Polityka zagraniczna Polski

Polityka zagraniczna

Polityka zagraniczna Polskipolityka zagraniczna prowadzona jest w oparciu o Strategię Polityki Zagranicznej przygotowaną przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i przyjętą przez Radę Ministrów[1].

Historia

edytuj

Uwarunkowania polityki zagranicznej Polski po 1989 roku

edytuj
Osobny artykuł: 1989 w polityce.

Polska jako kraj średniej wielkości kształtuje swoją politykę uwzględniając czynniki wewnętrzne i zewnętrzne w podobnym stopniu. W okresie po 1989 z jednej strony następowało kształtowanie się nowego ładu międzynarodowego po zakończeniu zimnej wojny, zaś z drugiej kraj wkroczył na drogę budowy systemu liberalno-demokratycznego i reform wolnorynkowych. Wraz z przełamaniem monopolu PZPR ukształtowała się nowa koncepcja polityki zagranicznej. Zmieniło się także otoczenie zewnętrzne – rozpadł się blok wschodni, przestała istnieć Niemiecka Republika Demokratyczna, rozpoczął się też proces przyspieszenia integracji europejskiej[2].

Uwarunkowania zewnętrzne

edytuj

Proces zjednoczenia Niemiec

edytuj
 
Premier Tadeusz Mazowiecki i kanclerz Helmut Kohl podczas spotkania w Krzyżowej (1989)

Jedną z pierwszych istotnych zmian w otoczeniu międzynarodowym Polski po zapoczątkowaniu demokratycznych przemian było rozpoczęcie procesu jednoczenia się dwóch państw niemieckich[3]. Już w nocy z 9 na 10 listopada 1989, czyli niecałe dwa miesiące po powstaniu rządu Tadeusza Mazowieckiego, otwarto granice między NRD a RFN i rozpoczęto burzenie Muru Berlińskiego[3]. Po dokonaniu ustaleń między mocarstwami droga do zjednoczenia[4] stanęła otworem – 3 października 1990 landy wschodnie zostały przyłączone do Republiki Federalnej Niemiec[3]. Państwo niemieckie zaakceptowało wówczas nowe granice zewnętrzne, przyjęło zobowiązania dotyczące utrzymania ustalonego potencjału wojskowego, a nowe terytoria weszły jednocześnie w skład Wspólnoty Europejskiej i NATO[3]. Z punktu widzenia polskiego kluczowym zagadnieniem było jednoznaczne potwierdzenie przez stronę niemiecką granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej ustalonej podczas konferencji poczdamskiej w 1945 roku[5]. Polskie obawy uzasadniano dwoma argumentami: po pierwsze – w czasie zimnej wojny RFN otwarcie kwestionowała przebieg granicy, a po 1970 przedstawiała zawarte porozumienie jako tymczasowe, zaś po drugie – kanclerz Helmut Kohl pominął zagadnienie granic w swoim planie zjednoczeniowym z 28 listopada 1989[5]. Jednocześnie pojawiały się wątpliwości dotyczące braku regulacji statusu mniejszości niemieckiej i ewentualnych roszczeń ze strony przesiedlonych po 1945[5]. Potencjalnymi problemami były również odmienne interpretacje historii, poczucie krzywdy ze strony Polaków poszkodowanych wydarzeniami II wojny światowej oraz obawy dotyczące możliwości odrodzenia się niemieckiego ekspansjonizmu[6][5]. Z drugiej strony w koncepcji polityki zagranicznej Polski dominowały dążenia do integracji ze strukturami euroatlantyckimi[7]. Wyrażono je w haśle powrotu do Europy, a rząd wskazywał na to, że jedyna możliwa droga na Zachód prowadzi przez porozumienie z Niemcami[7]. W tych warunkach jako rację stanu uznano pojednanie ze stroną niemiecką i próbę budowy dobrosąsiedzkich relacji z zachodnim sąsiadem[7].

Zakończenie zimnej wojny, demokratyzacja i rozpad ZSRR

edytuj
Osobne artykuły: Jesień LudówRozpad ZSRR.

Kolejnymi nowymi uwarunkowaniami zewnętrznymi o zasadniczym znaczeniu były przełamanie zimnowojennego podziału Europy i demokratyzacja w państwach Europy Środkowo-Wschodniej[7]. Jednym z katalizatorów przemian była transformacja w Polsce, która wyprzedziła upadek realnego socjalizmu w krajach ją otaczających. W końcu roku 1989 doszło do zmiany władzy również w NRD, Czechosłowacji, na Węgrzech, w Bułgarii i Rumunii[7]. Pogrążony w kryzysie Związek Sowiecki pod przywództwem Michaiła Gorbaczowa nie zdecydował się na interwencję w celu powstrzymania zmian[8]. Zasadnicza zmiana okoliczności spowodowała, że dotychczasowe struktury międzynarodowe w tej części świata (Układ Warszawski i Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) faktycznie straciły swoje znaczenie[8]. Np. gdy w 1991 władze ZSRR zaproponowały przekształcenie RWPG w Międzynarodową Organizację Współpracy Gospodarczej z udziałem Niemiec i Jugosławii, państwa Europy Środkowej nie podjęły tej inicjatywy[8]. Po rozwiązaniu RWPG 28 czerwca 1991 roku padła propozycja nowej organizacji o charakterze gospodarczym z udziałem ZSRR, jednak również nie spotkała się z akceptacją[8].

Tymczasem strona węgierska przedstawiła postulat rozwiązania Układu Warszawskiego, zaś w maju 1990 zagroziła jednostronnym opuszczeniem jego struktur[8]. W sytuacji braku jednoznacznych ustaleń z Niemcami co do przebiegu granicy Polska i Czechosłowacja zachowały pewien dystans wobec tego rodzaju polityki[8]. Ponadto Polsce zależało na dokończeniu toczących się prac nad Traktatem o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie[8]. Dopiero po sowieckiej interwencji zbrojnej w suwerenizujących się państwach bałtyckich ministrowie spraw zagranicznych Polski, Czechosłowacji i Węgier przedstawili propozycję całkowitej likwidacji Układu Warszawskiego do końca 1991 roku[9][10] ZSRR zdecydował się ostatecznie na przyspieszenie tego procesu – 31 marca rozwiązano struktury wojskowe, zaś 1 lipca stracił moc sojusz polityczny[9].

Nierozwiązana pozostawała natomiast kwestia stacjonującej w Polsce Armii Radzieckiej[9]. O ile zagadnienie to zostało stosunkowo szybko uregulowane z NRD, Węgrami i Czechosłowacją, o tyle w przypadku Polski pojawiły się dwa problemy – z jednej strony była to kwestia zaplecza dla wycofujących się jednostek z niemieckich landów wschodnich, zaś z drugiej – wstrzemięźliwość strony polskiej w związku z brakiem polsko-niemieckiego układu dotyczącego granicy[9]. Ostatecznie ostatni żołnierze byłej Armii Radzieckiej opuścili terytorium Rzeczypospolitej Polskiej 17 września 1993 roku[11].

Pogłębiający się kryzys, otwarte dążenia poszczególnych republik do uzyskania niepodległości oraz nieudany pucz twardogłowych komunistów przyspieszyły rozpad ZSRR[9]. 25 grudnia zakończyło się jego istnienie, a jego sukcesorem została Federacja Rosyjska pod wodzą prezydenta Borysa Jelcyna[12]. Rosja miała też całkowicie przejąć sowiecki arsenał nuklearny[12]. Powstanie nowych państw w tej części Europy (Litwa, Łotwa, Estonia, Białoruś i Ukraina) stwarzało zupełnie nowe warunki dla funkcjonowania państwa polskiego i kończyło erę zależności od imperialnego sąsiada[12].

Intensyfikacja procesów integracyjnych oraz transformacja NATO

edytuj
 
Obszar Wspólnoty Europejskiej w okresie 1986–1994
Osobne artykuły: Integracja europejskaNATO.

Na przełomie lat 80. i 90. w kolejną fazę wkroczyły procesy integracyjne w Europie Zachodniej[12]. 1 lipca 1990 w życie weszły pierwsze ustalenia dotyczące utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej[12]. W grudniu tego samego roku zapoczątkowano prace nad jej rozbudową, a także nad utworzeniem unii politycznej[12]. Ich efektem było uzgodnienie tekstu Traktatu o Unii Europejskiej, który ustanowił Unię Europejską, opartą na tzw. trzech filarach[13]. Przewidywano m.in. wprowadzenie wspólnej waluty, prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, a także podporządkowanie UZE nowej strukturze[13]. Traktat z Maastricht wszedł w życie 1 listopada 1993[13]. Przyłączenie się nowych państw do Unii Europejskiej uwarunkowane było spełnieniem licznych kryteriów – zarówno politycznych, prawnych, jak i ekonomicznych[14]. Jednocześnie kraje Zachodu deklarowały otwarcie na integrację z demokratyzującymi się państwami Europy Środkowo-Wschodniej[14]. Wsparcie finansowe Wspólnot (w tym poprzez EBOiR) oraz poparcie polityczne polityków europejskich i amerykańskich sprzyjało powstawaniu nowych organizacji subregionalnych w obszarze położonym na wschód od Niemiec – utworzono wówczas m.in. Trójkąt Wyszehradzki, Quadragonale, CBSS oraz Czarnomorską Współpracę Gospodarczą[14].

Równolegle z intensyfikacją procesów integracyjnych w ramach Wspólnot dokonywała się transformacja Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego[15]. Już podczas majowego szczytu NATO w Brukseli w 1989 przedstawiciele Sojuszu z uznaniem odnieśli się do przemian w państwach rozpadającego się bloku wschodniego[15]. Mowa była również o potrzebie ustanowienia nowego wzorca stosunków między Wschodem a Zachodem i redukcji zbrojeń[15]. 7 czerwca 1990 Rada Północnoatlantycka wystosowała Posłanie z Turnberry, w którym zaprosiła państwa Układu Warszawskiego do współpracy[15]. Z kolei podczas szczytu w Londynie (5–6 lipca 1990) przyjęto deklarację londyńską, która głosiła, że[15]:

NATO musi się stać instytucją, w której Europejczycy, Kanadyjczycy i Amerykanie współdziałają nie tylko we wspólnej obronie, ale także po to, by budować partnerstwo ze wszystkimi krajami Europy. Wspólnota Atlantycka musi się zwrócić ku krajom Wschodu, które były naszymi przeciwnikami w zimnej wojnie i wyciągnąć do nich dłoń przyjaźni

Rządy państw Układu Warszawskiego zostały następnie zaproszone do ustanowienia regularnych kontaktów[15]. Z kolei podczas posiedzenia Rady Północnoatlantyckiej w Kopenhadze przyjęto kolejny dokument – Partnerstwo z krajami Europy Środkowej i Wschodniej[16]. Stwierdzono w nim, że bezpieczeństwo NATO związane jest z bezpieczeństwem wszystkich państw europejskich, a umacnianie wolności i demokracji jest ściśle związane z żywotnymi interesami Sojuszu[16]. Opowiedziano się jednocześnie za udziałem państw Układu Warszawskiego w niewojskowych przedsięwzięciach Organizacji[16].

Wraz zakończeniem zimnej wojny rozpoczęła się dyskusja nad przyszłością NATO i dalszymi przesłankami jego funkcjonowania[16]. Pojawiały się pomysły zastąpienia go regionalnym systemem zbiorowego bezpieczeństwa w oparciu o KBWE lub UZE[16]. Padła również propozycja połączenia go z powstającą Unią Europejską[17]. Z tego rodzaju ideami spierali się zwolennicy utrzymania NATO jako systemu kolektywnej obrony i wskazywali na możliwe odrodzenie się rywalizacji mocarstw o strefy wpływów[17]. Podkreślano też, że zwycięstwo w zimnej wojnie świadczy o efektywności struktur Sojuszu[17]. Próbą odpowiedzenia na podnoszone postulaty było przyjęcie Nowej koncepcji strategicznej Sojuszu podczas szczytu NATO w Rzymie w dniach 7–8 listopada 1990[18]. Jako cele działalności NATO określono zapewnienie wolności i bezpieczeństwa jego członkom oraz budowę trwałego i sprawiedliwego pokojowego ładu w Europie[18]. Podkreślona została rola czynnika politycznego w kształtowaniu nowego porządku, jednak podstawą strategii pozostawała obecność amerykańskiej armii i broni jądrowej w Europie[18]. Zapowiedziano jednocześnie kontynuowanie polityki rozbrojenia i kontroli zbrojeń[18]. W przyjętej na zakończenie szczytu Deklaracji rzymskiej w sprawie pokoju i współpracy podkreślono konieczność kooperacji NATO z KBWE, Wspólnotą Europejską, UZE i Radą Europy[19]. 20 grudnia 1991 działalność rozpoczęła nowa instytucja – Rada Współpracy Północnoatlantyckiej, w skład której weszły także europejskie kraje spoza NATO[19].

Uwarunkowania wewnętrzne

edytuj

Transformacja polityczna i ekonomiczna Polski po 1989 roku otworzyła nowe perspektywy współpracy z krajami zachodnimi. Bezprecedensowy plan przemian, brak kapitału, wysokie koszty reform ekonomicznych oraz problemy z zadłużeniem stworzyły zapotrzebowanie na pomoc zarówno ekspertów, jak i pomoc finansową z zagranicy. Przejawem takiego wsparcia stały się m.in. program PHARE[20] oraz redukcja zadłużenia zagranicznego przez Klub Paryski[21]. Sukces polskiej transformacji oraz ogólna zgoda głównych sił postsolidarnościowych i postkomunistycznych co do głównych kierunków polskiej polityki zagranicznej sprawiły, że już w połowie lat 90. Polska mogła realnie aspirować do członkostwa w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego oraz w Unii Europejskiej[22].

Koncepcja polskiej polityki zagranicznej po 1989 roku

edytuj
 
Premier Tadeusz Mazowiecki i prezydent USA George H.W. Bush w Białym Domu (1990)

W okresie 1989–1992, po zmianach w otoczeniu międzynarodowym, nastąpiła całkowita reorientacja polityki zagranicznej, wyrażająca się w trzech celach[22]:

  • uzyskanie gwarancji bezpieczeństwa poprzez uczestnictwo w nowym systemie bezpieczeństwa;
  • zapewnienie wsparcia dla przemian rynkowych;
  • budowanie prestiżu Polski i Polaków, jako narodu, który pierwszy wyłamał się z bloku wschodniego.

Początkowo zakładano, że najlepszym gwarantem bezpieczeństwa będzie system budowany w oparciu o KBWE[23]. Już w latach 1991–1992 przeważyła opcja euroatlantycka, w tym kurs na zbliżenie z Niemcami i Stanami Zjednoczonymi[24]. Po zadeklarowaniu woli integracji ze Wspólnotami i z NATO kierunek prozachodni stał się głównym kierunkiem polskiej polityki zagranicznej[24]. Pośrednio wspierało go uczestnictwo w inicjatywach środkowoeuropejskich[24].

Drugim tak wyraźnym kierunkiem stała się polityka wschodnia, początkowo zorientowana na uregulowanie stosunków z ZSRR, a następnie na budowę formalnoprawnych ram dobrosąsiedzkiej współpracy z byłymi republikami sowieckimi[24]. Wiosną 1990 roku zainicjowano politykę dwutorowości wobec ZSRR – z jednej strony nie naciskano na rozwiązanie Układu Warszawskiego i wycofanie Armii Radzieckiej z Polski, zaś z drugiej życzliwie odnoszono się do faktu odzyskiwania suwerenności przez kolejne republiki[25]. Już po rozpadzie ZSRR wśród kolejnych władz rządzących Polską ukształtowała się wizja polityki wschodniej, w której za głównego rywala uznano Federację Rosyjską, zaś Ukrainę określono jako strategicznego partnera[26]. Towarzyszyła temu koncepcja wspierania demokratyzacji Białorusi[26]. Takie ujęcie polityki wschodniej było pewnym nawiązaniem do idei prometeizmu[26].

Wraz z reorientacją polityki zagranicznej nastąpiła marginalizacja jednego z dotychczasowych jej kierunków, czyli współpracy z państwami pozaeuropejskimi[3]. Ograniczono ją głównie do państw powiązanych z Zachodem[3]. Na spadek kontaktów z wieloma spośród tych krajów wpłynęło również nawiązanie stosunków z Izraelem, Chile i RPA[3].

Udział w wielostronnych formach współpracy międzynarodowej

edytuj
 
Logo szczytu NATO w Warszawie w 2016
Osobny artykuł: Polska w NATO.

Polska przystąpiła do NATO 12 marca 1999 roku wraz z Czechami i Węgrami jako pierwsze kraje z dawnego bloku wschodniego.

Z punktu widzenia Polski kluczowe znaczenie mają potencjał skutecznego odstraszania oraz zdolności wojskowe NATO gwarantujące zbiorową obronę w obliczu narastających na wschodzie zagrożeń militarnych, oraz nabierających coraz większego znaczenia zagrożeń hybrydowych. W 2016 roku po raz pierwszy Polska była gospodarzem szczytu NATO. Podjęto wtedy istotne dla bezpieczeństwa Polski i regionu postanowienia dotyczące wzmocnienia wschodniej flanki NATO, w tym o ustanowieniu wysuniętej obecności wojskowej – enhanced forward presence (eFP).

Polska jako członek NATO angażuje się w operacje sojusznicze (m.in. w misjach KFOR i Baltic Air Policing, a przeszłości w ISAF). Na forum organizacji Polska należy do grupy państw zaangażowanych w promowanie reform w krajach partnerskich (Gruzja, Ukraina i Mołdawia) popierając także pogłębianie współpracy ze Szwecją i Finlandią[27].

Od 2015 roku Polska wraz z państwami „wschodniej flanki” NATO tworzy Bukaresztańską Dziewiątkę. Celem tego formatu jest wzmocnienie siły głosu tych państw na forum sojuszu oraz pogłębienie współpracy w zakresie bezpieczeństwa i obronności (w kontekście polityki rosyjskiej)[28].

Unia Europejska

edytuj
 
Podpisanie przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego traktatu o przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej

Oficjalny wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej Polska złożyła 8 kwietnia 1994 w Atenach. 8 sierpnia 1996 powołano Komitet Integracji Europejskiej, który był agendą przystąpienia do UE. 28 stycznia 1997 uchwalono Narodową Strategię Integracji. Negocjacje ws. przystąpienia do Unii rozpoczęto 31 marca 1998.

Na szczycie w Kopenhadze, zakończonym 13 grudnia 2002, ówczesny rząd Leszka Millera sfinalizował negocjacje. 16 kwietnia 2003 Polska podpisała traktat akcesyjny. Referendum w sprawie członkostwa odbyło się w dniach 7–8 czerwca 2003. W jego wyniku Polska, razem z pozostałymi dziewięcioma innymi krajami, wstąpiła do Unii 1 maja 2004.

Od grudnia 2007 roku Polska należy do strefy Schengen.

W zakresie polityki zewnętrznej Unii Europejskiej Polska była jednym z inicjatorów Partnerstwa Wschodniego. Angażuje się także w inicjatywę na rzecz rozwoju współpracy UE z krajami Bałkanów Zachodnich (Proces Berliński).

Organizacja Narodów Zjednoczonych

edytuj

W latach 2018–2019 Polska zasiadała w Radzie Bezpieczeństwa ONZ jako niestały członek. Do priorytetów polskiego członkostwa w Radzie należały: wzmacnianie roli prawa międzynarodowego, problematyka ochrony ludności cywilnej i zapobiegania konfliktom zbrojnym oraz bezpieczeństwo i pokój na Ukrainie i w Gruzji[29].

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

edytuj

W 2022 roku Polska objęła roczne przewodnictwo w OBWE. Głównym celem polskiej prezydencji są działania na rzecz uregulowania regionalnych i zamrożonych konfliktów poprzez wsparcie OBWE. Intencją Polski jest pełnienie roli uczciwego pośrednika i mediatora pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi stronami. Intencją Polski jest realizowanie zadań w duchu kompleksowego podejścia do zagadnienia bezpieczeństwa, uwzględniającego kwestie polityczne, wojskowe i ekonomiczne oraz praw człowieka[30].

Rada Europy

edytuj

Polska jest członkiem Rady Europy od 1991 roku. Organizacja ta wspierała procesy demokratyzacji oraz rozwoju standardów praw człowieka i praworządności w Polsce po 1989 roku[31].

Regionalne formaty współpracy

edytuj

Grupa Wyszehradzka (V4)

edytuj
Osobny artykuł: Grupa Wyszehradzka.
 
Spotkanie przywódców państw Grupy Wyszehradzkiej i Trójkąta Weimarskiego w Warszawie, 2013

V4 jest funkcjonującą od 1991 roku regionalną formą współpracy Polski, Czech, Słowacji i Węgier. Na poziomie politycznym współpraca wyszehradzka obejmuje spotkania na szczeblu prezydentów, premierów, przewodniczących parlamentów i ministrów[32].

Jedyną zinstytucjonalizowaną formą współpracy wyszehradzkiej jest utworzony w 2000 roku Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki wspierający przedsięwzięcia m.in. z zakresu kultury, nauki i wymiany młodzieży.

Trójkąt Weimarski

edytuj
Osobny artykuł: Trójkąt Weimarski.

Trójkąt Weimarski stanowi nieformalny format współpracy między Polską, Niemcami i Francją służąc jako mechanizm konsultacji i wypracowywania stanowisk w sprawach polityki europejskiej. Kontakty polityczne odbywają się na poziomie prezydenckim, rządowym i parlamentarnym[33].

Trójmorze

edytuj
Osobny artykuł: Trójmorze.
 
Państwa uczestniczące w inicjatywie Trójmorza

Trójmorze jest formatem współpracy regionalnej 12 krajów Europy Środkowo-Wschodniej zapoczątkowanym w 2015 roku. Pierwszy szczyt przywódców państw odbył się w 2016 roku w Dubrowniku. Inicjatywa jest nakierowana na pogłębienie współpracy politycznej i gospodarczej regionu (w szczególności w zakresie infrastruktury energetycznej, transportowej i telekomunikacyjnej). W deklaracji przyjętej na szczycie w Bukareszcie w 2018 roku za trzy główne cele Trójmorza uznano[34]:

  • zdynamizowanie rozwoju gospodarczego,
  • wzmocnienie spójności UE,
  • wzbogacenie więzi transatlantyckich.

W tym celu w 2019 roku powołano Fundusz Trójmorza[35].

Trójkąt Lubelski

edytuj
Osobny artykuł: Trójkąt Lubelski.
 
Logo Trójkąta Lubelskiego

Powstanie nowego trójstronnego formatu współpracy ogłoszono 28 lipca 2020 roku w Lublinie podczas spotkania ministrów spraw zagranicznych Polski, Litwy i Ukrainy. Celem inicjatywy jest wzmocnienie współpracy politycznej, ekonomicznej[36], kulturalnej i społecznej między trzema krajami, a także pomoc Ukrainie w odzyskaniu integralności terytorialnej i integracji z Unią Europejską i NATO[37][38].

W grudniu 2021 roku odbyło się pierwsze spotkanie na szczeblu prezydentów, zaś w marcu 2022 roku – na szczeblu premierów[39].

Innymi, wcześniej już istniejącymi, formami współpracy trójstronnej są: Zgromadzenie Parlamentarne Sejmu i Senatu RP, Sejmu Republiki Litewskiej i Rady Najwyższej Ukrainy oraz Brygada litewsko-polsko-ukraińska.

Format 14+1

edytuj
Osobny artykuł: 14+1.

14+1 (początkowo 16+1) jest formatem współpracy pomiędzy Chińską Republiką Ludową a państwami Europy Środkowo-Wschodniej zapoczątkowanym na szczycie w Warszawie w 2012 roku. Jest on związany z chińską inicjatywą Nowego Jedwabnego Szlaku.

Proces Berliński

edytuj
Osobny artykuł: Proces Berliński.

Proces Berliński jest inicjatywą wspierającą współpracę regionalną państw Bałkanów Zachodnich i uzupełniającą politykę rozszerzenia Unii Europejskiej. W 2018 roku do inicjatywy dołączyła Polska, która w następnym roku organizowała Szczyt Bałkanów Zachodnich w Poznaniu.

Stosunki bilateralne

edytuj

Ameryka Północna

edytuj

Stosunki polsko-amerykańskie

edytuj
 
Spotkanie prezydenta USA Baracka Obamy i premiera Polski Donalda Tuska, 2011

Już na początku polskiej transformacji Polska dążyła do znalezienia się w strukturach, w których uczestniczyły Stany Zjednoczone, gdyż w odróżnieniu od państw Europy, uważano je za pewniejszego gwaranta bezpieczeństwa[40]. Wybór członkostwa w NATO jako jednego z naczelnych celów polskiej polityki zagranicznej oznaczał równocześnie dużą koncentrację wysiłków dyplomacji na kierunku amerykańskim[41]. Nawiązaniu bliższych relacji z USA sprzyjało kilka czynników, w tym[41]:

  • poparcie udzielane przez USA antykomunistycznej opozycji demokratycznej;
  • duża sympatia społeczeństwa i elit dla Stanów Zjednoczonych;
  • amerykańskie poparcie dla polskich reform i chęć wzmocnienia roli Polski jako czynnika stabilizacji w regionie;
  • ograniczone pole działania w Europie – stopniowa rezygnacja Rosji z prozachodniego kursu, wojny na Bałkanach i brak otwartości powstającej Unii Europejskiej na nowych członków powodowały, że USA dążyły do poszerzenia strefy bezpieczeństwa o kraje Europy Środkowej.

Zbieżność interesów państw Europy Środkowo-Wschodniej i Stanów Zjednoczonych skłaniała do współpracy w wymiarze europejskim, euroatlantyckim i globalnym, nie przekładało się to jednak szczególnie na stosunki bilateralne poszczególnych krajów z USA[41]. W przypadku Polski stosunki z USA przez wiele lat bazowały przede wszystkim na podstawach politycznych, zaś inne wymiary współpracy były niewielkie[41]. W relacjach Polski ze Stanami Zjednoczonymi wyróżnia się trzy okresy[42][43]:

  • 1989–1999 – okres starań o członkostwo w NATO
  • 1999–2007 oraz od 2015 – próby ustanowienia strategicznego partnerstwa
  • 2007–2015 – próby równoważenia partnerstwa.
 
Spotkanie marszałek Sejmu RP Elżbiety Witek i przewodniczącej Izby Reprezentantów USA Nancy Pelosi, 2022

W drugiej i trzeciej dekadzie XXI wieku czynnikami wpływającymi na dynamikę współpracy polsko-amerykańskiej są przewartościowania w ramach polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obrony USA oraz zmiana sytuacji w zakresie bezpieczeństwa w Europie Środkowej i Wschodniej[44][45]. Istotne jest także pogłębienie współpracy gospodarczej (w szczególności w zakresie energetyki jądrowej i dostaw gazu LNG), dzięki czemu relacje dwustronne nie ograniczają się do filaru polityczno-militarnego[45].

We wrześniu 2018 roku przyjęta została deklaracja „Obrona wolności i budowanie dobrobytu poprzez polsko-amerykańskie partnerstwo strategiczne”, która rozszerzyła możliwości wsparcia administracji USA dla realizacji polskich priorytetów w zakresie polityki bezpieczeństwa (m.in. wzmocnienia amerykańskiej obecności wojskowej w Polsce). W relacjach dwustronnych polskie priorytety obejmują: rozszerzenie obecności sił amerykańskich w naszym kraju w ramach wzmacniania wschodniej flanki NATO, wspólne projekty w sferze bezpieczeństwa i obronności (takie jak instalacja amerykańskiego systemu obrony przeciwrakietowej w Redzikowie czy współpraca sił lotniczych obu państw).

15 sierpnia 2020 roku podpisana została dwustronna umowa o wzmocnionej współpracy obronnej między Stanami Zjednoczonymi a Polską[46].

Ponadto USA są ważnym partnerem w zakresie w sferze nauki. Podstawą współpracy w tym zakresie jest podpisana w kwietniu 2018 roku umowa o współpracy naukowo-technicznej. W tym samym roku podpisano list intencyjny pomiędzy polskimi resortami nauki i zdrowia a amerykańskim Departamentem Zdrowia i Opieki Społecznej o współpracy w zakresie nauk medycznych[44].

Stosunki polsko-kanadyjskie

edytuj
Osobny artykuł: Stosunki polsko-kanadyjskie.

Ważnym aspektem stosunków polsko-kanadyjskich są kwestie bezpieczeństwa i współpracy wojskowej, co jest związane ze wspólnym członkostwem w NATO. W latach 2014–2017 w Drawsku Pomorskim stacjonowało ok. dwustu żołnierzy kanadyjskich w ramach operacji NATO Reassurance, zaś w czerwcu 2017 polskie i kanadyjskie wojsko rozpoczęło współpracę w ramach Batalionowej Grupy Bojowej eFP NATO na Łotwie. Współpraca obejmuje także udział we wspólnych szkoleniach i ćwiczeniach wojskowych (np. udział polskich żołnierzy w ćwiczeniu Maple Resolve 18 czy żołnierzy kanadyjskich w manewrach wojskowych ANAKONDA)[47].

Polska jest największym partnerem handlowym Kanady w regionie Europy Środkowo-Wschodniej[47]. W 2022 roku wymiana handlowa pomiędzy Polską a Kanadą osiągnęła ponad 2,5 mld USD (eksport z Polski do Kanady – 1,64 mld USD, import z Kanady do Polski – 0,9 mld USD)[48].

Europa Zachodnia

edytuj

Stosunki polsko-brytyjskie

edytuj
 
Spotkanie premierów Mateusza Morawieckiego i Borisa Johnsona, 2022
Osobny artykuł: Stosunki polsko-brytyjskie.

Przemiany polityczne po 1989 roku umożliwiły powrót do bliskiej współpracy dwustronnej. Wielka Brytania wspierała polskie przemiany systemowe i popierała dążenie Polski do członkostwa w NATO i Unii Europejskiej. Brytyjski model ekonomiczny był jednym z punktów odniesienia polskiej transformacji ekonomicznej. Przystąpienie do Unii Europejskiej w 2004 otworzyło także drogę do bliższej współpracy między oboma krajami. Polska i UK prezentowały zbliżone stanowiska dotyczące gospodarki europejskiej (m.in. konkurencyjność rynku wewnętrznego, regulacje rynku pracy, rynek cyfrowy, polityka handlowa). Istotne znaczenie miała decyzja rządu brytyjskiego o otwarciu rynku pracy dla polskich obywateli po przystąpieniu Polski do UE. Spowodowało to, że Polacy są obecnie największą grupą narodowościową w Zjednoczonym Królestwie. Dwustronna współpraca polityczna obejmuje m.in. konsultacje międzyrządowe, spotkania ministrów spraw zagranicznych i obrony (tzw. Kwadryga) oraz kontakty parlamentarne.

UK jest trzecim najważniejszym partnerem handlowym Polski, z systematycznie rosnącymi obrotami handlowymi. Współpraca gospodarcza obu państw obejmuje obszary innowacyjności, gospodarki cyfrowej, nowych technologii w finansach, wsparcia sektora usług, badań i rozwoju, energetyki czy wymiany doświadczeń w zakresie wspierania małych i średnich przedsiębiorstw[49].

Stosunki polsko-francuskie

edytuj
 
Spotkanie prezydenta Francji Emmanuela Macrona z premierem Polski Mateuszem Morawieckim, 2017
Osobny artykuł: Stosunki polsko-francuskie.

Podstawowym dokumentem regulującym stosunki między Polską a Francją jest Traktat o przyjaźni i solidarności z 9 kwietnia 1991 roku. Obowiązujące umowy dwustronne dotyczą spraw związanych m.in. ze współpracą w dziedzinie: spraw wewnętrznych (1996 r.), obronności (2002 r.), kultury i edukacji (2004), nauki i technologii (2008), wzajemnej ochrony informacji niejawnych (2008 r.) oraz koprodukcji filmowej (2012 r.). Współpraca rozwija się w oparciu o przyjętą w 2008 deklarację o Polsko-Francuskim Partnerstwie Strategicznym, a następnie o ustanowiony w 2013 r. Program Współpracy na rzecz jego realizacji. Rozwojowi wzajemnych kontaktów sprzyjał mechanizm, organizowanych od 2004 r., konsultacji międzyrządowych pod przewodnictwem premiera Polski i prezydenta Francji. Podczas wizyty prezydenta Emmanuela Marcona w Polsce w 2020 roku przyjęto Polsko-Francuski Program Współpracy na lata 2020–2023 stanowiący odnowienie Partnerstwa Strategicznego z 2008 roku[50].

Francja zaliczana jest do kluczowych partnerów gospodarczych Polski. W 2022 roku wartość obrotów handlowych osiągnęła wartość ponad 30 mln euro. Polska podobnie jak w poprzednich latach notowała saldo dodatnie (wartość eksportu wyniosła 19,6 mld euro, co stawiało Francję na 3. miejscu wśród partnerów eksportowych Polski)[48].

Oba kraje wspólnie z Niemcami współpracują w ramach formatu Trójkąta Weimarskiego.

Stosunki polsko-niemieckie

edytuj
 
Spotkanie prezydenta Polski Lecha Kaczyńskiego i prezydenta Niemiec Horsta Köhlera, 2009
Osobny artykuł: Stosunki polsko-niemieckie.

Podstawą współczesnych dwustronnych stosunków politycznych jest Polsko-niemiecki traktat o dobrym sąsiedztwie zawarty 17 czerwca 1991 roku. Ponadto zawarte zostały umowy dotyczące nauki i kultury. Stosunki polsko-niemieckie determinowane są przez wspólne członkostwo w Unii Europejskiej i NATO[51].

W historii stosunków polsko-niemieckich po 1989 roku można wyróżnić następujące okresy[52]:

  • 1990–1998 – okres pojednania i porozumienia naznaczony poparciem Niemiec dla integracji Polski ze strukturami europejskimi
  • 1998–2007 – okres pogorszenia relacji (wśród przyczyn m.in. odmienny stosunek do Rosji i polityki amerykańskiej oraz kwestie polityki historycznej)
  • 2007–2015 – okres poprawności i dążenia do zrównoważonego partnerstwa
  • od 2015 – ponowne pogorszenie relacji.

Wśród kwestii spornych i problematycznych wymienia się m.in. różnice dotyczące polityki wschodniej (szczególnie w odniesieniu do Rosji), różne wizje integracji europejskiej czy status prawny polskiej mniejszości narodowej w Niemczech[53].

Polska i Niemcy są kluczowymi partnerami gospodarczymi. Polska jest jednym z ważniejszych kierunków inwestycyjnych kapitału niemieckiego w UE. W 2021 roku skumulowana wartość niemieckich inwestycji bezpośrednich w Polsce wyniosła ponad 40 mld euro, natomiast w przypadku polskich inwestycji w Niemczech wartość ta wynosi 1,7 mld euro[48].

Istotne znaczenie dla dwustronnych relacji mają także wymiana młodzieży i współpraca akademicka.

Stosunki polsko-hiszpańskie

edytuj
 
Spotkanie premiera Polski Jarosława Kaczyńskiego i premiera Hiszpanii José Luis Rodríguez Zapatero w Warszawie, 2007

Pierwszym dokumentem strategicznym z zakresu relacji dwustronnych po transformacji ustrojowej był Traktat o Przyjaźni i Współpracy z 1992 roku. Relacje uzyskały uprzywilejowany status na mocy deklaracji podpisanej w 1998 r. przez premierów Jerzego Buzka i José María Aznara[54]. Jednym z elementów dialogu politycznego jest mechanizm konsultacji międzyrządowych. Podczas konsultacji przeprowadzonych w 2021 roku podpisano sześć porozumień sektorowych dotyczących współpracy przy rozwoju Centralnego Portu Komunikacyjnego, o współpracy między resortami spraw zagranicznych i akademiami dyplomatycznymi, o współpracy w zakresie cyberbezpieczeństwa, współpracy w zakresie polityki przemysłowej oraz współpracy w zakresie kultury, edukacji i nauki[55].

W 2021 roku wartość dwustronnej wymiany handlowej wyniosła 14 mld euro, przy czym Hiszpania posiada dodatnie saldo handlowe, które osiągnęło 1,2 mld euro. W strukturze towarowej hiszpańskiego eksportu do Polski przeważają: maszyny i urządzenia mechaniczne i elektryczne oraz części, produkty tekstylne, żywność i napoje. Natomiast w strukturze towarowej eksportu do Hiszpanii przeważają: maszyny i urządzenia, produkty spożywcze i tytoniowe oraz dobra konsumpcyjne trwałe[56].

Stosunki polsko-włoskie

edytuj
Osobny artykuł: Stosunki polsko-włoskie.

Formalną podstawą stosunków bilateralnych jest traktat o przyjaźni i współpracy sporządzony w 1991 roku[57].

Polskę i Włochy łączy członkostwo w Unii Europejskiej i NATO. Oba kraje są bliskimi partnerami handlowymi. Wartość wzajemnych obrotów handlowych (według danych z okresu styczeń-wrzesień 2022) wyniosła 21,826 mld euro (eksport z Polski – 12,564 mld euro, import do Polski – 9,172 mld euro). Włochy pozostają na 5 miejscu wśród partnerów handlowych Polski pod względem eksportu, natomiast w przypadku importu – na 4. miejscu. Współpraca polsko-włoska ma także wymiar naukowy i kulturalny[58] .

Europa Północna

edytuj

Stosunki polsko-litewskie

edytuj
Osobny artykuł: Stosunki polsko-litewskie.

Wznowienie stosunków dyplomatycznych między Polską a Litwą nastąpiło 5 września 1991 roku. 26 kwietnia 1994 w Wilnie podpisano traktat o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy. Jedną z instytucjonalnych form współpracy politycznej jest Zgromadzenie Poselskie Sejmu RP i Sejmu RL. W 2019 roku prezydenci obu państw podpisali deklarację o wzmocnieniu polsko-litewskiego partnerstwa w zakresie bezpieczeństwa. Od 2020 roku oba kraje wspólnie z Ukrainą zainicjowały nowy format współpracy politycznej – Trójkąt Lubelski.

Polska należy do jednych z najistotniejszych partnerów gospodarczych Litwy. Polska jest trzecim największym eksporterem na rynek litewski, obok Rosji i Niemiec (ok. 11% litewskiego importu pochodzi z Polski), a także trzecim największym rynkiem zbytu dla litewskich towarów. Wartość polsko-litewskich obrotów handlowych wynosi blisko 6 mld euro. Szczególne znaczenie ma współpraca w sektorze energetycznym, w szczególności inwestycja PKN Orlen w rafinerię w Możejkach.

Współpracę w dziedzinie kultury i edukacji reguluje umowa o współpracy w dziedzinie kultury, oświaty i nauki z 17 grudnia 1998 r. W 2007 roku powstał Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży[59].

Stosunki polsko-łotewskie

edytuj
 
Spotkanie marszałek Sejmu Ewy Kopacz z marszałek Sejmu łotewskiego Solvitą Āboltiņą, 2012
Osobny artykuł: Stosunki polsko-łotewskie.

Podstawą współczesnych stosunków polsko-łotewskich jest podpisany 1 lipca 1992 w Rydze traktat o przyjaźni i współpracy. Polskę i Łotwę łączy wspólne członkostwo w Unii Europejskiej, NATO i Radzie Państwa Morza Bałtyckiego, a także uczestnictwo w formatach Trójmorza i Bukaresztańskiej Dziewiątki.

Obroty handlowe między oboma państwami w 2023 roku wyniosły prawie 3 mld euro[48]. Do najważniejszych polskich firm działających na Łotwie należy Orlen Lietuva (największy dostawca paliw do stacji benzynowych na Łotwie). Od 2014 roku na rynku łotewskim funkcjonuje także polska spółka ubezpieczeniowa PZU[60].

Podstawę prawną dwustronnej współpracy w zakresie edukacji i kultury stanowi umowa o współpracy kulturalno-edukacyjnej z 2006 roku[60].

Stosunki polsko-estońskie

edytuj
 
Szefowie dyplomacji Polski i Estonii Zbigniew Rau i Eva-Maria Liimets podczas spotkania w Tallinnie, 2022
Osobny artykuł: Stosunki polsko-estońskie.

Stosunki dyplomatyczne między oboma państwami zostały odnowione 2 września 1991 roku. 2 lipca 1992 roku w Tallinnie podpisano traktat o przyjaznej współpracy i bałtyckim dobrosąsiedztwie. Istotne znaczenie ma współpraca w zakresie bezpieczeństwa, m.in. na rzecz zwiększenia obecności NATO na wschodniej flance. Siły Powietrzne RP regularnie uczestniczą w misji Baltic Air Policing.

W latach 2022-2023 wartość obrotów handlowych przekraczała 2 mld euro rocznie z saldem dodatnim po stronie Polski [61][48] .

Współpraca dwustronna ma miejsce także w sferze kultury i nauki. Współpraca uczelni i instytucji naukowych ma charakter zdecentralizowany i jest rozwijana bezpośrednio między zainteresowanymi podmiotami[62].

Stosunki polsko-duńskie

edytuj
 
Trasa gazociągu Baltic Pipe

Polskę i Danię łączy członkostwo w Unii Europejskiej, NATO i Radzie Państw Morza Bałtyckiego.

Od 1999 utrzymuje się dodatnie dla Polski saldo wymiany handlowej. Jednocześnie Dania jest jednym z trzech krajów członkowskich Unii Europejskiej (obok Hiszpanii i Belgii), z którymi Polska odnotowuje ujemne saldo handlowe artykułami rolno-spożywczymi[63]. Jednym z istotnych filarów współpracy jest energetyka. W 2018 roku podpisano umowę międzyrządową w sprawie gazociągu Baltic Pipe oraz Memorandum o Porozumieniu w sprawie dialogu w obszarze energii i transformacji energetycznej[64].

Stosunki polsko-norweskie

edytuj
Osobny artykuł: Stosunki polsko-norweskie.

Po wejściu Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku podstawami polsko-norweskiej współpracy gospodarczej są Porozumienie o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz Umowa między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Królestwem Norwegii o wolnym handlu z 1973 roku. Jednym z rozwiązań wynikających z Układu o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego jest przyznanie Polsce oraz innym nowym krajom UE środków finansowych w ramach tzw. Mechanizmu Finansowego EOG oraz Mechanizmu Norweskiego[65]. Norwegia jest ważnym partnerem w zakresie współpracy energetycznej i dywersyfikacji dostaw gazu do Polski (projekt Baltic Pipe).

Europa Wschodnia

edytuj
Osobny artykuł: Partnerstwo Wschodnie.

Stosunki polsko-rosyjskie

edytuj
 
Spotkanie premiera Leszka Millera z prezydentem Rosji Władimirem Putinem, 2002

Formalną podstawą stosunków dwustronnych jest Traktat o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy z 22 maja 1992 roku[66].

Przez większość okresu po 1989 roku stosunki polsko-rosyjskie były naznaczone napięciami i sporami, m.in. dotyczącymi zakresu suwerenności Polski, różnych wizji sąsiedztwa, polityki energetycznej oraz odmiennego spojrzenia na przeszłość[67].

W latach 2011–2014 Polska i Rosja wspólnie z Niemcami podejmowały współpracę polityczną w ramach formatu Trójkąta Kaliningradzkiego. Po aneksji Krymu i rozpoczęciu przez Rosję wojny w Donbasie stosunki polsko-rosyjskie uległy pogorszeniu, a kontakty polityczne zostały ograniczone. Polska poparła wprowadzone przez Unię Europejską sankcje przeciwko Rosji. Po rozpoczęciu inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku, Polska jednoznacznie potępiła działania Rosji uznając ją za kraj terrorystyczny[68].

Stosunki polsko-ukraińskie

edytuj
 
Spotkanie premiera Polski Donalda Tuska i prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego w Kijowie, 2024

Podstawą dwustronnych stosunków polsko-ukraińskich jest „Traktat o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy” z 1992 roku[69].

Wyrazem poparcia dla europejskich aspiracji Ukrainy jest zainicjowany przez Polskę i Szwecję program Partnerstwa Wschodniego. Polska popiera integralność terytorialną Ukrainy nie uznając aneksji Krymu przez Rosję oraz separatystycznych republik we wschodniej Ukrainie. W 2020 roku Polska i Ukraina, wspólnie z Litwą, rozpoczęły współpracę w ramach nowego formatu – Trójkąta Lubelskiego.

Po rozpoczęciu inwazji Rosji Polska udzieliła Ukrainie pomocy zbrojeniowej, finansowej i humanitarnej[70][71] oraz przyjęła uchodźców wojennych. 1 czerwca 2022 roku w Kijowie odbyły się pierwsze polsko-ukraińskie konsultacje międzyrządowe pod przewodnictwem premierów obu państw[72].

Od 2005 roku Ukraina należy do priorytetowych partnerów programu polskiej pomocy rozwojowej, który obejmuje m.in. wsparcie procesu reform administracji, finansów publicznych i edukacji, pomoc stypendialną oraz pomoc osobom poszkodowanym w wyniku konfliktu na wschodzie Ukrainy[73].

Stosunki polsko-białoruskie

edytuj

Podstawą stosunków dwustronnych jest traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 1992 roku[74]. Od 2020 roku stosunki polsko-białoruskie znajdują się w głębokim impasie, który jest związany z masowymi represjami politycznymi na Białorusi (w tym skierowanymi przeciwko polskiej mniejszości narodowej) oraz kryzysem migracyjnym. Polska udziela wsparcia białoruskiej opozycji demokratycznej.

Stosunki polsko-gruzińskie

edytuj
 
Premier Polski Mateusz Morawiecki i premier Gruzji Irakli Garibaszwili podczas spotkania w Batumi, 2022
Osobny artykuł: Stosunki polsko-gruzińskie.

Odnowienie stosunków polsko-gruzińskich nastąpiło po rozpadzie ZSRR i uzyskaniu przez Gruzję niepodległości. W kwietniu 1993 roku podpisano traktat o przyjaźni i współpracy oraz umowę o współpracy kulturalnej i naukowej. Intensyfikacja stosunków politycznych nastąpiła po rewolucji róż[75]. Polska popiera integralność terytorialną i euroatlantyckie aspiracje Gruzji[76].

Od 2004 roku Gruzja znajduje się wśród krajów priorytetowych polskiej pomocy rozwojowej[77].

Stosunki polsko-mołdawskie

edytuj
Osobny artykuł: Stosunki polsko-mołdawskie.

Stosunki między Polską a Mołdawią zostały nawiązane 14 lipca 1992 roku. Prawną podstawą relacji dwustronnych jest traktat o przyjaźni i współpracy z 1994 roku[78].

Polska jest postrzegana jako ważny partner Mołdawii w kontekście jej europejskich aspiracji[79]. Od 2004 roku Mołdawia znajduje się wśród krajów priorytetowych polskiej pomocy rozwojowej[80].

Europa Środkowa

edytuj

Stosunki polsko-czeskie

edytuj
Osobny artykuł: Stosunki polsko-czeskie.

Współpraca polityczna odbywa się na poziomie bilateralnym, jak i formacie regionalnym Grupy Wyszehradzkiej. Jednym z instrumentów kontaktów politycznych są konsultacje międzyrządowe pod przewodnictwem premierów obu państw[81]. Czechy należą do najważniejszych partnerów gospodarczych Polski. Rozwoju współpracy na poziomie społeczeństwa obywatelskiego służy powołane w 2008 roku Forum Polsko-Czeskie. Podstawą współpracy w zakresie edukacji, nauki i kultury jest zawarta w 2003 roku w Pradze Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Czeskiej o współpracy w dziedzinie kultury, szkolnictwa i nauki[82].

Stosunki polsko-słowackie

edytuj
Osobny artykuł: Stosunki polsko-słowackie.
 
Premier Słowacji Eduard Heger podczas wizyty w Polsce, 2021

Stosunki polsko-słowackie zostały nawiązane w 1993 roku po podziale Czechosłowacji. Współpracę obu państw determinują m.in. wspólna granica, doświadczenia historyczne oraz współpraca na forum Unii Europejskiej i NATO, a także Grupy Wyszehradzkiej. Kontakty polityczne są bardzo intensywne, zaś jednym z mechanizmów współpracy politycznej są odbywające się od 2013 roku konsultacje międzyrządowe. Innym instrumentem dialogu polsko-słowackiego jest istniejące od 2012 Polsko-Słowackie Forum Dyskusyjne pod patronatem wiceministrów spraw zagranicznych obu państw. Jedną z płaszczyzn stosunków jest współpraca transgraniczna w ramach funkcjonującej od 1994 roku Polsko-Słowackiej Komisji Międzyrządowej ds. Współpracy Transgranicznej, której aktywność dotyczy zagadnień takich jak: współpraca samorządów, transgraniczne połączenia komunikacyjne, ochrona środowiska i polityka społeczna czy współpraca i pomoc podczas katastrof i klęsk żywiołowych.

W 2019 roku obroty handlowe wyniosły 10,35 mld euro. Słowacja zajmowała 11. miejsce jako polski partner eksportowy oraz 14. miejsce jako partner importowy. Polska jest po Niemczech i Czechach trzecim największym partnerem handlowym Słowacji. Do najbardziej perspektywicznych obszarów współpracy gospodarczych zalicza się energetykę, przemysł motoryzacyjny, budownictwo, nowoczesne technologie oraz przemysł rolno-spożywczy.

Dopełnieniem politycznego i ekonomicznego filaru stosunków jest współpraca z zakresu nauki, edukacji i kultury, co reguluje umowa między rządami Polski i Słowacji o współpracy kulturalnej, oświatowej i naukowej z 2000 roku[83].

Stosunki polsko-węgierskie

edytuj
 
Spotkanie premierów Polski i Węgier, 2014
Osobny artykuł: Stosunki polsko-węgierskie.

Współczesne relacje polsko-węgierskie determinują doświadczenia związane z transformacją polityczną i ekonomiczną po 1989 roku oraz wspólna droga do Unii Europejskiej i NATO. W 2018 roku poziom wymiany handlowej między krajami przekroczył poziom 10 mld euro, zaś Polska stała się trzecim (po Niemczech i Austrii) partnerem handlowym Węgier.

Jedną z platform współpracy jest powołany w 2018 roku Instytut Współpracy Polsko-Węgierskiej im. Wacława Felczaka (i jego węgierski odpowiednik – Fundacja im. Wacława Felczaka). Zadaniem obu instytucji jest wzmacnianie dwustronnej współpracy w zakresie edukacji, kultury, historii, sportu czy nauki[84].

Stosunki polsko-rumuńskie

edytuj

Podstawę współczesnych stosunków polsko-rumuńskich stanowi podpisany w 1993 roku układ o przyjaznych stosunkach i współpracy. Po przystąpieniu Rumunii do UE i NATO nastąpiło pogłębienie dwustronnej współpracy. W 2009 roku prezydenci obu państw podpisali deklarację o partnerstwie strategicznym. Ważnym filarem stosunków jest współpraca w zakresie bezpieczeństwa i obronności[85]. Od 2018 roku w ramach współpracy politycznej odbywają się polsko-rumuńskie konsultacje międzyrządowe[86].

Stosunki polsko-chińskie

edytuj
 
Spotkanie przywódcy Chin Xi Jinpinga i premier Polski Beaty Szydło w Warszawie, 2016
Osobny artykuł: Stosunki polsko-chińskie.

Ożywienie współpracy i kontaktów z Chinami nastąpiło w drugiej dekadzie XXI wieku. W 2011 roku ustanowione zostało polsko-chińskie partnerstwo strategiczne. Polska uczestniczy także w formacie współpracy Chin z krajami Europy Środkowej i Wschodniej – 14+1, który został zainicjowany na szczycie w Warszawie w 2012 roku.

W sferze gospodarczej Chiny są największym partnerem handlowym Polski w Azji, zaś Polska głównym partnerem handlowym Chin w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. W wymianie handlowej Polska utrzymuje wysoki deficyt w handlu z Chinami, które są drugim co do wielkości partnerem importowym, ale jako rynek eksportowy zajmują odległą pozycję[87].

Stosunki polsko-indyjskie

edytuj
Osobny artykuł: Stosunki polsko-indyjskie.

W 2024 roku stosunki polsko-indyjskie podniesiono do poziomu partnerstwa strategicznego[88].

Wartość obrotów handlowych w 2022 roku wyniosła 5,56 mld USD z dodatnim saldem po stronie Indii[89].

Stosunki polsko-południowokoreańskie

edytuj

Stosunki polsko-koreańskie obejmują przede wszystkim współpracę gospodarczą (w tym zakresie energetyki jądrowej). W 2013 roku ustanowiono partnerstwo strategiczne obu państw[90].

Bliski Wschód

edytuj

Stosunki polsko-izraelskie

edytuj
 
Prezydent Izraela Szimon Peres przemawiający w polskim Senacie, 2008
Osobny artykuł: Stosunki polsko-izraelskie.

Stosunki dyplomatyczne między Polską a Izraelem zostały wznowione, po upadku komunizmu, w lutym 1990 roku.

Relacje dwustronne obejmują kontakty polityczne oraz współpracę w zakresie gospodarki, nauki i kultury.

Stosunki polsko-tureckie

edytuj
Osobny artykuł: Stosunki polsko-tureckie.

Podstawą stosunków polsko-tureckich jest podpisany 3 listopada 1993 roku układ o przyjaźni i współpracy potwierdzający zapisy Traktatu Przyjaźni z 1923 roku. W 2009 roku podczas wizyty premiera Recepa Tayyipa Erdoğana w Polsce podpisano deklarację o partnerstwie strategicznym.

Współpraca rozwojowa

edytuj
Osobny artykuł: Polska pomoc.

Podstawą działań Polski w zakresie współpracy rozwojowej jest Ustawa o współpracy rozwojowej z dnia 16 września 2011 roku.

Działania w ramach współpracy rozwojowej podejmowane przez Polskę obejmują pomoc krajom rozwijającym się w zakresie m.in. rozwoju demokracji i społeczeństwa obywatelskiego, ochrony praw człowieka, zwalczania ubóstwa, poprawy stanu ochrony zdrowia i edukacji oraz w zakresie pomocy humanitarnej.

Obecnie na liście partnerów priorytetowych znajdują się: Białoruś, Gruzja, Mołdawia, Ukraina, Etiopia, Kenia, Senegal, Tanzania, Uganda, Liban, Autonomia Palestyńska i Mjanma[91].

Dyplomacja publiczna

edytuj

Działania z zakresu dyplomacji publicznej i kulturalnej realizowane są przez instytuty polskie. Ich zadaniem jest budowanie dobrego wizerunku Polski w innych państwach (m.in. poprzez nawiązywanie kontaktów z miejscowymi środowiskami artystycznymi eksperckimi i opiniotwórczymi) oraz promowanie polskiej kultury, nauki, historii, dziedzictwa kulturowego i języka[92].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Strategia. gov.pl/dyplomacja. [dostęp 2022-04-25].
  2. Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 13. ISBN 978-83-60807-13-2.
  3. a b c d e f g Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 22. ISBN 978-83-60807-13-2.
  4. Z punktu widzenia formalnoprawnego nastąpiła inkorporacja terytorium Niemieckiej Republiki Demokratycznej przez Republikę Federalną Niemiec.
  5. a b c d Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 23. ISBN 978-83-60807-13-2.
  6. Związane m.in. z niemieckimi koncepcjami budowy Mitteleuropy.
  7. a b c d e Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 24. ISBN 978-83-60807-13-2.
  8. a b c d e f g Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 25. ISBN 978-83-60807-13-2.
  9. a b c d e Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 26. ISBN 978-83-60807-13-2.
  10. Struktury wojskowe miałyby być rozwiązane do 1 lipca 1991.
  11. Maja Narbutt: Ogni Moskwy nie ma już w Polsce. rp.pl, 2008-09-18. [dostęp 2010-01-22].
  12. a b c d e f Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 27. ISBN 978-83-60807-13-2.
  13. a b c Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 28. ISBN 978-83-60807-13-2.
  14. a b c Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 29. ISBN 978-83-60807-13-2.
  15. a b c d e f Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 30. ISBN 978-83-60807-13-2.
  16. a b c d e Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 31. ISBN 978-83-60807-13-2.
  17. a b c Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 32. ISBN 978-83-60807-13-2.
  18. a b c d Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 33. ISBN 978-83-60807-13-2.
  19. a b Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 34. ISBN 978-83-60807-13-2.
  20. Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 16. ISBN 978-83-60807-13-2.
  21. Spłata zadłużenia wobec Klubu Paryskiego. mf.gov.pl, 2009-03-31. [dostęp 2010-01-22].
  22. a b Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 17. ISBN 978-83-60807-13-2.
  23. Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 18. ISBN 978-83-60807-13-2.
  24. a b c d Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 19. ISBN 978-83-60807-13-2.
  25. Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 20. ISBN 978-83-60807-13-2.
  26. a b c Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 21. ISBN 978-83-60807-13-2.
  27. Polska w NATO. gov.pl/dyplomacja. [dostęp 2022-05-09].
  28. Pawłowski 2020 ↓, s. 17–19.
  29. Polska w ONZ. gov.pl/web/dyplomacja. [dostęp 2022-05-08].
  30. Polska rozpoczyna przewodnictwo w OBWE. gov.pl/dyplomacja. [dostęp 2022-05-08].
  31. 30. rocznica przystąpienia Polski do Rady Europy. gov.pl/. [dostęp 2022-05-10].
  32. Grupa Wyszehradzka. gov.pl/dyplomacja. [dostęp 2022-05-07].
  33. Trójkąt Weimarski. gov.pl/dyplomacja. [dostęp 2022-05-07].
  34. Agnieszka Orzelska-Stączek, rozdział pt. Cele Inicjatywy Trójmorza: deklarowane, postrzegane, realizowane, z książki P. Kowal, A. Orzelska-Stączek Inicjatywa Trójmorza: geneza, cele i funkcjonowanie, ISP PAN, 2019 [online] [dostęp 2019-11-13] (ang.).
  35. REDAKCJA, Fundusz Trójmorza staje się faktem [online], BiznesAlert.pl, 6 czerwca 2019 [dostęp 2019-06-20] (pol.).
  36. Trójkąt lubelski: Polska i Litwa zapraszają Ukrainę do współpracy z Trójmorzem [online], BiznesAlert.pl, 28 lipca 2020 [dostęp 2020-08-15].
  37. Aleksandra Dunajska- Minkiewicz, Ministrowie spraw zagranicznych Polski, Ukrainy i Litwy w Lublinie. Powołali „Trójkąt Lubelski”. Zobacz zdjęcia [online], Kurier Lubelski, 28 lipca 2020 [dostęp 2020-08-15] (pol.).
  38. Trójkąt Lubelski: co oznacza nowy format współpracy Polski, Litwy i Ukrainy? [WYWIAD] [online], forsal.pl, 29 lipca 2020 [dostęp 2020-08-15] (pol.).
  39. Pierwszy szczyt Trójkąta Lubelskiego na szczeblu premierów. kuriergalicyjski.com. [dostęp 2022-05-07].
  40. Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 138. ISBN 978-83-60807-13-2.
  41. a b c d Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 139. ISBN 978-83-60807-13-2.
  42. Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 140. ISBN 978-83-60807-13-2.
  43. K. Matysek, Partnerstwo strategiczne jako doktryna i kategoria definiująca relacje polsko-amerykańskie, [w:] Społeczeństwo i Polityka, Akademia Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie, 2020.
  44. a b Polska we USA: Relacje dwustronne [online], Serwis Rzeczypospolitej Polskiej [dostęp 2022-04-25].
  45. a b Relacje polsko-amerykańskie w czasie prezydentury Joego Bidena [online], pism.pl, 14 lipca 2021 [dostęp 2023-04-18].
  46. Umowa o wzmocnionej współpracy obronnej między Stanami Zjednoczonymi a Polską [online], usembassy.gov.pl [dostęp 2024-04-02].
  47. a b Relacje dwustronne. Kanada. gov.pl. [dostęp 2022-06-01].
  48. a b c d e Informacje o państwach i współpracy gospodarczej z Polską [online], gov.pl/pl [dostęp 2024-08-04].
  49. Polska w Wielkiej Brytanii Relacje dwustronne. Ambasada RP w Londynie. [dostęp 2022-04-25].
  50. Odnowienie Partnerstwa Strategicznego z Francją oraz nowe otwarcie w relacjach polsko-francuskich. gov.pl/dyplomacja. [dostęp 2022-04-25].
  51. Polska w Niemczech Relacje dwustronne. Ambasada RP w Berlinie. [dostęp 2022-04-25].
  52. Aleksandra Trzcielińska-Polus, 25 lat polityki zjednoczonych Niemiec wobec Polski [online] [dostęp 2022-12-22].
  53. Dokąd zmierzają relacje polsko-niemieckie?. warswawinstitute.org.pl. [dostęp 2022-04-25].
  54. Relacje dwustronne Hiszpania. Ambasada RP w Madrycie. [dostęp 2022-04-25].
  55. Polsko-hiszpańskie konsultacje międzyrządowe. gov.pl/premier. [dostęp 2022-05-07].
  56. PAIH. Hiszapnia. paih.gov.pl. [dostęp 2022-06-02].
  57. Dz.U. 1996 nr 52, poz. 226. isap.sejm.gov.pl. [dostęp 2022-05-08].
  58. Relacje dwustronne Włochy. gov.pl/web/włochy. [dostęp 2022-05-08].
  59. Relacje dwustronne Litwa. gov.pl/litwa. [dostęp 2022-05-05].
  60. a b Relacje dwustronne Łotwa. gov.pl/web/lotwa/. [dostęp 2022-05-07].
  61. Relacje dwustronne Estonia Informator ekonomiczny [online], gov.pl/estonia [dostęp 2024-11-10].
  62. Relacje dwustronne Estonia. gov.pl/web/estonia/. [dostęp 2022-05-07].
  63. Dania. Informacja o sytuacji gospodarczej i stosunkach gospodarczych z Polską. gov.pl. [dostęp 2022-05-07].
  64. Polsko-duńska współpraca energetyczna. gov.pl. [dostęp 2022-05-07].
  65. Norwegia. Informacja o sytuacji gospodarczej i stosunkach gospodarczych z Polską. gov.pl. [dostęp 2022-05-07].
  66. Dz.U. 1993 nr 61, poz. 291. isap.sejm.gov.pl. [dostęp 2022-05-08].
  67. Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz: Dokąd sięgają granice Zachodu? Rosyjsko-polskie konflikty strategiczne 1990-2010. Ośrodek Studiów Wschodnich, s. 7–8. ISBN 978-83-930151-4-6.
  68. Sejm uznał Rosję za państwo wspierające terroryzm [online], sejm.gov.pl, 14 grudnia 2022 [dostęp 2023-01-01].
  69. Ukraina Relacje dwustronne. Ambasada RP w Kijowie. [dostęp 2022-04-25].
  70. Pomoc wojskowa dla Ukrainy. Te państwa wysyłają najwięcej wsparcia. forsal.pl. [dostęp 2022-05-08].
  71. Polska jednym z największych dostawców broni dla Ukrainy. rfm24.pl, 2022-04-11. [dostęp 2022-05-08].
  72. Premier na Ukrainie: podpisane dokumenty stanowią przedsionek do zupełnie innej współpracy, jakiej do tej pory Ukraina nie miała z żadnym innym państwem. gov.pl/premier, 2022-06-01. [dostęp 2022-06-09].
  73. Polska pomoc Ukraina. gov.pl. [dostęp 2022-05-05].
  74. Relacje dwustronne Białoruś. [dostęp 2022-04-25].
  75. Relacje dwustronne [online], gov.pl/web/gruzja [dostęp 2022-07-30].
  76. Premier w Gruzji: zgadzamy się, że trzeba robić wszystko, aby wspomóc Ukrainę walczącą o wartości europejskie [online], gov.pl, 17 marca 2022 [dostęp 2022-12-22].
  77. Współpraca rozwojowa – Gruzja [online], gov.pl/polskapomoc [dostęp 2022-07-30].
  78. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Mołdowa o przyjaźni i współpracy, sporządzony w Warszawie dnia 15 listopada 1994 r. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2022-12-22].
  79. Mołdawia – Polska w Republice Mołdawii – Portal Gov.pl [online], Polska w Republice Mołdawii [dostęp 2022-12-22] (pol.).
  80. Polska pomoc – Mołdawia [online], gov.pl [dostęp 2022-12-22].
  81. Relacje polsko-czeskie są pozytywne we wszystkich kluczowych obszarach. gov.pl/premier. [dostęp 2022-05-05].
  82. Relacje dwustronne Czechy. [dostęp 2022-05-05].
  83. Stosunki dwustronne Słowacja. gov.pl. [dostęp 2022-05-05].
  84. Relacje dwustronne Węgry. gov.pl. [dostęp 2022-05-05].
  85. Polsko-rumuńska współpraca obronna. Stan obecny i perspektywy. bbn.gov.pl. [dostęp 2022-05-05].
  86. Polsko-rumuńskie konsultacje międzyrządowe. gov.pl. [dostęp 2022-05-05].
  87. Relacje dwustronne Chiny. gov.pl/web/chiny. [dostęp 2022-05-07].
  88. Historyczna wizyta Premiera Indii w Polsce [online], gov.pl/premier, 22 sierpnia 2024 [dostęp 2024-08-23].
  89. Możliwości zacieśnienia relacji polsko-indyjskich [online], pism.pl, 14 lutego 2024 [dostęp 2024-08-23].
  90. Relacje dwustronne [online], gov.pl [dostęp 2022-11-01].
  91. Polska Pomoc. gov.pl/polskpomoc. [dostęp 2022-05-05].
  92. Instytuty Polskie [online], gov.pl/dyplomacja [dostęp 2023-07-15].

Bibliografia

edytuj