Wikipedia

Pokój (wieś)

wieś w województwie opolskim
(Przekierowano z Pokój (województwo opolskie))

Pokój (niem. Carlsruhe[4], Carlsruhe O/S.[5]) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie namysłowskim, w gminie Pokój.

Pokój
wieś
Ilustracja
Pokój z lotu ptaka (przed 1939)
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

namysłowski

Gmina

Pokój

Liczba ludności (2022)

1386[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

46-034[3]

Tablice rejestracyjne

ONA

SIMC

0502026

Położenie na mapie gminy Pokój
Mapa konturowa gminy Pokój, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Pokój”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Pokój”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Pokój”
Położenie na mapie powiatu namysłowskiego
Mapa konturowa powiatu namysłowskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Pokój”
Ziemia50°54′09″N 17°50′14″E/50,902500 17,837222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

W latach 1954-1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Pokój. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.

Częścią wsi jest Winna Góra. Miejscowość jest siedzibą gminy Pokój.

Nazwa edytuj

Polska nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy pokój oznaczającej izbę mieszkalną lub czas bez wojny. Miejscowość notowana w historii w języku polskim oraz niemieckim. Już w roku 1784 miejscowość była znana pod uproszczoną nazwą Pokój. Polską nazwę miejscowości w obecnie obowiązującej formie Pokój oraz niemieckiej Karlsruhe w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[6]. Z kolei w statystycznym opisie Prus z 1837 roku miejscowość wymieniona jest jako Carlsruh i w polskiej wersji jako Pokoi[7].

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miejscowość pod niemiecką nazwą Carlsruhe, a także wymienia polską nazwę Pokoy[8].

Obecną nazwę wsi zatwierdzono administracyjnie 12 listopada 1946[9].

Historia edytuj

 
Zamek w Pokoju (2. połowa XIX wieku)
 
Pomnik pamięci księcia Eugeniusza Wirtemberskiego w parku przypałacowym w Pokoju (przed 1939)

Historycznie leży na Górnym Śląsku[10].

W roku 1748 książę oleśnicki Karol Wirtemberski wybrał te okolice na założenie letniej rezydencji, nazywając tę osadę Carlsruhe na wzór Karlsruhe położonego w Badenii-Wirtembergii, co oznacza „oaza spokoju Karola”.

Podobnie jak oryginalne Karlsruhe, letnia rezydencja miała klasyczne założenie na planie gwiazdy, co jest do dziś widoczne w rozplanowaniu ulic i wyróżnia tę miejscowość spośród wielu innych założonych w ramach kolonizacji fryderycjańskiej. Dbano w Pokoju nie tylko o smak artystyczny, ale także i walory moralne, edukacyjne i wychowawcze. Wspaniałe tradycje rodzinnego mecenatu kontynuował książę Eugeniusz Wirtemberski, kompozytor i generał, na którego cześć postawiono później w parku pomnik lwa oraz popiersie w pobliżu zamku. W latach 1806–1807 na dworze księcia działał kompozytor Carl Maria von Weber. W roku 1820, po powrocie z wojen, książę przystąpił do prac nad przywróceniem dawnej świetności architektonicznej, artystycznej i oświatowej siedziby w Pokoju, a także ożywiając gospodarkę. Do roku 1945 to samo czyniły cztery kolejne generacje książąt wirtemberskich, dzięki którym powstał m.in. 400 hektarowy kompleks stawów.

W połowie XIX wieku mieszkańcy miejscowości mówili zarówno po niemiecku, jak i po polsku. Odnotowuje to topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku we fragmencie Die Bewohner sprechen meist deutsch und polnisch[11].

W czasie II wojny światowej Niemcy zostali wyparci z miejscowości 22 stycznia 1945 przez oddziały 3 armii pancernej gwardii 1 Frontu Ukraińskiego. Podczas walk poległo 64 żołnierzy radzieckich (na miejscu ich grobów ekshumowanych później na cmentarz w Kędzierzynie-Koźlu wzniesiono Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej)[12]. Wkraczające oddziały radzieckie dopuściły się zbrodni wojennej, rozstrzeliwując 110 mieszkańców oraz pensjonariuszy przytułku Sankt Anna[13].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.

We wsi istnieje jedno z dwóch w Polsce skrzyżowań „gwiaździstych” vel „promieniowych” w formie ośmioramiennej gwiazdy (drugie w Nowosolnej w Łodzi).

Zabytki edytuj

 
kościół ewangelicki w Pokoju

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[14]:

  • kościół ewangelicki – luterański „Kościół Zofii”, wybudowano w latach 1765–1775 – XVIII w. i nadano mu imię księżnej Zofii,
  • kościół rzym.-kat. pw. Podwyższenia św. Krzyża, neobarokowy,
  • cmentarz rzym.-kat., ul. Wolności,
  • cmentarz ewangelicko-augsburski, ul. 1 Maja, z 1755: ogrodzenie z figurami, grobowiec rodziny Wirtembergów
    • ogrodzenie z figurami,
    • grobowiec rodziny Würtenbergów
  • cmentarz żydowski, ul. Kolejowa
  • park
  • dom „Mateusza”, ul. Brzeska 1, murowano-drewniany, z XVIII w.
  • dom (ruina), ul. Brzeska 20, XIX w.
  • dom, ul. Kościelna 1 (d. 5), murowano-drewniany, z XIX w.
  • dom: parafialny gminy ewangelickiej, ul. 1 Maja 11, 1928-29
  • dom (plebania), ul. 1 Maja 12
  • dom, ul 1 Maja 18 – murowano-drewniany, XIX w.
  • dom, ul. Namysłowska 5, z XIX w.
  • dom, ul. Wolności 36 (d. 16), z XIX w.

Inne zabytki:

  • Zamek w Pokoju – nieistniejący zamek, wybudowany pierwotnie z drewna jako warownia w 1749,. spłonął w 1751. Murowany, dwukondygnacyjny (od 1779) wybudowano na planie kwadratu w 1752. Na czterech rogach znajdowały się okrągłe baszty, kryte kopułami. W 1779 postawiono centralnie ośmioboczną wieżę, również zwieńczoną dachem kopulastym. Zamek otaczało 8 oficyn dworskich[15].

Liczba mieszkańców przed II wojną światową edytuj

rok 1763 1787 1845 1861 1898 1917 1925 1933 1939
liczba mieszkańców 13 551 2067 2364 2121 2113 2245 2711 2640

Osoby urodzone edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 106937
  2. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-05].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 961 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Oppeln [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-15].
  5. ↑ Carlsruhe/Pokój.
  6. ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 28.
  7. ↑ L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von August Hirschwald, 1837, s. 135.
  8. ↑ Triest 1865 ↓, s. 120.
  9. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  10. ↑ https://web.archive.org/web/20171201033607/http://www.haus.pl/images/mapa.jpg
  11. ↑ Triest 1865 ↓, s. 121.
  12. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 497.
  13. ↑ Mark Sołonin: Nic dobrego na wojnie. Poznań: Rebis, 2011, s. 243. ISBN 978-83-7510-714-2.
  14. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 59.
  15. ↑ Zamek w Pokoju.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pokój_(wieś)&oldid=73480957”