Polska Partia Socjalistyczna (1944–1948)
Polska Partia Socjalistyczna (określenia: koncesjonowana, lubelska, powojenna) – partia polityczna utworzona we wrześniu 1944 na terenach będących pod kontrolą PKWN przez część działaczy Robotniczej Partii Polskich Socjalistów, m.in. Edwarda Osóbkę-Morawskiego, Bolesława Drobnera i Stefana Matuszewskiego. Do niej przyłączyła się część działaczy PPS-WRN (Józef Cyrankiewicz, Stanisław Szwalbe), a także inni, powracający do Polski po wojnie z zagranicy (np. Oskar Lange krypt. Friend).
| ||
| ||
| Lider | pierwszy Stefan Matuszewski i Edward Osóbka-Morawski ostatni Józef Cyrankiewicz | |
| Data założenia | 10–11 września 1944 (z połączenia RPPS i część PPS-WRN) | |
| Data rozwiązania | 15–21 grudnia 1948 (razem z PPR współtworzyła PZPR) | |
| Ideologia polityczna | humanizm socjalistyczny, socjalizm, marksizm | |
| Liczba członków | najwięcej ok. 750 tysięcy przed rozwiązaniem 531 349 | |
| Członkostwo międzynarodowe |
Komitet Międzynarodowych Konfederacji Socjalistycznych (COMISCO) (od listopada 1947 do marca 1948) | |
| Młodzieżówka | Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego | |
| Barwy | czerwony | |
Była członkiem powstałej w 1944 roku z inspiracji PPR Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych[1].
HistoriaEdytuj
UtworzenieEdytuj
W dniach 10–11 września 1944 w Lublinie odbył się XXV kongres PPS. Zachowanie numeracji kongresów przedwojennej partii miało sugerować kontynuację jej tradycji, choć początkowo określano go jako I Zjazd[2] i odrzucano historię oraz tradycje przedwojennej PPS. W rzeczywistości jednak kongres został zainicjowany i zorganizowany przez Polską Partię Robotniczą, a kadry nowej PPS, to prawie wyłącznie drugorzędni działacze aparatu partyjnego i związkowego starej PPS, szczebla powiatowego i wojewódzkiego, z których wielu w okresie okupacji niemieckiej nie przejawiało aktywności politycznej[3].
Tak powstanie partii wspomina Zygmunt Żuławski: premier p. Edward Osóbka, dawny członek PPS, potem prezes PS i RPPS, wykorzystując błąd, jaki popełnił swego czasu tow. Pużak, przez stworzenie swojego WRN, przez usunięcie legalnych władz partii i przez „ustalenie jednolitego poglądu na konieczność wyrzeczenia się współdziałania w ruchu jednostek dawnego ruchu legalnego” – teraz powołał nową PPS i nowe jej władze, ogłosił się ich prezesem i „wyrzekł się współdziałania” z dawnymi jej członkami. Powstała więc nowa PPS, a właściwie druga, która z pierwszą, oprócz nazwy, nie miała nic wspólnego ani co do treści ideowej, ani co do składu ludzi, którzy ją tworzyli[4].
Najbardziej prominentnymi działaczami w tym okresie byli:
- Bolesław Drobner, już przed wojną posiadał duże wpływy w Polskiej Partii Socjalistycznej, najpierw jako członek Socjalno-Demokratycznej Partii Galicji i Śląska Cieszyńskiego, uważany za zwolennika tzw. niezależnych socjalistów i współpracy z komunistami – z tego też powodu pełnił wiele wysokich stanowisk po wojnie. Ze względu na samodzielne pomysły i ideowość odsuwany od władzy w państwie i partii. Ostatecznie wyrzucony z partii w czasie stalinowskich czystek w 1948,
- Edward Osóbka-Morawski – początkowo był uznawany za zwolennika hegemonii PPR, wraz jednak z rozwojem Partii opowiadał się za niezależną polityką. Na sugestie komunistów w sprawie oczyszczenia PPS z działaczy WRN i działaczy nie przychylnych ZSRR i PPR, miał odpowiedzieć: Wy macie w szeregach bandytów sanatorów, więc oczyśćcie siebie, a nie naszą Partię,
- Stefan Matuszewski – określony przez przedwojenna KPP jak: człowiek o wąskich horyzontach, działacz na małą skalę[5]. Był zwolennikiem jednego frontu, wydalenia z partii nieprzychylnym komunistom działaczy oraz połączenia PPS i PPR.
RozwójEdytuj
Partia rozrosła się od kilku tysięcy członków w 1944 do ponad 600 tysięcy w połowie 1947 roku; ścierały się w niej koncepcje równoprawnych sektorów gospodarki (państwowy, spółdzielczy i prywatny), handlu spółdzielczo-prywatnego, humanizmu socjalistycznego (Czesław Bobrowski, Julian Hochfeld, Jan Mulak) z programem bliskim PPR (gospodarka i handel w całości upaństwowione, kolektywizacja rolnictwa) i dążeniem do zjednoczenia obu partii (Cyrankiewicz, Matuszewski)[6].
W szczególności z daleka starano się trzymać socjalistów od aparatu bezpieczeństwa, dla porównania we Wrocławiu OM TUR w składzie ORMO stanowili tylko pojedyncze przypadki, gdy członkowie Związku Walki Młodych stanowili ich aż 40%, a członkowie PPS i organizacji partyjnych w UB stanowili 2% (87% PPR), w MO 13% (73% PPR)[7]. Także podczas referendum ludowego członkowie PPS we Wrocławiu byli reprezentowani tylko w 33 komisjach obwodowych, PPR natomiast w 81 komisjach obwodowych[8].
W wyborach do Sejmu Ustawodawczego PPS uzyskała 116 mandatów (26,13%), co było najlepszym wynikiem.
UpadekEdytuj
Józef Cyrankiewicz w swoim sprawozdaniu zawarł słowa, że PPS jest potrzebna Polsce, co wywołało oburzenie ze strony zwolenników Polskiej Partii Robotniczej i Związku Radzieckiego. Na grudniowym Kongresie we Wrocławiu udało się przyjąć uchwałę o wykluczeniu niektórych członków, którzy stanowili element chwiejny i oczyszczenia klasowego, co było o tyle dziwne, że robotnicy stanowili w PPS około 65%, dla porównania chłopi w Polskiej Partii Robotniczej stanowili 40% i byli największą reprezentacją w partii. Okazało się jednak że akcja oczyszczania szeregów była duża większa niż początkowo zakładano. W latach 1947–1948 z PPS usunięto zwolenników niezależności partii, nastawionych niechętnie do bliskiej współpracy z PPR. 15 grudnia 1948 nastąpiło połączenie, a faktycznie włączenie PPS do Polskiej Partii Robotniczej i utworzenie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[9].
Po 1948Edytuj
W 1978 Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża uchwaliły swoją deklaracje, w której stwierdzały: Ruch związkowy w Polsce przestał istnieć ponad 30 lat temu. Likwidacja PPS, PSL i innych niezależnych reprezentacji społecznych przy dokonanej w 1947 centralizacji związków zawodowych doprowadziła do przekształcenia ich w przedstawiciela monopolistycznego pracodawcy, a nie pracowników. Działacze powojennego PPS, jak Aniela Steinsbergowa, Edward Lipiński (KOR), czy Jan Strzelecki (ekspert NSZZ „Solidarności”) i inni, aktywnie włączali się w działania opozycji demokratycznej w PRL.
W 1990 Edward Osóbka-Morawski podjął próbę reaktywacji Odrodzonej PPS, jednak założona przez niego partia nie odegrała żadnej roli w polityce.
14 grudnia 2003 Kongres Nadzwyczajny PPS, zorganizowany w 55. rocznicę rozwiązania partii, anulował wszystkie uchwały poprzednich władz dotyczące rozwiązania partii i wejścia jej w mariaż z PPR[10].
Stan członkowskiEdytuj
Rozwój liczby członków Polskiej Partii Socjalistycznej w tysiącach (przed wojną około 21 tysięcy):
| Rok | kwiecień | lipiec | grudzień |
|---|---|---|---|
| 1944 | – | – | – |
| 1945 | 120 | 200 | – |
| 1946 | – | 400 | – |
| 1947 | – | 600 | 750 |
| 1948 | – | – | – |
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Opozycja parlamentarna w Krajowej Radzie Narodowej i Sejmie Ustawodawczym 1945–1947, Warszawa 1997, wybór, wstęp i opracowanie Romuald Turkowski, Warszawa 1997, s. 187.
- ↑ Jolanta Itrich, Socjalistyczny humanizm w myśli Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1944–1948, Warszawa 1989.
- ↑ Informacja dla KC WKP(b) sporządzona przez przedstawiciela KC PPR w Moskwie Leona Filkensztajna z 10 września 1944 r., za: Piotr Gontarczyk: Polska Partia Robotnicza droga do władzy (1941–1944), wydawn. Fronda, Warszawa 2006, s. 402. .
- ↑ Zygmunt Żuławski: „Demokracja ludowa” :: lewicowo.pl :: polska lewica niekomunistyczna.
- ↑ Polska Partia Socjalistyczna. Dlaczego się nie udało? Szkice. Wspomnienia. Polemiki. red. Robert Spałek, Warszawa 2010.
- ↑ POLSKA PARTIA SOCJALISTYCZNA – Encyklopedia w Interia.pl – Nauki społeczne i humanistyka, encyklopedia.interia.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ Anatol Omelaniuk, Działalność kulturalno-oświatowa i sportowa Organizacji Młodzieżowej Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, [w:] Polski ruch młodzieżowy na dolnym śląsku. Tradycje i współczesność, pod red. Bronisław Pasierb, Warszawa-Wrocław 1979.
- ↑ Polska Partia Socjalistyczna na Dolnym Śląsku w latach 1945–1948, [w:] Monografie śląskie Ossolineum, pod red. Jozefa Cierowskiego, Wrocław 1978.
- ↑ Polska Partia Socjalistyczna – Zapytaj.onet.pl, portalwiedzy.onet.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ Andrzej Ziemski – Jan Mulak zdziałał wiele – lewica.pl, www.lewica.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).