Wikipedia

Polska Partia Socjalistyczna (1944–1948)

Polska Partia Socjalistyczna (określenia: koncesjonowana, lubelska, powojenna) – partia polityczna utworzona we wrześniu 1944 na terenach będących pod kontrolą PKWN przez część działaczy Robotniczej Partii Polskich Socjalistów, m.in. Edwarda Osóbkę-Morawskiego, Bolesława Drobnera i Stefana Matuszewskiego. Do niej przyłączyła się część działaczy PPS-WRN (Józef Cyrankiewicz, Stanisław Szwalbe), a także inni, powracający do Polski po wojnie z zagranicy (np. Oskar Lange krypt. Friend).

Polska Partia Socjalistyczna
{{{alt logo}}}
{{{opis logo}}}
Państwo {{{państwo}}}
Lider pierwszy
Stefan Matuszewski i Edward Osóbka-Morawski
ostatni
Józef Cyrankiewicz
Młodzieżówka Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego

Była członkiem powstałej w 1944 roku z inspiracji PPR Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych[1].

HistoriaEdytuj

UtworzenieEdytuj

Zobacz też kategorię: Członkowie Polskiej Partii Socjalistycznej (1944–1948).

W dniach 10–11 września 1944 w Lublinie odbył się XXV kongres PPS. Zachowanie numeracji kongresów przedwojennej partii miało sugerować kontynuację jej tradycji, choć początkowo określano go jako I Zjazd[2] i odrzucano historię oraz tradycje przedwojennej PPS. W rzeczywistości jednak kongres został zainicjowany i zorganizowany przez Polską Partię Robotniczą, a kadry nowej PPS, to prawie wyłącznie drugorzędni działacze aparatu partyjnego i związkowego starej PPS, szczebla powiatowego i wojewódzkiego, z których wielu w okresie okupacji niemieckiej nie przejawiało aktywności politycznej[3].

Tak powstanie partii wspomina Zygmunt Żuławski: premier p. Edward Osóbka, dawny członek PPS, potem prezes PS i RPPS, wykorzystując błąd, jaki popełnił swego czasu tow. Pużak, przez stworzenie swojego WRN, przez usunięcie legalnych władz partii i przez „ustalenie jednolitego poglądu na konieczność wyrzeczenia się współdziałania w ruchu jednostek dawnego ruchu legalnego” – teraz powołał nową PPS i nowe jej władze, ogłosił się ich prezesem i „wyrzekł się współdziałania” z dawnymi jej członkami. Powstała więc nowa PPS, a właściwie druga, która z pierwszą, oprócz nazwy, nie miała nic wspólnego ani co do treści ideowej, ani co do składu ludzi, którzy ją tworzyli[4].

Najbardziej prominentnymi działaczami w tym okresie byli:

  • Bolesław Drobner, już przed wojną posiadał duże wpływy w Polskiej Partii Socjalistycznej, najpierw jako członek Socjalno-Demokratycznej Partii Galicji i Śląska Cieszyńskiego, uważany za zwolennika tzw. niezależnych socjalistów i współpracy z komunistami – z tego też powodu pełnił wiele wysokich stanowisk po wojnie. Ze względu na samodzielne pomysły i ideowość odsuwany od władzy w państwie i partii. Ostatecznie wyrzucony z partii w czasie stalinowskich czystek w 1948,
  • Edward Osóbka-Morawski – początkowo był uznawany za zwolennika hegemonii PPR, wraz jednak z rozwojem Partii opowiadał się za niezależną polityką. Na sugestie komunistów w sprawie oczyszczenia PPS z działaczy WRN i działaczy nie przychylnych ZSRR i PPR, miał odpowiedzieć: Wy macie w szeregach bandytów sanatorów, więc oczyśćcie siebie, a nie naszą Partię,
  • Stefan Matuszewski – określony przez przedwojenna KPP jak: człowiek o wąskich horyzontach, działacz na małą skalę[5]. Był zwolennikiem jednego frontu, wydalenia z partii nieprzychylnym komunistom działaczy oraz połączenia PPS i PPR.
Komitety PPS (wojewódzkie, okręgowe, powiatowe, miejskie) powstałe w 1944 r.[6].
Data Miejscowości
sierpień Lublin, Mielec, Nisko
7 wrzesień Rzeszów
wrzesień-listopad Krosno, Stalowa Wola, Jarosław, Sanok, Przemyśl, Dębica, Tarnobrzeg
17 październik Sandomierz
październik-listopad Zamość, Siedlce, Kraśnik, Biała Podlaska, Garwolin, Ostrołęka, Mińsk Mazowiecki, Wołomin, Ostrów Mazowiecka
23 listopad Warszawa prawobrzeżna
listopad-grudzień Hajnówka, Suwałki, Łomża, Siemiatycze
grudzień Białystok

RozwójEdytuj

Partia rozrosła się od kilku tysięcy członków w 1944 do ponad 600 tysięcy w połowie 1947 roku; ścierały się w niej koncepcje równoprawnych sektorów gospodarki (państwowy, spółdzielczy i prywatny), handlu spółdzielczo-prywatnego, humanizmu socjalistycznego (Czesław Bobrowski, Julian Hochfeld, Jan Mulak) z programem bliskim PPR (gospodarka i handel w całości upaństwowione, kolektywizacja rolnictwa) i dążeniem do zjednoczenia obu partii (Cyrankiewicz, Matuszewski)[7].

W przededniu XXVI Kongresu PPS skupiała ok. 150 tysięcy członków, z tego 15% stanowili starzy członkowie. Reszta to ludzie nowi, którzy związali się z PPS dopiero po wojnie.[8]

W szczególności z daleka starano się trzymać socjalistów od aparatu bezpieczeństwa, dla porównania we Wrocławiu OM TUR w składzie ORMO stanowili tylko pojedyncze przypadki, gdy członkowie Związku Walki Młodych stanowili ich aż 40%, a członkowie PPS i organizacji partyjnych w UB stanowili 2% (87% PPR), w MO 13% (73% PPR)[9]. Także podczas referendum ludowego członkowie PPS we Wrocławiu byli reprezentowani tylko w 33 komisjach obwodowych, PPR natomiast w 81 komisjach obwodowych[10].

W wyborach do Sejmu Ustawodawczego PPS uzyskała 116 mandatów (26,13%), co było najlepszym wynikiem.

Liczebność PPS w końcu kwietnia 1945 r.[11].
Województwo liczba członków
warszawskie z Warszawą 12000
łódzkie z Łodzią 14831
katowickie 15000
poznańskie 13150
krakowskie 30000
kieleckie 9785
ogółem 124428

UpadekEdytuj

Józef Cyrankiewicz w swoim sprawozdaniu zawarł słowa, że PPS jest potrzebna Polsce, co wywołało oburzenie ze strony zwolenników Polskiej Partii Robotniczej i Związku Radzieckiego. Na grudniowym Kongresie we Wrocławiu udało się przyjąć uchwałę o wykluczeniu niektórych członków, którzy stanowili element chwiejny i oczyszczenia klasowego, co było o tyle dziwne, że robotnicy stanowili w PPS około 65%, dla porównania chłopi w Polskiej Partii Robotniczej stanowili 40% i byli największą reprezentacją w partii. Okazało się jednak że akcja oczyszczania szeregów była duża większa niż początkowo zakładano. W latach 1947–1948 z PPS usunięto zwolenników niezależności partii, nastawionych niechętnie do bliskiej współpracy z PPR. 15 grudnia 1948 nastąpiło połączenie, a faktycznie włączenie PPS do Polskiej Partii Robotniczej i utworzenie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[12].

Po 1948Edytuj

W 1978 Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża uchwaliły swoją deklaracje, w której stwierdzały: Ruch związkowy w Polsce przestał istnieć ponad 30 lat temu. Likwidacja PPS, PSL i innych niezależnych reprezentacji społecznych przy dokonanej w 1947 centralizacji związków zawodowych doprowadziła do przekształcenia ich w przedstawiciela monopolistycznego pracodawcy, a nie pracowników. Działacze powojennego PPS, jak Aniela Steinsbergowa, Edward Lipiński (KOR), czy Jan Strzelecki (ekspert NSZZ „Solidarności”) i inni, aktywnie włączali się w działania opozycji demokratycznej w PRL.

W 1990 Edward Osóbka-Morawski podjął próbę reaktywacji Odrodzonej PPS, jednak założona przez niego partia nie odegrała żadnej roli w polityce.

14 grudnia 2003 Kongres Nadzwyczajny PPS, zorganizowany w 55. rocznicę rozwiązania partii, anulował wszystkie uchwały poprzednich władz dotyczące rozwiązania partii i wejścia jej w mariaż z PPR[13].

Stan członkowskiEdytuj

Rozwój liczby członków Polskiej Partii Socjalistycznej w tysiącach (przed wojną około 21 tysięcy):

Rok kwiecień lipiec grudzień
1944 – – –
1945 120 200 –
1946 – 400 –
1947 – 600 750
1948 – – –

Kalendarium wydarzeńEdytuj

  • Połowa sierpnia 1944 r. - W Lublinie powstał Komitet Organizacyjny PPS.
  • 10 września 1944 r. - W Lublinie ukazał się pierwszy numer organu Komitetu Organizacyjnego PPS - "Barykada Wolności".
  • 10-11 września 1944 r. - W Lublinie odbyła się konferencja członków PPS z terenów wyzwolonych (uznana później za XXV Kongres PPS), która opowiedziała się za poparciem programu PKWN, współpracą z PPR oraz wybrała Tymczasową Radę Naczelną (przewodniczący Bolesław Drobner) i Centralny Komitet Wykonawczy PPS (przewodniczący Edward Osóbka-Morawski).
  • 16-17 września 1944 r. - W Rzeszowie odbyła się I konferencja wojewódzka PPS.
  • 11 listopada 1944 r. - w Lublinie ukazał się pierwszy numer pisma "Robotnik" organu odrodzonej PPS.
  • 17 listopada 1944 r. - Obradowała Tymczasowa Rada Naczelna PPS, która potwierdziła konieczność ścisłej współpracy między PPS a PPR.
  • 20 grudnia 1944 r. - W Lublinie odbyła się konferencja przedstawicieli CKW PPS i KC PPR w sprawie utworzenia Rządu Tymczasowego i współpracy obu partii.
  • 27 stycznia 1945 r. - Członkowie RN i KC RPPS złożyli oświadczenie o rozwiązaniu partii i wezwali jej członków do wstąpienia do PPS.
  • 29 stycznia 1945 r. - CKW PPS wydał instrukcję określającą zakres działalności partii oraz jej zasady organizacyjne.
  • 25-16 lutego 1945 r. - W Warszawie obradowała Tymczasowa RN PPS, która omówiła problemy polityczne i organizacyjne partii oraz sprawy gospodarcze kraju.
  • 4 marca 1945 r. - W Łodzi odbyła się I konferencja wojewódzka PPS.
  • 8 kwietnia 1945 r. – W Bydgoszczy odbyła się I konferencja wojewódzka PPS.
  • 22 kwietnia 1945 r. – Ukazał się komunikat CKW PPS i KC PPR o wspólnym organizowaniu obchodów 1 Maja.
  • 6-7 maja 1945 r. – W Bydgoszczy odbył się I wojewódzki zjazd PPS.
  • 27-28 maja 1945 r. – W Krakowie odbyła się I konferencja wojewódzka PPS.
  • 2-3 czerwca 1945 r. – W Poznaniu odbyła się I konferencja wojewódzka PPS.
  • 3-4 czerwca 1945 r. – W Katowicach odbyła się I konferencja wojewódzka PPS.
  • 7 czerwca 1945 r. – Powstała Spółdzielnia Wydawnicza „Wiedza” – instytucja wydawnicza PPS.
  • 10-11 czerwca 1945 r. – W Gdańsku odbyła się I konferencja wojewódzka PPS.
  • 11 czerwca 1945 r. – Przedstawiciele PPS podjęli rozmowy z działaczami PPS-WRN w sprawie ich przystąpienia do odrodzonej partii.
  • 24 czerwca 1945 r. – W Paryżu powstał Komitet Sekcji Odrodzonej PPS.
  • 29 czerwca – 1 lipca 1945 r. – W Warszawie obradował XXVI Kongres PPS, który omówił sprawy: zjednoczenia ruchu socjalistycznego, perspektywy PPS w Polsce demokratycznej oraz wybrał Radę Naczelną, Centralny Sąd Partyjny i Centralną Komisję Rewizyjną. Rada Naczelna wybrała Stanisława Szwalbego swym przewodniczącym, Edwarda Osóbkę-Morawskiego przewodniczącym CKW, a Józefa Cyrankiewicza – sekretarzem generalnym CKW.
  • 10-13 lipca 1945 r. – Odbyły się kolejne rozmowy przedstawicieli PPS i PPS-WRN, zakończone porozumieniem o przystąpieniu PPS-WRN do PPS i dokooptowaniu 16 działaczy w skład RN PPS.
  • 19 sierpnia 1945 r. – Po kilkakrotnych dyskusjach w klimacie ostrych kontrowersji CKW PPS odrzucił ostatecznie porozumienie z 13 lipca i uznał, że członkowie PPS-WRN mogą wstępować do odrodzonej PPS tylko na zasadach zgłoszeń indywidualnych.
  • 25-27 sierpnia 1945 r. – W Szczecinie odbyła się I konferencja wojewódzka PPS.
  • 28 września 1945 r. – CKW PPS i KC PPR omówiły sprawę współdziałania obu partii w ruchu związkowym.
  • 21-22 października 1945 r. – We Wrocławiu obradowała I konferencja wojewódzka PPS.
  • 1 listopada 1945 r. – Ukazał się pierwszy numer miesięcznika CKW PPS – „Przegląd Socjalistyczny”.
  • 4 listopada 1945 r. – Rada Naczelna PPS wystąpiła z propozycją utworzenia Bloku Stronnictw Demokratycznych.
  • 16-17 listopada 1945 r. – W Warszawie obradował krajowy zjazd nauczycieli członków PPS.
  • 23 listopada 1945 r. – Rozpoczęła działalność Rada Gospodarcza PPS.
  • 30 listopada 1945 r. – Czesław Bobrowski, członek PPS został prezesem Centralnego Urzędu Planowania.
  • 30 listopada 1945 r. – Powstała Komisja Polityczna CKW PPS w składzie: Józef Cyrankiewicz, Edward Osóbka-Morawski, Kazimierz Rusinek, Stanisław Szwalbe.
  • 19 grudnia 1945 r. – CKW PPS ostatecznie podjął decyzję o przyjęciu do partii Zygmunta Żuławskiego i związanej z nim grupy działaczy, pod warunkiem zaakceptowania założeń odrodzonej PPS. Ustalono, że do RN PPS zostanie dokooptowanych 12 osób z tej grupy.
  • 23 grudnia 1945 r. – Zygmunt Żuławski ogłosił na łamach „Robotnika” oświadczenie: „Wzywam do szeregów jednolitej PPS”.
  • 30 stycznia 1946 r. – CKW wystąpił z apelem o utworzenie bloku wyborczego 6 stronnictw politycznych (PPS, PPR, SD, SP, SL, PSL).
  • 17 lutego 1946 r. – Rozpoczęła działalność Socjalistyczna Agencja Prasowa, zorganizowana przez PPS.
  • 18 lutego 1946 r. – W Warszawie rozpoczęła pracę Centralna Szkoła Partyjna PPS.
  • 25 marca 1946 r. – Prezydium CKW PPS wysunęło propozycję przeprowadzenia w kraju referendum ludowego w sprawie zagadnień ustrojowych i polityki zagranicznej Polski.
  • 31 marca 1946 r. – Odbyło się posiedzenie RN PPS, która dokooptowała do swego składu 6 osób z grupy działaczy związanych z Zygmuntem Żuławskim. Ponieważ według ustaleń z 19 grudnia 1945 r., do RN miało wejść 12 osób z tej grupy, trzech dokooptowanych, w tym Żuławski, odmówiło na znak protestu przyjęcia mandatów.
  • 17-19 maja 1946 r. – Delegacja PPS uczestniczyła w pierwszej po wojnie międzynarodowej konferencji partii socjalistycznych w Wielkiej Brytanii.
  • 9-10 czerwca 1946 r. – W Olsztynie odbyła się I konferencja wojewódzka PPS.
  • 17 czerwca 1946 r. – W Warszawie rozpoczął się zjazd członków PPS, uczestników walki zbrojnej z Niemcami.
  • 27-28 lipca 1946 r. – Obradowała I konferencja stołecznej organizacji PPS.
  • 5 sierpnia 1946 r. – W Szczecinie odbyła się I konferencja wojewódzka PPS.
  • 10 sierpnia 1946 r. – Rozpoczęła działalność Rada Chłopów Socjalistów PPS.
  • 25 sierpnia 1946 r. – Obradowała RN PPS, która opowiedziała się za kontynuowaniem jednolitofrontowej polityki partii.
  • 10 listopada 1946 r. – Rozpoczęła działalność Rada Kobiet PPS.
  • 28 listopada 1946 r. – CKW PPS i KC PPR zawarły umowę o jedności działania.
  • 7-9 grudnia 1946 r. – Delegacja PPS uczestniczyła w pierwszej konferencji partii socjalistycznych Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej, jaka odbyła się w Pradze.
  • 19 stycznia 1947 r. – W wyborach do Sejmu Ustawodawczego PPS uzyskała 116 mandatów poselskich.
  • 3 lutego 1947 r. – Powstał Związek Parlamentarny Polskich Socjalistów (klub poselski PPS), którego przewodniczącym został Julian Hochfeld.
  • 8 lutego 1947 r. – Sekretarz generalny CKW PPS, Józef Cyrankiewicz, został prezesem Rady Ministrów.
  • 7 maja 1947 r. – CKW PPS podjął uchwałę w sprawie jednolitego frontu klasy robotniczej w Polsce.
  • 29 czerwca 1947 r. – Edward Osóbka-Morawski ustąpił ze stanowiska przewodniczącego CKW PPS, które powierzono Kazimierzowi Rusinkowi.
  • 13 września 1947 r. – Odbyło się wspólne posiedzenie CKW PPS i KC PPR poświęcone zaostrzeniu sytuacji międzynarodowej związanemu z ofensywą sił imperialistycznych.
  • 21 października 1947 r. – CKW PPS podjął uchwałę opowiadającą się za międzynarodową jednością socjalistów i komunistów.
  • 28 listopada-2 grudnia 1947 r. – Przedstawiciele PPS uczestniczą w konferencji partii socjalistycznych w Amsterdamie, która utworzyła Komitet Międzynarodowych Konferencji Socjalistycznych (Comisco).
  • 14-17 grudnia 1947 r. – We Wrocławiu obradował XXVII Kongres PPS, który podkreślając konieczność dalszego umacniania się jedności działania PPS i PPR stwierdził, że PPS jest potrzebna narodowi polskiemu. Kongres wybrał Radę Naczelną, Centralny Sąd Partyjny, Centralną Komisje Rewizyjną i sekretarza generalnego CKW, którym został Józef Cyrankiewicz. Rada Naczelna wybrała CKW, którego przewodniczącym został Kazimierz Rusinek.
  • 8 stycznia 1948 r. – W Warszawie odbyła się konferencja literatów członków PPS.
  • 17 marca 1948 r. – Na posiedzeniu Rady Stołecznej PPS sekretarz generalny CKW Józef Cyrankiewicz wygłosił referat formułujący zasady zjednoczenia PPS i PPR.
  • 22 marca 1948 r. – PPS wystąpiła z Comisco.
  • 23 marca 1948 r. – CKW PPS podjął rezolucję akceptującą rozpoczęcie przygotowań do zjednoczenia ruchu robotniczego w Polsce.
  • 3 kwietnia 1948 r. – Odbyło się wspólne posiedzenie CKW PPS i KC PPR, które uchwaliło rezolucję stwierdzającą potrzebę zjednoczenia ruchu robotniczego i określającą główne etapy oraz kierunki przygotowań do zjednoczenia. Podjęto decyzje o budowie Domu Zjednoczonej Partii Klasy Robotniczej.
  • 23 kwietnia 1948 r. – Rada Naczelna PPS poparła idee jedności organicznej partii klasy robotniczej.
  • 10 maja 1948 r. – Rozpoczęło się wspólne szkolenie ideologiczne członków PPS i PPR.
  • 5-8 czerwca 1948 r. – W Warszawie odbyła się konferencja działaczy lewicy socjalistycznej z Czechosłowacji, Finlandii, Włoch, Francji, Węgier i Polski.
  • 18-22 września 1948 r. – Obradowała Rada Naczelna PPS, która dokonała krytycznej oceny tradycji partii i uznała za słuszne zjednoczenie partii na zasadach marksizmu-leninizmu. Z funkcji przewodniczącego RN ustąpił Stanisław Szwalbe, a objął ją Stanisław Kowalczyk. Z funkcji przewodniczącego CKW ustąpił Kazimierz Rusinek, objął ją Henryk Świątkowski.
  • Wrzesień 1948 r. – Rozpoczęła się weryfikacja członków PPS i PPR przed zjednoczeniem obu partii. Do grudnia 1948 usunięto z PPS – 13% członków, z PPR – 3% członków.
  • 3 listopada 1948 r. – Odbyło się wspólne posiedzenie CKW PPS i KC PPR poświęcone przygotowaniom do zjazdu zjednoczeniowego.
  • 14 grudnia 1948 r. – W Warszawie obradowały XXVIII Kongres PPS i II Zjazd PPR, które podjęły uchwały o zjednoczeniu partii.
  • 15-21 grudnia 1948 r. – W Warszawie odbył się Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS, na którym utworzono Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą.[14]

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Opozycja parlamentarna w Krajowej Radzie Narodowej i Sejmie Ustawodawczym 1945–1947, Warszawa 1997, wybór, wstęp i opracowanie Romuald Turkowski, Warszawa 1997, s. 187.
  2. ↑ Jolanta Itrich, Socjalistyczny humanizm w myśli Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1944–1948, Warszawa 1989.
  3. ↑ Informacja dla KC WKP(b) sporządzona przez przedstawiciela KC PPR w Moskwie Leona Filkensztajna z 10 września 1944 r., za: Piotr Gontarczyk: Polska Partia Robotnicza droga do władzy (1941–1944), wydawn. Fronda, Warszawa 2006, s. 402. .
  4. ↑ Zygmunt Żuławski: „Demokracja ludowa” :: lewicowo.pl :: polska lewica niekomunistyczna.
  5. ↑ Polska Partia Socjalistyczna. Dlaczego się nie udało? Szkice. Wspomnienia. Polemiki. red. Robert Spałek, Warszawa 2010.
  6. ↑ Tadeusz Rawski, 100 lat polskiego ruchu robotniczego. Kronika wydarzeń. Elżbieta Brodzianka (red.), Warszawa: Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa-Książka-Ruch” Książka i Wiedza, 1978, s. 230.
  7. ↑ POLSKA PARTIA SOCJALISTYCZNA – Encyklopedia w Interia.pl – Nauki społeczne i humanistyka, encyklopedia.interia.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
  8. ↑ Odrodzona PPS po wyzwoleniu całego kraju i zakończeniu wojny. XXVI Kongres., [w:] Bronisław Syzdek, Polska Partia Socjalistyczna w latach 1944-1948, Warszawa: Książka i Wiedza, 1974, s. 141.
  9. ↑ Anatol Omelaniuk, Działalność kulturalno-oświatowa i sportowa Organizacji Młodzieżowej Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, [w:] Polski ruch młodzieżowy na dolnym śląsku. Tradycje i współczesność, pod red. Bronisław Pasierb, Warszawa-Wrocław 1979.
  10. ↑ Polska Partia Socjalistyczna na Dolnym Śląsku w latach 1945–1948, [w:] Monografie śląskie Ossolineum, pod red. Jozefa Cierowskiego, Wrocław 1978.
  11. ↑ Tadeusz Rawski, 100 lat polskiego ruchu robotniczego. Kronika wydarzeń. Elżbieta Brodzianka (red.), Warszawa: Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa-Książka-Ruch” Książka i Wiedza, 1978, s. 251.
  12. ↑ Polska Partia Socjalistyczna – Zapytaj.onet.pl, portalwiedzy.onet.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
  13. ↑ Andrzej Ziemski – Jan Mulak zdziałał wiele – lewica.pl, www.lewica.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
  14. ↑ Ważniejsze daty z dziejów Polskiej Partii Socjalistycznej, [w:] PPS wspomnienia z lat 1918-1939, t. 2, Warszawa: Książka i Wiedza Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa-Książka-Ruch”, 1987, s. 1319-1328, ISBN 83-05-11291-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Polska_Partia_Socjalistyczna_(1944–1948)&oldid=65165677”