Podstoli
Podstoli (łac. subdapifer[1]) – staropolski urząd, do XIV wieku urzędnik nadworny usługujący przy stole królewskim lub książęcym[2]. Z biegiem czasu urząd ten stawał się coraz bardziej niepotrzebny[3], przez co od XIV w. stał się samodzielnym[4], honorowym urzędem ziemskim[5].
Historia
edytujPodstoli
edytujPierwsza wzmianka o podstolim znajduje się w przywileju Przemysława z roku 1290[1]. W dawnej Polsce do XIII wieku, podstoli pełnił funkcję urzędnika dworskiego i zastępcy stolnika. Podstoli poprzedzał stolnika, niosąc laskę – oznakę „stolnikowskiej” godności[3].
Porządek urzędników zajmujących się ucztami był następujący: kuchmistrz, stolnik, podczaszy, krajczy, podstoli, cześnik. W liczbie piętnastu urzędników ziemskich urząd podstolego był co do starszeństwa ósmym[1].
Dzieciom podstolego przysługiwały tytuły odojcowskie. Dla synów był to podstolic[6], a dla córek podstalanka[7]. Żony miały prawo do tytułu odmężowskiego – podstolina[8].
Podstoli ziemski i wielki
edytujZ biegiem czasu urząd podstolego stawał się coraz bardziej bezużyteczny[3], z tego powodu od XIV wieku przekształcono go na honorowy urząd ziemski[5][9].
Podstolowie ziemscy byli nazywani po nazwach województw (nazwach ziem) i nazwach powiatów[9]. Obok podstolich ziemskich byli też podstolowie wielcy[9], osobni dla Korony i Litwy[5].
Pierwszy podstoli na Litwie pojawia się dopiero w połowie XVI wieku za czasów panowania Zygmunta II Augusta[1].
Podstolowie w I Rzeczypospolitej
edytujPodstoli | Ziemia |
---|---|
Podstoli Dworski Królewski | |
Podstoli Wielki Koronny | Korona Królestwa Polskiego |
Podstoli Wielki Litewski | Wielkie Księstwo Litewskie |
Podstoli bełski | Województwo bełskie |
Podstoli buski | |
Podstoli grabowiecki | |
Podstoli horodelski | |
Podstoli lubaczowski | |
Podstoli brzeskokujawski | Województwo brzeskokujawskie |
Podstoli kowalski | |
Podstoli kruszwicki | |
Podstoli przedecki | |
Podstoli radziejowski | |
Podstoli brzeskolitewski | Województwo brzeskolitewskie |
Podstoli piński | |
Podstoli bracławski | Województwo bracławskie |
Podstoli winnicki | |
Podstoli chełmski | Województwo chełmińskie |
Podstoli krasnostawski | Województwo chełmskie |
Podstoli czernihowski | Województwo czernihowskie |
Podstoli dorpacki | Województwo dorpackie |
Podstoli inflancki | Województwo inflanckie |
Podstoli bydgoski | Województwo inowrocławskie |
Podstoli dobrzyński | |
Podstoli gniewkowski | |
Podstoli inowrocławski | |
Podstoli gnieźnieński | Województwo kaliskie |
Podstoli kaliski | |
Podstoli kijowski | Województwo kijowskie |
Podstoli owrucki | |
Podstoli żytomierski | |
Podstoli dobczyński | Województwo krakowskie |
Podstoli krakowski | |
Podstoli oświęcimski | |
Podstoli zatorski | |
Podstoli brzeziński | Województwo łęczyckie |
Podstoli inowłódzki | |
Podstoli orłowski | |
Podstoli łęczycki | |
Podstoli lubelski | Województwo lubelskie |
Podstoli parczewski | |
Podstoli urzędowski | |
Podstoli łukowski | |
Podstoli malborski | Województwo malborskie |
Podstoli ciechanowski | Województwo mazowieckie |
Podstoli czerski | |
Podstoli liwski | |
Podstoli nurski | |
Podstoli przasnyski | |
Podstoli różański | |
Podstoli warszawski | |
Podstoli wiski | |
Podstoli wyszogrodzki | |
Podstoli zakroczymski | |
Podstoli łomżyński | |
Podstoli miński | Województwo mińskie |
Podstoli mozyrski | |
Podstoli rzeczycki | |
Podstoli mścisławski | Województwo mścisławskie |
Podstoli nowogrodzki | Województwo nowogrodzkie |
Podstoli słonimski | |
Podstoli wołkowyski | |
Podstoli parnawski | Województwo parnawskie |
Podstoli bielskopodlaski | Województwo podlaskie |
Podstoli drohicki | |
Podstoli latyczowski | |
Podstoli mielnicki | |
Podstoli podlaski | |
Podstoli czerwonogrodzki | Województwo podolskie |
Podstoli kamieniecki | |
Podstoli latyczowski | |
Podstoli podolski | |
Podstoli płocki | Województwo płockie |
Podstoli raciąski | |
Podstoli zawkrzeński | |
Podstoli połocki | Województwo połockie |
Podstoli pomorski | Województwo pomorskie |
Podstoli poznański | Województwo poznańskie |
Podstoli wschowski | |
Podstoli poznański (kaliski)? | |
Podstoli gostyński | Województwo rawskie |
Podstoli gąbiński | |
Podstoli mszczonowski | |
Podstoli sochaczewski | |
Podstoli rawski | |
Podstoli chełmski | Województwo ruskie |
Podstoli halicki | |
Podstoli lwowski | |
Podstoli przemyski | |
Podstoli samborski | |
Podstoli sanocki | |
Podstoli trembowelski | |
Podstoli żydaczowski | |
Podstoli chęciński | Województwo sandomierskie |
Podstoli opoczyński | |
Podstoli pilzneński | |
Podstoli radomski | |
Podstoli sandomierski | |
Podstoli stężycki | |
Podstoli wiślicki | |
Podstoli żarnowski | |
Podstoli ostrzeszowski | Województwo sieradzkie |
Podstoli piotrkowski | |
Podstoli sieradzki | |
Podstoli szadkowski | |
Podstoli wieluński | |
Podstoli smoleński | Województwo smoleńskie |
Podstoli starodubski | |
Podstoli grodzieński | Województwo trockie |
Podstoli kowieński | |
Podstoli trocki | |
Podstoli upicki | |
Podstoli wendeński | Województwo wendeńskie |
Podstoli brasławski | Województwo wileńskie |
Podstoli lidzki | |
Podstoli oszmiański | |
Podstoli wileński | |
Podstoli wiłkomierski | |
Podstoli zawilski (?) | |
Podstoli orszański | Województwo witebskie |
Podstoli witebski | |
Podstoli krzemieniecki | Województwo wołyńskie |
Podstoli wołyński | |
Podstoli żmudzki | Księstwo Żmudzkie |
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d Encyklopedia staropolska/Podstoli – Wikiźródła, wolna biblioteka [online], pl.wikisource.org [dostęp 2021-04-11] (pol.).
- ↑ podstoli – definicja, synonimy, przykłady użycia [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2021-04-11] (pol.).
- ↑ a b c Podstoli (subdapifer) [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2021-04-11] .
- ↑ Glossarium: podstoli [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2021-04-11] .
- ↑ a b c podstoli, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-04-11] .
- ↑ Józef Łukaszewicz. Krótki opis historyczny Kościołow parochialnych (...) w dawnej dyecezyi Poznańskiej. Żupański, 1879, s. 30.
- ↑ Herbarz polski Kaspra Niesieckiego., Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1841, s. 303.
- ↑ Herbarz polski Kaspra Niesieckiego., Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1841, s. 638.
- ↑ a b c podstoli (Polska Encyklopedia Historyczno-Genealogiczna) [online], genealogia.okiem.pl [dostęp 2021-04-11] .
- ↑ Marcin Zamoyski z Zamościa h. Jelita [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-04-11] .
- ↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wskutek fundacyi śp. Aleksandra hr. Stadnickiego. Wyd. staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego. T. 22. Lauda sejmikowe. T. 3. Lauda wiszeńskie 1673-1732 r., Lwów 1914, s. 2.
- ↑ Marek Minakowski, Podstoli [online], sejm-wielki.pl .