królewski | |
podstoli wielki koronny | Korona Królestwa Polskiego |
podstoli wielki litewski | Wielkie Księstwo Litewskie |
podstoli bełski | województwo bełskie |
podstoli buski | |
podstoli grabowiecki | |
podstoli horodelski | |
podstoli lubaczowski | |
podstoli brzeskokujawski | województwo brzeskokujawskie |
podstoli kowalski | |
podstoli kruszwicki | |
podstoli przedecki | |
podstoli radziejowski | |
podstoli brzeskolitewski | województwo brzeskolitewskie |
podstoli piński | |
podstoli bracławski | województwo bracławskie |
podstoli winnicki | |
podstoli chełmski | województwo chełmińskie |
podstoli krasnostawski | województwo chełmskie |
podstoli czernihowski | województwo czernihowskie |
podstoli dorpacki | województwo dorpackie |
podstoli inflancki | województwo inflanckie |
podstoli bydgoski | województwo inowrocławskie |
podstoli dobrzyński | |
podstoli gniewkowski | |
podstoli inowrocławski | |
podstoli gnieźnieński | województwo kaliskie |
podstoli kaliski | |
podstoli kijowski | województwo kijowskie |
podstoli owrucki | |
podstoli żytomierski | |
podstoli dobczyński | województwo krakowskie |
podstoli krakowski | |
podstoli oświęcimski | |
podstoli zatorski | |
podstoli brzeziński | województwo łęczyckie |
podstoli inowłódzki | |
podstoli orłowski | |
podstoli łęczycki | |
podstoli lubelski | województwo lubelskie |
podstoli parczewski | |
podstoli urzędowski | |
podstoli łukowski | |
podstoli malborski | województwo malborskie |
podstoli ciechanowski | województwo mazowieckie |
podstoli czerski | |
podstoli liwski | |
podstoli nurski | |
podstoli przasnyski | |
podstoli różański | |
podstoli warszawski | |
podstoli wiski | |
podstoli wyszogrodzki | |
podstoli zakroczymski | |
podstoli łomżyński | |
podstoli miński | województwo mińskie |
podstoli mozyrski | |
podstoli rzeczycki | |
podstoli mścisławski | województwo mścisławskie |
podstoli nowogrodzki | województwo nowogrodzkie |
podstoli słonimski | |
podstoli wołkowyski | |
podstoli parnawski | województwo parnawskie |
podstoli bielskopodlaski | województwo podlaskie |
podstoli drohicki | |
podstoli latyczowski | |
podstoli mielnicki | |
podstoli podlaski | |
podstoli czerwonogrodzki | województwo podolskie |
podstoli kamieniecki | |
podstoli latyczowski | |
podstoli podolski | |
podstoli płocki | województwo płockie |
podstoli raciąski | |
podstoli zawkrzeński | |
podstoli połocki | województwo połockie |
podstoli pomorski | województwo pomorskie |
podstoli poznański | województwo poznańskie |
podstoli wschowski | |
podstoli poznański (kaliski)? | |
podstoli gostyński | województwo rawskie |
podstoli gąbiński | |
podstoli mszczonowski | |
podstoli sochaczewski | |
podstoli rawski | |
podstoli chełmski | województwo ruskie |
podstoli halicki | |
podstoli lwowski | |
podstoli przemyski | |
podstoli samborski | |
podstoli sanocki | |
podstoli trembowelski | |
podstoli żydaczowski | |
podstoli chęciński | województwo sandomierskie |
podstoli opoczyński | |
podstoli pilzneński | |
podstoli radomski | |
podstoli sandomierski | |
podstoli stężycki | |
podstoli wiślicki | |
podstoli żarnowski | |
podstoli ostrzeszowski | województwo sieradzkie |
podstoli piotrkowski | |
podstoli sieradzki | |
podstoli szadkowski | |
podstoli wieluński | |
podstoli smoleński | województwo smoleńskie |
podstoli starodubski | |
podstoli grodzieński | województwo trockie |
podstoli kowieński | |
podstoli trocki | |
podstoli upicki | |
podstoli wendeński | województwo wendeńskie |
podstoli brasławski | województwo wileńskie |
podstoli lidzki | |
podstoli oszmiański | |
podstoli wileński | |
podstoli wiłkomierski | |
podstoli zawilski (?) | |
podstoli orszański | województwo witebskie |
podstoli witebski | |
podstoli krzemieniecki | województwo wołyńskie |
podstoli wołyński | |
podstoli żmudzki | Księstwo Żmudzkie |
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d Encyklopedia staropolska/Podstoli – Wikiźródła, wolna biblioteka [online], pl.wikisource.org [dostęp 2021-04-11] (pol.).
- ↑ podstoli – definicja, synonimy, przykłady użycia [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2021-04-11] (pol.).
- ↑ a b c Podstoli (subdapifer) [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2021-04-11] .
- ↑ Glossarium: podstoli [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2021-04-11] .
- ↑ a b c podstoli, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-04-11] .
- ↑ Józef Łukaszewicz. Krótki opis historyczny Kościołow parochialnych (...) w dawnej dyecezyi Poznańskiej. Żupański, 1879, s. 30.
- ↑ Herbarz polski Kaspra Niesieckiego., Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1841, s. 303.
- ↑ Herbarz polski Kaspra Niesieckiego., Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1841, s. 638.
- ↑ a b c podstoli (Polska Encyklopedia Historyczno-Genealogiczna) [online], genealogia.okiem.pl [dostęp 2021-04-11] .
- ↑ Marcin Zamoyski z Zamościa h. Jelita [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-04-11] .
- ↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wskutek fundacyi śp. Aleksandra hr. Stadnickiego. Wyd. staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego. T. 22. Lauda sejmikowe. T. 3. Lauda wiszeńskie 1673-1732 r., Lwów 1914, s. 2.
- ↑ Marek Minakowski, podstoli [online], sejm-wielki.pl .