Podstoli (łac. subdapifer[1]) – staropolski urząd, do XIV wieku urzędnik nadworny usługujący przy stole królewskim lub książęcym[2]. Z biegiem czasu urząd ten stawał się coraz bardziej niepotrzebny[3], przez co od XIV w. stał się samodzielnym[4], honorowym urzędem ziemskim[5].

Historia

edytuj

Podstoli

edytuj

Pierwsza wzmianka o podstolim znajduje się w przywileju Przemysława z roku 1290[1]. W dawnej Polsce do XIII wieku, podstoli pełnił funkcję urzędnika dworskiego i zastępcy stolnika. Podstoli poprzedzał stolnika, niosąc laskę – oznakę „stolnikowskiej” godności[3].

Porządek urzędników zajmujących się ucztami był następujący: kuchmistrz, stolnik, podczaszy, krajczy, podstoli, cześnik. W liczbie piętnastu urzędników ziemskich urząd podstolego był co do starszeństwa ósmym[1].

Dzieciom podstolego przysługiwały tytuły odojcowskie. Dla synów był to podstolic[6], a dla córek podstalanka[7]. Żony miały prawo do tytułu odmężowskiego – podstolina[8].

Podstoli ziemski i wielki

edytuj

Z biegiem czasu urząd podstolego stawał się coraz bardziej bezużyteczny[3], z tego powodu od XIV wieku przekształcono go na honorowy urząd ziemski[5][9].

Podstolowie ziemscy byli nazywani po nazwach województw (nazwach ziem) i nazwach powiatów[9]. Obok podstolich ziemskich byli też podstolowie wielcy[9], osobni dla Korony i Litwy[5].

Pierwszy podstoli na Litwie pojawia się dopiero w połowie XVI wieku za czasów panowania Zygmunta II Augusta[1].

Podstolowie w I Rzeczypospolitej

edytuj
Lista urzędów podstolich z uwzględnionym podziałem na województwa[12]
Podstoli Ziemia
Podstoli Dworski Królewski
Podstoli Wielki Koronny Korona Królestwa Polskiego
Podstoli Wielki Litewski Wielkie Księstwo Litewskie
Podstoli bełski Województwo bełskie
Podstoli buski
Podstoli grabowiecki
Podstoli horodelski
Podstoli lubaczowski
Podstoli brzeskokujawski Województwo brzeskokujawskie
Podstoli kowalski
Podstoli kruszwicki
Podstoli przedecki
Podstoli radziejowski
Podstoli brzeskolitewski Województwo brzeskolitewskie
Podstoli piński
Podstoli bracławski Województwo bracławskie
Podstoli winnicki
Podstoli chełmski Województwo chełmińskie
Podstoli krasnostawski Województwo chełmskie
Podstoli czernihowski Województwo czernihowskie
Podstoli dorpacki Województwo dorpackie
Podstoli inflancki Województwo inflanckie
Podstoli bydgoski Województwo inowrocławskie
Podstoli dobrzyński
Podstoli gniewkowski
Podstoli inowrocławski
Podstoli gnieźnieński Województwo kaliskie
Podstoli kaliski
Podstoli kijowski Województwo kijowskie
Podstoli owrucki
Podstoli żytomierski
Podstoli dobczyński Województwo krakowskie
Podstoli krakowski
Podstoli oświęcimski
Podstoli zatorski
Podstoli brzeziński Województwo łęczyckie
Podstoli inowłódzki
Podstoli orłowski
Podstoli łęczycki
Podstoli lubelski Województwo lubelskie
Podstoli parczewski
Podstoli urzędowski
Podstoli łukowski
Podstoli malborski Województwo malborskie
Podstoli ciechanowski Województwo mazowieckie
Podstoli czerski
Podstoli liwski
Podstoli nurski
Podstoli przasnyski
Podstoli różański
Podstoli warszawski
Podstoli wiski
Podstoli wyszogrodzki
Podstoli zakroczymski
Podstoli łomżyński
Podstoli miński Województwo mińskie
Podstoli mozyrski
Podstoli rzeczycki
Podstoli mścisławski Województwo mścisławskie
Podstoli nowogrodzki Województwo nowogrodzkie
Podstoli słonimski
Podstoli wołkowyski
Podstoli parnawski Województwo parnawskie
Podstoli bielskopodlaski Województwo podlaskie
Podstoli drohicki
Podstoli latyczowski
Podstoli mielnicki
Podstoli podlaski
Podstoli czerwonogrodzki Województwo podolskie
Podstoli kamieniecki
Podstoli latyczowski
Podstoli podolski
Podstoli płocki Województwo płockie
Podstoli raciąski
Podstoli zawkrzeński
Podstoli połocki Województwo połockie
Podstoli pomorski Województwo pomorskie
Podstoli poznański Województwo poznańskie
Podstoli wschowski
Podstoli poznański (kaliski)?
Podstoli gostyński Województwo rawskie
Podstoli gąbiński
Podstoli mszczonowski
Podstoli sochaczewski
Podstoli rawski
Podstoli chełmski Województwo ruskie
Podstoli halicki
Podstoli lwowski
Podstoli przemyski
Podstoli samborski
Podstoli sanocki
Podstoli trembowelski
Podstoli żydaczowski
Podstoli chęciński Województwo sandomierskie
Podstoli opoczyński
Podstoli pilzneński
Podstoli radomski
Podstoli sandomierski
Podstoli stężycki
Podstoli wiślicki
Podstoli żarnowski
Podstoli ostrzeszowski Województwo sieradzkie
Podstoli piotrkowski
Podstoli sieradzki
Podstoli szadkowski
Podstoli wieluński
Podstoli smoleński Województwo smoleńskie
Podstoli starodubski
Podstoli grodzieński Województwo trockie
Podstoli kowieński
Podstoli trocki
Podstoli upicki
Podstoli wendeński Województwo wendeńskie
Podstoli brasławski Województwo wileńskie
Podstoli lidzki
Podstoli oszmiański
Podstoli wileński
Podstoli wiłkomierski
Podstoli zawilski (?)
Podstoli orszański Województwo witebskie
Podstoli witebski
Podstoli krzemieniecki Województwo wołyńskie
Podstoli wołyński
Podstoli żmudzki Księstwo Żmudzkie

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c d Encyklopedia staropolska/Podstoli – Wikiźródła, wolna biblioteka [online], pl.wikisource.org [dostęp 2021-04-11] (pol.).
  2. podstoli – definicja, synonimy, przykłady użycia [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2021-04-11] (pol.).
  3. a b c Podstoli (subdapifer) [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2021-04-11].
  4. Glossarium: podstoli [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2021-04-11].
  5. a b c podstoli, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-04-11].
  6. Józef Łukaszewicz. Krótki opis historyczny Kościołow parochialnych (...) w dawnej dyecezyi Poznańskiej. Żupański, 1879, s. 30.
  7. Herbarz polski Kaspra Niesieckiego., Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1841, s. 303.
  8. Herbarz polski Kaspra Niesieckiego., Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1841, s. 638.
  9. a b c podstoli (Polska Encyklopedia Historyczno-Genealogiczna) [online], genealogia.okiem.pl [dostęp 2021-04-11].
  10. Marcin Zamoyski z Zamościa h. Jelita [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-04-11].
  11. Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wskutek fundacyi śp. Aleksandra hr. Stadnickiego. Wyd. staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego. T. 22. Lauda sejmikowe. T. 3. Lauda wiszeńskie 1673-1732 r., Lwów 1914, s. 2.
  12. Marek Minakowski, Podstoli [online], sejm-wielki.pl.