Pokój w Stołbowie
Pokój w Stołbowie – traktat pokojowy zawarty 17 lutego?/27 lutego 1617 roku we wsi Stołbowo (w pobliżu Tichwina) i kończący wojnę rosyjsko-szwedzką (1613–1617)[1]. Układ został zawarty pomiędzy Rosją (car Michał I Romanow) i Szwecją (król Gustaw II Adolf) dzięki pośrednictwu króla Anglii Jakuba I. Wstępne rozmowy prowadzili kniaź Daniło Mieziecki (Даниил Иванович Мезецкий) i diak Aleksy Zuzin ze strony rosyjskiej, Jacob De la Gardie – ze szwedzkiej. Na mocy traktatu Szwedzi oddali Rosji Nowogród Wielki, zatrzymując w swych rękach pas wybrzeża Bałtyku wzdłuż Zatoki Fińskiej (Ingria, Karelia) i pozbawiając tym samym Rosję wybrzeża bałtyckiego.
Negocjacje
edytujPierwsze inicjatywy do rozpoczęcia rozmów pokojowych pojawiły się w sierpniu 1615 r., kiedy Gustaw Adolf oblegał Psków. Strona rosyjska nie chciała jednak podjąć rokowań, dopóki Szwedzi nie dostąpią od oblężenia, co nastąpiło 17 października. W styczniu 1616 r. po zakończeniu działań wojennych między Rosją i Szwecją w Starej Russie zgromadziły się delegacje Rosji i Szwecji do prowadzenia rozmów pokojowych. W rozmowach pośredniczyli poseł angielski i agent Kompanii Moskiewskiej John Meyrick (John Merrick ) oraz posłowie Holandii pod przywództwem Reinouda van Brederode i Danii. Anglia i Holandia zaangażowały się w rokowania z powodów gospodarczych, ponieważ dążyły do utrzymania wolnego handlu z Rosją, a obawiały się zajęcia Archangielska przez Szwecję. Jednocześnie niepokój budziła perspektywa zakończenia wojny polsko-szwedzkiej i zawiązania antyrosyjskiego sojuszu między Rzecząpospolitą a Szwecją. Jednak negocjacje zostały przerwane z powodu zbyt dużych rozbieżności pomiędzy stronami. W lutym członkowie delegacji wyjechali do swoich krajów. Jednak potrzeba wznowienia rokowań była oczywista i w grudniu 1616 z inicjatywy szwedzkiej rozmowy zostały ponownie podjęte w pobliżu wsi Stołbowo (niedaleko Tichwina), 53 km od współczesnej Nowej Ładoga nad rzeką Siaś. W tym czasie jako mediator działał jedynie John Meyrick.
Po dwóch miesiącach burzliwych dyskusji, negocjacje zostały zakończone w styczniu 1617 i 17 lutego (starego stylu) tegoż roku został podpisany traktat pokojowy, znany jako pokój w Stołbowie.
Negocjatorzy
edytujRosja
edytuj- Daniło Iwanowicz Mieziecki (Даниил Иванович Мезецкий)
- Aleksy Iwanowicz Zuzin (Алексей Иванович Зузин)
Szwecja
edytujDelegacja angielska
edytujDelegacja holenderska
edytujPostanowienia
edytujNa mocy podpisanego traktatu Szwedzi oddawali Rosji terytoria zajęte w okresie wielkiej smuty: Nowogród Wielki wraz z całą ziemią nowogrodzką (w tym Stara Russa, Ładoga, Porchow, Gdow), ale zatrzymali Iwangorod, Ostrów, Koporie , Nöteborg, Kexholm, Ingrię (ziemia iżorska, Ingria szwedzka). Oprócz tego Moskwa zobowiązała się do wypłacenia Szwecji 20.000 srebrnych rubli, co było na owe czasy ogromną sumą w związku z tym, że na początku XVII wieku jeden rubel zawierał 49 gramów srebra, odpowiednio 20.000 rubli srebrnych wynosiło 980 kg srebra). Rosja zrzekała się również pretensji do Inflant i Karelii.
Zostało potwierdzone prawo wolnego handlu dla kupców z obu stron, z zastrzeżeniem jednak że kupcy szwedzcy nie mogą jeździć z towarami przez Rosję do Persji, Turcji i na Krym, a rosyjscy – przez Szwecję do Anglii, Francji i innych krajów Europy Zachodniej.
Oba kraje zobowiązały się nie przyjmować uciekinierów z zagranicy i odesłać tych, którzy już przekroczyli granicę.
Postanowienia szczegółowe
edytuj- Szwecja zatrzymuje większość zdobytych prowincji i twierdz Iwangorod, Ostrów, Koporie , Nöteborg („klucz do Finlandii”), Kexholm, Jam, Ingrię
- Członkowie wyższych klas na tych podbitych obszarach będą mogli się przenieść w ciągu 14 dni, jeżeli zechcą, nie przyznano takiego prawa chłopom;
- Rosja zrzeka się wszelkich roszczeń do Inflant, Estonii i Karelii;
- Rosja zobowiązuje się zapłacić Szwecji kontrybucję w wysokości 20.000 rubli;
- Nowogród Wielki, Stara Russa, Ładoga, Porchow, Gdow zdobyte przez Szwedów w czasie wojny zostają zwrócone Rosji;
- Szwecja ma prawo do zatrzymania wszystkich łupów wojennych zdobytych przed 20 listopada 1616 r.
- Gdow pozostanie w rękach szwedzkich do zatwierdzenia pokoju i wyznaczenia granic;
- Michał Fiodorowicz Romanow zostaje uznany przez Szwecję za prawowitego cara Rosji, co odbiera Szwecji pretekst do interwencji w Rosji;
- Rosja otrzymuje prawo wolnego handlu na zwyczajowych zasadach;
- Rosja może otworzyć domy handlowe w Sztokholmie, w Rewelu (Tallin) i Wyborgu w zamian za pozwolenie na ustanowienie szwedzkich domów handlowych w Nowogrodzie, Pskowie i Moskwie;
- Rosja zobowiązuje się do niezawierania sojuszu z Rzecząpospolitą.
Reakcje w Moskwie i Sztokholmie
edytujPokój stołbowski odciął całkowicie Rosję całkowicie od Morza Bałtyckiego, co pozwoliło królowi Gustawowi Adolfowi na uznanie traktatu za wielkie zwycięstwo szwedzkiego oręża i dyplomacji. Przemawiając w Riksdagu, powiedział:
Jedno z największych błogosławieństw udzielonych Szwecji przez Boga polega na tym, że Rosjanie, z którymi od dawna mieliśmy złe stosunki, od tej pory muszą wyrzec się matecznika, z którego tak często nas niepokoili. Rosja to groźny sąsiad. Jej panowanie rozciąga się do Morza Północnego i Kaspijskiego, a na południu prawie graniczy z Morzem Czarnym. W Rosji jest silna szlachta, wielu chłopów, ludne miasta i potężne wojsko. Teraz bez naszej zgody Rosja nie można wysłać jednego statku na Morze Bałtyckie. Wielkie jeziora Ładoga i Pejpus, dolina Narwy, bagna na 30 wiorst szerokie i stałe twierdze oddzielają nas od nich. Rosjanie mają teraz odcięty dostęp do Morza Bałtyckiego, i, mam nadzieję, nie tak łatwo będzie im przekroczyć ten strumień.
Król podpisał tekst traktatu i hojnie nagrodził wszystkich członków delegacji szwedzkiej za udział w trudnych negocjacjach, m.in. Reinouda van Brederode otrzymał tytuł barona Wesenborgu.
Władze w Moskwie również były zadowolone z zawarcia pokoju, mimo jego ciężkich warunków. Po pierwsze udało im się osiągnąć zwrot Wielkiego Nowogrodu. Po drugie, zabezpieczywszy sobie tyły, Rosja mogła bez przeszkód kontynuować wojnę z Rzecząpospolitą o ziemie leżące u rosyjskich granic zachodnich. Przywódcy rosyjskiej delegacji na rozmowy zostali wynagrodzeni, kniaź Mieziecki – tytułem bojara, a diak Zuzin – dworianina i urzędem okolniczego).
Władze rosyjskie doceniły udział w rozmowach mediatora – John Mericke’a. Został on obdarowany cennymi futrami, złotym łańcuchem, kamieniami szlachetnymi i orientalnymi tkaninami[2].
Granice ustalone traktatem w Stołbowie przetrwały aż do wielkiej wojny północnej (1700–1721), mimo rosyjskich prób ekspansji w okresie II wojny północnej (Wojna rosyjsko-szwedzka (1656–1658)), m.in. w 1656 r. koniuszy Piotr Potiomkin szturmował twierdze Nyenskans (u zbiegu Newy i Ochty) oraz Nöteborg, w 1658 r. został jednak zmuszony do wycofania się za Newę.
Konsekwencje dla Polski
edytujPo zawarciu traktatu w Stołbowie Szwedzi zerwali trwające od 1611 zawieszenie broni i 19 czerwca 1617 r. znienacka zaatakowali Dźwinoujście, które wkrótce stało się punktem rozładunkowym dla armii szwedzkiej. Tym samym rozpoczęła się kolejna wojna polsko-szwedzka.
Ocena
edytujTraktat stołbowski z jednej strony przerwał rosyjskie dążenia do umocnienia się na Bałtyku i odepchnął Rosję od tego morza, z drugiej strony zabezpieczył północno-zachodnie granice carstwa i pozwolił na skoncentrowanie się na wojnie z Polską[3], która w tym czasie walczyła również ze Szwecją. Dla Polski oznaczał wznowienie współdziałania rosyjsko-szwedzkiego przeciwko Rzeczypospolitej.
Traktat przyniósł także umocnienie pozycji gospodarczej Anglii w Rosji.
Zobacz też
edytujLinki zewnętrzne
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Stefan Troebst: Handelskontrolle, »Derivation«, Eindämmerung schwedische Moskaupolitik 1617-1661. Harrassowitz Verlag, 1997, s. 54. ISBN 978-3-447-03880-5.
- ↑ Лыжин. Столбовский договор и переговоры, ему предшествовавшие. СПб, кн. III.
- ↑ Michaił Heller: Historia Imperium Rosyjskiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 2000, s. 237. ISBN 83-05-131-67-X.