Podwaryszki
Podwaryszki (biał. Падварышкі; ros. Подворишки; hist. również Podweryszki[1][2]) – wieś na Białorusi, w rejonie werenowskim obwodu grodzieńskiego, około 11 km na północ od Werenowa.
.jpg) Dwór Kiersnowskich w 1934 roku, na zdjęciu Jana Bułhaka | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet | |
| Wysokość |
162 m n.p.m. |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 1594 |
| Kod pocztowy |
231 2хх |
| Tablice rejestracyjne |
4 |
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
 54°14′30″N 25°22′05″E/54,241667 25,368056
| |
Ojkonimia edytuj
Ryszard Kiersnowski, syn ostatnich właścicieli majątku, tak w 1990 roku opisywał różnice w brzmieniu nazwy wsi: Truszkowski, a za nim inni autorzy, używają nazwy «Podwaryszki», bo istotnie w tej właśnie formie występuje ona na mapach. Ja jednak, tak jak cała rodzina, krąg sąsiadów i znajomych mówiliśmy zawsze i wyłącznie «Podweryszki». Różnica ta odbija rozwarstwienie społeczne: chłopi używali nazwy z «a», może bliższej fonetyce białoruskiej lub sięgającej jeszcze podkładu litewskiego. Środowisko ziemiańskie stosowało nazwę z «e», jakby mocniej osadzoną w polszczyźnie[2].
Historia edytuj
Najstarsza wzmianka o majątku pochodzi z 1690 roku. W 1835 roku Weronika Sacken von Osten (~1800–1843[3]), córka Karola, wniosła majątek Gojcieniszki, w skład którego wchodziły również m.in. Podwaryszki, w posagu swemu mężowi Adamowi Rymszy[4] herbu Gozdawa, kapitanowi wojsk francuskich. Ich córka Helena Rymsza wyszła za Romualda Rymszę, po nich majątek dziedziczył ich syn, Roman Rymsza (1867–1919[3]). Córka jego i Antoniny z Bernowiczów (1870–1963), Anna (1902–po 1945) wyszła za Tadeusza Kiersnowskiego (1896–1971) i razem byli ostatnimi właścicielami Podwaryszek do 1939 roku[1].
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku dobra te, wcześniej należące do powiatu lidzkiego województwa wileńskiego Rzeczypospolitej, znalazły się na terenie ujezdu lidzkiego guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Podwaryszki wróciły do Polski, znalazły się w gminie Bieniakonie w powiecie lidzkim województwa nowogródzkiego. Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[5][6][7][8].
W latach 70. XIX wieku we wsi mieszkało 56 mieszkańców katolickich (w folwarku natomiast 38 katolików i 5 żydów)[6], w 1921 roku we wsi mieszkało 115 osób (wszyscy katolicy), a w folwarku – 75, również wszyscy katolicy[8], w 1999 roku – 505 osób, a w 2009 roku – 383 osoby[9].
Dwór edytuj
Stojący tu stary dwór został zniszczony w XIX wieku, wybudowany w jego miejscu kolejny – spłonął podczas I wojny światowej przez niedbalstwo stacjonujących w nim Niemców[2] albo w 1919 roku[1]. Trzeci dwór został wzniesiony przez Kiersnowskich w latach 1930–1931 według projektu Stefana Narębskiego, jednak nie został wykończony do wybuchu II wojny światowej. Był wkomponowany w stary park, zaprojektowany na planie prostokąta, stał na wysokich fundamentach, był parterowy ze środkową częścią piętrową. Przed nią stał stosunkowo wąski i płytki portyk, którego cztery kolumny w wielkim porządku podtrzymywały trójkątny szczyt. Dom był przykryty wysokim, gładkim, czterospadowym dachem. Wnętrze miało układ dwutraktowy z korytarzem ciągnącym się przez całą długość domu. Na ścianach wisiały m.in. reprodukcje Lithuanii w czarnych ramach[1].
Wokół był park o powierzchni 3 ha, założony prawdopodobnie przez Adama Rymszę. Były w niej aleje: lipowa, kasztanowa i świerkowa. Park został uporządkowany w latach 30. XX wieku. Ciekawa architektonicznie była stara, drewniana, sześciokątna, kryta słomianym dachem lodownia. Została spalona w 1944 roku[1].
Obecnie dwór jest odrestaurowany, choć zmieniono dach na łamany. Mieści się w nim siedziba sowchozu „Bieniakowskij”[5][7].
Majątek Podweryszki został opisany w 4. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[1].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f Podweryszki, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 4: Województwo wileńskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 288–290, ISBN 83-04-04020-4, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ a b c Ryszard Kiersnowski, Tam i wtedy w Podweryszkach, w Wilnie i w puszczy 1939–1945, Editions Spotkania, s. 65, ISBN 978-8371150050 [dostęp 2017-12-13] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-14].
- ↑ a b Marek Minakowski, Wielka Genealogia Minakowskiego [online] [dostęp 2017-12-13].
- ↑ Czesław Malewski, Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku, powiaty lidzki, oszmiański i wileński, Warszawa: Instytut Historii PAN, 2016, s. 177, ISBN 978-83-63352-75-2 [dostęp 2017-12-13].
- ↑ a b Podweryszki na stronie Radzima.org. [dostęp 2017-12-13].
- ↑ a b Podwaryszki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 477.
- ↑ a b Подворишки na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2017-12-13]. (ros.).
- ↑ a b Skorowidz miejscowości RP opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 roku. T. 7, część 1: Województwo nowogrodzkie. Warszawa: 1923, s. 13. [dostęp 2017-12-13].
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu grodzieńskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. [dostęp 2017-12-13]. (ros.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Podwaryszki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 477.
- Podwaryszki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 474.